Tak­mörk á því hversu langt Ís­raelar geti farið til að verja hafn­bann

Alls voru níu bátar í Frelsisflotanum svokallaða stöðvaðir í nótt á leið sinni til Gasa með hjálpargögn og allir áhafnarmeðlimir handteknir og fluttir til hafnar í Ísrael. Samkvæmt skráningu Frelsisflotans var skip Möggu Stínu stöðvað í um 60 kílómetra fjarlægð frá landi sem samsvarar um 32 sjómílum. 

Flotinn sem var stöðvaður í nótt samanstóð af níu skipum og um 150 áhafnarmeðlimum. Í frétt BBC segir að skipuleggjendur segi þrjú skipanna hafa verið stöðvuð í um 120 sjómílna fjarlægð.

Til samanburðar var skip Gretu Thunberg, Medleen, stöðvað í um 70 til 80 sjómílna fjarlægð fyrr í sumar. Skip Möggu Stínu, Conscience, var því töluvert nær landi miðað við þessa skráningu.

Eins og fram kom í morgun kallar fjölskylda Möggu Stínu eftir því að stjórnvöld bregðist við handtökunni, sem þau segja ólögmæta, og krefjist lausnar hennar. Fram kom í tilkynningu frá utanríkisráðuneytinu fyrr í morgun að borgaraþjónustan væri í sambandi við Ísrael og aðstandendur hennar og að áfram yrði fylgst með málinu.

Bjarni Már segir ríkja nokkurn misskilning um það sem reyni raunverulega á í þessum málum.

„Það sem Ísrael er að nota tengist í rauninni ekki hafrétti heldur tengist því sem nefnist á ensku naval blockage sem hefur verið þýtt sem hafnbann á íslensku.“

Það sé aðgerð sem ríki geti gripið til þegar þau eiga í vopnuðum átökum og það sé það sem Ísrael beiti í þessum handtökum. Hafnbanninu sé markað ákveðið svæði en reglur um slíkt hafnbann geri ráð fyrir því að ríki geti varið hafnbannið utar.

„Það þarf ekki að bíða eftir því að skip komi inn fyrir línuna.“

Bjarni segir hafnbannið við Gasaströndina eiga sér langa sögu. Það hafi verið í gildi frá um 2007 þegar Hamas tók við völdum á Gasa og röksemdir Ísraela fyrir því séu þær að þau vilji koma í veg fyrir að Hamas flytji inn vopn.

„Þegar þú heldur uppi svona hafnbanni verðurðu að verja það. Þú mátt ekki gera greinarmun á milli fánaríkja, það er fánanna sem skipin sigla undir, og þú verður að halda þessu uppi gagnvart öllum. Annars fylgirðu ekki þeim skilyrðum sem eru sett fyrir slík hafnbönn.“

Hann segir að á sama tíma megi deila um það hvort að hafnbönn sem slík séu lögmæt og hvað varðar Frelsisflotann skipti þrennt máli. Í fyrsta lagi verði að skoða hvort hafnbannið sé lögmætt, í öðru lagi sé það sjálftakan á þessum skipum og í þriðja lagi framkvæmdin á þessum aðgerðum og meðferðin á þeim sem eru tekin í þessum aðgerðum.

Hann segir að til dæmis hafi komið fram gagnrýni á það þegar skip Gretu Thunberg, Medleen, var stöðvað í sumar því það hafi verið í um 70 til 80 sjómílna fjarlægð og þá hafi Ísraelsmenn farið of langt frá landi.

Bjarni segir einnig skipta máli þegar fjallað er um hafnbann að það megi ekki setja það á til að hindra flutning hjálpargagna en tilgangur Frelsisflotans er að flytja hjálpargögn á svæðið. Hann segir að þessu hafi Ísraelar svarað með því að hægt sé að taka við hjálpargögnunum annars staðar og koma þeim til fólks með öðrum leiðum. Hafnbannið snúist ekki um matvöru eða hjálpargögn heldur að koma í veg fyrir vopnaflutninga Hamas en að tilgangur Frelsisflotans sé að brjóta á bak þetta hafnbann.

Hann segir fullyrðingar um sjórán og annað í umræðum um þessar handtökur ekki standast. Þetta snúist um hafnbannið og meðferðina á fólkinu sem er tekið og hvort hún sé lögmæt. Til dæmis eigi fólk rétt á því að hafa samband við ræðismann eða einhvern fulltrúa og það hafi þegar komið fram að íslensk stjórnvöld, eða borgaraþjónustan, sé í sambandi við ísraelsk stjórnvöld.

„Lögfræðilega er þetta snúið,“ segir hann.

