Utanríkisráðherrar Tyrklands, Finnlands og Svíþjóðar skrifuðu undir sameiginlega yfirlýsingu í gær sem tryggði að Tyrkir létu af andstöðu sinni við aðild þessara tveggja Norðurlandaþjóða að NATO. Tyrkir höfðu talið þjóðirnar of hliðhollar Kúrdum og þær veittu fólki sem Tyrkir telja hryðjuverkamenn skjól.
Jens Stoltenberg aðalframkvæmdastjóri NATO hafði milligöngu um að samkomulag tókst milli þjóðanna þriggja.
„Finnar og Svíar eru að sjálfsögðu tilbúnir að vinna með Tyrkjum vegna fyrirhugaðrar beiðni um brottvísun eða framsal einstaklinga sem grunaðir eru um hryðjuverkastarfsemi. En þetta framsalsferli mun eiga sér stað í samræmi við Evrópusamninginn um framsal sakamanna," sagði Stoltenberg í dag.
Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra segir Íslendinga hafa stutt umsóknir Finna og Svía að bandalaginu. Það væri fengur af því að fá slíkar lýðræðisþjóðir sem bæru virðingu fyrir alþjóðalögum og mannréttindum í bandalagið.
„Við erum hins vegar auðvitað búin að vera að fylgjast með ákveðinni atburðarás. Þar sem Tyrkir hafa í raun og veru sett óskyld mál á dagskrá. Sem mér finnst mikið umhugsunarefni og ekki rétta leiðin þegar við erum stödd á þessum tímum í Evrópu. Þar sem einmitt skiptir máli að sýna samstöðu,“ segir Katrín og vísar þar til málefna Kúrda.
Leiðtogarnir ítrekuðu stuðning bandalagsþjóðanna við Úkraínu og hétu áframhaldandi hernaðar- og efnahagsstuðningi. Volodymyr Zelenskyy Úkraínuforseti ávarpaði leiðtogafundinn í dag og sagði Rússa aðallega heyja stórskotaliðshernað gegn Úkraínu þar sem þeir hefðu mikla yfirburði. Úkraínumenn þyrftu því á mun meiri þungavopnum og fjárhagsaðstoðað halda. Stríðið kostaði Úkraínu um 5 milljarða dollara, eða um 660 milljarða króna, á mánuði og landið væri nú þegar skuldum vafið.
„Ég get sagt hvað það er sem við þurfum: Við þurfum tryggingu fyrir öryggi okkar og þið verðið að finna Úkraínu stað á sameiginlegu öryggissvæði. Annað hvort veitið þið áríðandi hjálp til Úkraínu sem dugar til sigurs eða standið frammi fyrir síðkomnu stríði á milli Rússlands og ykkar sjálfra," sagði Zelenskyy meðal annars í ávarpi sínu.
Leiðtogarnir samþykktu líka nýjar áherslur í starfsemi NATO með fjölgun um 300 þúsund manns í viðbragðssveitum bandalagsríkjanna og staðsetningu þungavopna í austurhluta bandalagsins. Stoltenberg segir þetta mikla stefnubreytingu frá árinu 2010 þegar Rússar voru í samvinnu við bandalagið.
„Þetta er varpar ljósi á það að Rússland er mesta og beinasta ógnin við öryggi okkar. Í fyrri samþykktum frá 2010 var talað um Rússa sem bandamenn," sagði Stoltinberg.
Ísland leggur sitt að mörkum
Þær aðgerðir og breytingar á stefnu NATO sem leiðtogarnir samþykktu í dag hafa mest áhrif í austurhluta bandalagsins. Starfsemi þess er þó öll samofin og einnig hefur verið samþykkt að öll aðildarríkin auki framlög sín til þess.
Forsætisráðherra segir Íslendinga halda áfram að taka þátt í samstarfinu á borgaralegum forsendum.
„Við erum auðvitað herlaus þjóð og höfum ekki í hyggju að breyta því. En við munum hins vegar leggja aukna fjármuni og höfum verið að leggja aukna fjármuni til dæmis í netöryggismál sem eru auðvitað lykilþáttur í stefnunni. Það er verið að tala um að efla hér miðlæga sjóði Atlantshafsbandalagsins. Sem þýðir að Ísland mun leggja meira til bandalagsins eins og aðrar þjóðir,“ segir Katrín.
Síðast en ekki síst muni Íslendingar líka að taka þátt í nýjum nýsköpunarsjóði Atlantshafsbandalagsins. Hann væri hugsaður til að bregðast við þeim miklu tæknibreytingum sem væru að verða.
„Sem eru auðvitað að breyta þessu öryggisumhverfi algerlega. Þannig að við erum að leggja meira að mörkum en við höfum áður gert. Þá hef ég ekki einu sinni minnst á það sem við höfum verið að gera á undanförnum árum, sem er aukið viðhald á mannvirkjunum í Keflavík. Sem auðvitað telst líka sem framlög til varnarmála og gerir okkur þá kleift að taka á móti þeim sem eru að sinna loftrýmisgæslu við Ísland og kafbátaleit við Ísland,“ segir Katrín Jakobsdóttir.
