Mannlaust á tunglinu í 40 ár

Neil Armstrong, sem steig fæti á yfirborð tunglsins fyrstur manna árið 1969, lést fyrir skemmstu eins og flestir vita. Andlát Armstrongs varð mörgum tilefni til þess að rifja upp tunglferðirnar og hversu einstakt afrek það var að koma mannfólki upp á annan hnött í geimnum, en vekur einnig upp spurningar um af hverju mannaðar tunglferðir lögðust af.

Tunglið er talið hafa myndast við árekstur jarðarinnar og annars hnattar, skömmu eftir myndun sólkerfisins. Frá því að mannfólkið kom fyrst fram á sjónarsviðið hefur tunglið vakið með þeim bæði furðu og forvitni. Flestir menningarheimar höfðu sína sýn á tunglið og margir tilbáðu tunglið sem guð.

Tunglið og tunglferðir hafa einnig átt sinn sess í bókmenntum þar sem bók Jules Verne, Ferðin til tunglsins, sem gefin var út 1865, ber líklega hæst.

GeimkapphlaupiðÞrátt fyrir að vísindalegur áhugi á nánari könnun á tunglinu hafi verið til staðar alla tíð var það ekki fyrr en í kalda stríðinu á seinni helmingi síðustu aldar sem kraftur komst í rannsóknir með hinu svokallaða geimferðakapphlaupi milli stórveldanna. Bandaríkin og Sovétríkin kepptust þar við að sanna yfirburði sína með afrekum á vísindasviðinu.

Mörgum þótti vel í lagt þegar John F. Kennedy Bandaríkjaforseti kynnti árið 1961 það markmið að senda Bandaríkjamenn til tunglsins áður en áratugurinn væri á enda.

Á þessum tíma fóru Bandaríkjamenn einmitt halloka í kapphlaupinu. Sovétmenn höfðu, fjórum árum áður, sent Júrí Gagarín á braut um jörðu og sendu einnig fyrsta könnunargeimfarið, Luna 2, til tunglsins árið 1959. Þetta var auðmýkjandi og hvatti NASA til dáða og var allt lagt í verkefnið, sem síðar varð að Apollo-leiðöngrunum.

RisastökkiðSovétmenn héldu forskotinu enn um sinn með því að lenda Luna 9 á yfirborði tunglsins árið 1966 og senda myndir til baka. Síðar sama ár fór Luna 10 á braut um tunglið fyrstur gervihnatta.

NASA hlaut hins vegar uppreisn æru þegar áhafnarmeðlimir Apollo 8 urðu fyrstu mennirnir sem komust á braut um tunglið og sáu meðal annars fjærhlið tunglsins fyrstir manna, um jólaleytið 1968.

Sumarið eftir lenti Apollo 11 á hinu svokallaða Rósemishafi og Armstrong tók sitt stutta risastökk út á yfirborð tunglsins. Buzz Aldrin kom á eftir honum og nýr kafli tók við í sögu geimrannsókna.

Næstu ár lentu fimm önnur mönnuð geimför NASA á tunglinu og tíu geimfarar spígsporuðu þar léttir í spori, og stunduðu ýmiss konar rannsóknir. Síðasti maðurinn sem steig niður fæti á tunglið var Eugene Cernan sem hélt heim á leið 14. desember 1972.

Sovétmenn stóðu ekki með hendur í skauti meðan á Apollo-leiðöngrum NASA stóð, heldur fóru ómönnuð Luna-för Sovétmanna til tunglsins og til baka með bergsýni.

Frá miðjum sjöunda áratugnum og fram að árinu 1976 lentu 65 för á tunglinu en eftir það hættu tungllendingar jarðarbúa með öllu.

Tunglvatn vakti áhugannTunglferðir féllu í skuggann af öðrum könnunarverkefnum. Sovétmenn einbeittu sér að MIR-geimstöðinni og NASA beindi athygli sinni að könnun Mars og óravíddum geimsins.

Upp úr 1990 voru sendir gervihnettir á braut um tunglið og vöktu upp getgátur um að ís væri að finna undir yfirborðinu. Til að kanna það voru nokkur för látin brotlenda á yfirborðinu í þeirri von að gufa myndi rísa upp en svo fór ekki, þó síðar kæmi í ljós að vatn er að finna þar í takmörkuðu magni, helst við norðurpólinn.

Hætt vegna hrunsEfnahagsfárviðrið sem gekk yfir heiminn upp úr haustinu 2008 hafði mikil áhrif á áætlanir NASA, enda hafa framlög til stofnunarinnar dregist verulega saman, með tilheyrandi endurskipulagningu.

Meðal þess sem var slegið út af borðinu voru hugmyndir um mannaðar tunglferðir sem George W. Bush Bandaríkjaforseti boðaði árið 2004 að gætu orðið fyrir árið 2020. Stefna eftirmanns hans, Baracks Obama, miðar hins vegar að því að koma mönnum á Mars um eða upp úr árinu 2030.

Stemningin fyrir tunglferðum virðist takmörkuð sem sannaðist ágætlega þegar Newt Gingrich, sem sóttist eftir útnefningu Repúblikanaflokksins fyrir komandi forsetakosningar, boðaði uppsetningu mannaðra geimstöðva á yfirborði tunglsins innan áratugar en var hann dreginn sundur og saman í háði.

Aðrar geimvísindastofnanir, ESA í Evrópu, Rússar, Kínverjar, Japanir og Indverjar, hafa uppi áform um frekari könnun tunglsins og hafa mannaðar ferðir komið til tals, en enginn sem stendur vinnur beint að slíku.

Kínverjar stefna að því að senda geimjeppann Chang‘e 3 til tunglsins á næsta ári, sem yrði fyrsta geimfarið sem lendir þar frá árinu 1976. Indverjar og Japanir boðuðu fyrir nokkrum árum mannaðar ferðir til tunglsins fyrir 2030 í þeim tilgangi að reisa þar geimstöð, en verkefnið er ekki enn hafið.

Loks má nefna Aurora-verkefni ESA sem felur meðal annars í sér mannaðar könnunarferðir til Mars, en á heimasíðu verkefnisins er meðal annars velt upp þeim möguleika að geimstöð verði komið fyrir á tunglinu til að sinna ferðum til Mars.

Völin og kvölinÝmis álitamál koma upp þegar kostir og gallar mannaðra rannsóknarferða til tunglsins eru bornar saman við ómannaðar ferðir. Í fyrsta lagi yrði kostnaður gríðarlegur í erfiðu árferði, í annan stað fylgir mikil áhætta mönnuðum ferðum til tunglsins og loks er óvíst hvort mannshandarinnar sé þörf við rannsóknir á tunglinu, í ljósi þess hve háþróaður rannsóknarbúnaður er orðinn, og þá hvort slíkt svari kostnaði og áhættu.

Á móti kemur að undirbúningur eins flókinna leiðangra og hér er talað um hefur í för með sér mikla framþróun á fjölmörgum sviðum sem skilar sér allt niður í almennar neytendavörur, með tilheyrandi ágóða fyrir efnahagskerfi. Þá geta mannaðar tunglferðir búið vísindamenn undir ferðir til Mars að því ógleymdu að á tunglinu má finna ýmiss konar auðlindir sem má nota til lengri geimferða.

Eins og stendur er þó ekkert í hendi og fátt sem bendir beinlínis til þess að nokkur muni ganga í fótspor Armstrongs og kollega hans.

(Heimildir: Stjörnufræðivefurinn, NASA.gov og Wikipedia.org)