Segja handtökuna ólögmæta

Töluverð umræða er um það á samfélagsmiðlum og víðar um það hvort hægt sé að kalla handtöku Margrétar Kristínar nákvæmlega það og hvort hún hafi verið lögmæt. Karen Kjartansdóttir, almannatengill, fjallaði til dæmis um það í færslu á Facebook í morgun þar sem hún sagði:

„Ef við segjum að það sé í lagi að handtaka fólk á flotillu af því það brýtur lög, þá verðum við líka að horfa á lögbrotin sem flotillan er að bregðast við. Alþjóðadómstóllinn hefur kveðið á um að Ísrael verði að tryggja óhindraðan aðgang mannúðaraðstoðar til Gaza. Lokun og hafnbann brýtur gegn alþjóðalögum og hefur verið skilgreint sem ólögmæt sameiginleg refsing gegn íbúum,“ segir hún.

Illugi Jökulsson rithöfundur furðar sig á svívirðingum og skítkasti í garð Margrétar á samfélagsmiðlum en víða má sjá fólk tala um að hún hefði mátt búast við því að vera handtekin í þessum aðstæðum og hafi jafnvel átt það skilið.

„Allur sá botnlausi hroði, allar þær svívirðingar, allt það skítkast og móðganir sem ég sé nú hellt yfir þessa góðu konu á netinu, eftir að hún gerði ekki annað en reyna að leggja sitt litla lóð á vogarskálarnar til hjálpar, það er þess eðlis að mann setur eiginlega hljóðan. Hvaðan kemur þessi skepnuskapur í svo sorglega mörgum?“ spyr Illugi.

Samtökin Ísland-Palestína hafa boðað til mótmæla við utanríkisráðuneytið klukkan 15 í dag vegna handtökunnar sem þau segja ólöglega. Bátarnir starfi í samræmi við úrskurð Alþjóðadómstóls frá því í mars í fyrra og það sé Ísrael sem brjóti á alþjóðalögum í þessu máli. Í úrskurði dómstólsins krafðist hann þess að Ísrael tryggði að mannúðaraðstoð kæmist án tafar til Gasa og staðfesti að þar ríkti hungursneyð.

Þorir ekki að fullyrða um lögmæti eða ólögmæti handtökunnar

Bjarni Már segist ekki vilja fullyrða um hvaða orð eigi að nota um þessa aðgerð þegar bátarnir eru stöðvaðir og áhafnarmeðlimir fluttir í hald Ísraela.

„Ég þori ekki að fullyrða það án þess að vera með frekari málsatvik,“ segir hann en vísar í grein eftir fræðimanninn Donald Rothwell um fyrsta bátinn, Medleen, sem var stöðvaður í sumar. 

Rothwell segir í grein sinni að sú handtaka hafi verið ólögmæt vegna þess hve langt Ísraelar fóru á haf út. Í greininni segir Rothwell til dæmis að öll skip megi sigla frjáls í Miðjarðarhafinu. Hann fjallar einnig um það að Alþjóðadómstóllinn hafi komist að því í fyrra að landtaka Ísraela í Palestínu sé ólögleg en Ísrael hafi verið með hafnbann í um 15 ár og algjörlega stýrt umferð að Gasa frá hafi. Þá segir að Ísraelar stjórni þannig um tólf sjómílna svæði sem leiði líkur að því að sú handtaka hafi verið ólögleg vegna þess hve langt í burtu skipin voru.

Bjarni Már bendir í þessu samhengi einnig á grein frá árinu 2010 á bloggi European Journal of International Law um lögmæti hafnbanns Ísraela og nýlega grein á sama vefsvæði þar sem vísað er í umræðuna frá 2010. Hann segir sérfræðinga á sviði hafréttar takast á um þessi mál en að Donald Rothwell sé nokkuð virtur innan greinarinnar og álit hans skipti máli.

Samspil við réttarreglur um vopnuð átök

Hann segir það sem geri þessa umræðu erfiða sé samspil hafréttar og réttarreglna um vopnuð átök. Það sé tekið á þessu samspili í formála alþjóðlega hafréttarsamningsins þar sem segir að ríkin sem séu aðilar að samningnum staðfesti að reglur og meginreglur almenns þjóðaréttar gildi áfram um mál sem ekki eru settar reglur um í samningnum.

Til dæmis séu ekki settar reglur um hafnbann í samningnum og þar af leiðandi sé til dæmis vísað til Haag-samnings og San Remo-handbókarinnar þegar fjallað er um hafnbönn og reglur sem gildi um þær. San Remo-handbókin hafi verið tekin saman 1994 af sérfræðingum í hafrétti og vopnuðum átökum og fjalli um samspil þeirra.