Verði húsið rifið verði fyrst að óska þess að friðun verði af­numin

Um er að ræða hornið á Holtsgötu 10-12 og Brekkustíg 16 í 101 Reykjavík og eiga fyrirhugaðar framkvæmdir á reitnum sér nokkuð langa forsögu. Samþykkt var á fundi umhverfis- og skipulagsráðs 8. október og síðar í borgarstjórn 21. október að auglýsa tillögu að nýju deiluskipulagi fyrir lóðirnar sem felur í sér uppbyggingu þriggja blokka með samtals ellefu íbúðum og að húsin sem nú eru á reitnum verði rifin. Tillagan hefur verið í samráðsgátt síðan þann 6. nóvember og er lokafrestur til að skila inn umsögn vegna málsins í dag, 18. desember. Þegar fréttin er birt eru umsagnir um 50 talsins.

Varðveislugildi hátt

Á umræddu horni eru nú tvö hús og einn skúr, tvennt að Holtsgötu og eitt að Brekkustíg. Á Holtsgötu 10 stendur nú hús að nafni Sæmundarhlíð sem upphaflega var reist á staðnum sem lítill steinbær 1883. Í skýrslu Borgarsögusafns Reykjavíkur frá 2021 segir að varðveislugildi hússins sé hátt, húsið sé „arftaki“ torfbæjar með sama nafni sem áður hafi staðið á lóðinni og tilheyri timburhúsabyggð sem reis í Vesturbænum í upphafi 20. aldar.

Borgarsögusafn hefur nú gert athugasemd við að í greinargerð nýs deiliskipulags fyrir Holtsgötu 10 til 12 og Brekkustíg 16 í gamla vesturbænum í Reykjavík sé ranglega farið með niðurstöðu safnsins um varðveislugildi eins hússins, Holtsgötu 10.

Í umsögn Minjastofnunar, sem var birt í fyrradag, kemur fram að verndarstaða hússins hafi breyst frá því árið 2006 þegar húsfriðunarnefnd gerði ekki athugasemdir við niðurrif hússins. Í umsögninni sagði nefndin að varðveislugildi hússins frá sjónarmiði byggingarlistar, menningarsögu og umhverfis væri lágt auk þess sem húseignin væri undirlögð af veggjatítlum og fúa.

Í nýrri umsögn Minjastofnunar segir að þó svo að stofnunin sé lagalega bundin fyrri ákvörðun Húsafriðunarnefndar vilji hún benda á að verndarstaða hússins sé breytt, að skipulagssvæðið sem húsið er á njóti hverfisverndar og að síðustu ár hafi orðið mikil framþróun hvað varðar veggjatítlur. Minjastofnun hafi gefið út nýjar leiðbeiningar árið 2023 um veggjatítlu og hvað sé hægt að gera til að vinna bug á henni.

Húsið nú friðað

Hvað varðar verndarstöðu hússins segir í umsögn Minjastofnunar að húsið teljist nú friðað samkvæmt núgildandi lögum um menningarminjar. Þá segir að Minjastofnun sé heimilt að afnema friðun en að ákvörðun um niðurrif húsa sé í höndum skipulags- og byggingaryfirvalda sveitarfélaga. Ákveði skipulagsyfirvöld að samþykkja skipulagstillöguna sem hefur verið lögð fram sem felur í sér að húsið verði rifið verði að afnema friðun þess og óska eftir því áður en niðurrif hefst. Ákveði skipulagsyfirvöld að hafna niðurrifi hússins haldi friðunarákvæðið gildi sínu.

Byggingarlagið eigi undir högg að sækja

Um hverfisvernd segir í umsögninni að greina megi tvenns konar formgerðir sögulegs byggingamynsturs. Annars vegar séu leifar byggðar frá því fyrir tíma skipulags þar sem lágreist stakstæð hús séu einkennandi og hins vegar séu tveggja til fjögurra hæða randbyggð steinhús, sem séu byggð eftir fastmótuðu skipulagi. Í umsögninni segir að fyrra byggingalagið eigi undir högg að sækja á undanförnum árum og að stakstæðar byggingar hafi vikið fyrir nýrri byggð og auknu byggingarmagni með röksemdum um að ný byggð muni taka tillit til aðliggjandi byggingamynsturs. Þá sé átt við yngra randbyggðamynstrið.

Að mati Minjastofnunar ber að standa vörð um hina lágreistu eldri tegund byggðamynsturs innan hverfisverndarsvæðisins sem Holtsgata 10 og Brekkustígur 16 eru fulltrúar fyrir.

Vilja að upplýsingar um varðveislugildi verði leiðréttar

Minjastofnun gerir að lokum athugasemdir við rangfærslur um varðveislugildi og verndarstöðu húsa í greinargerð skipulags og fer fram á að hún verði leiðrétt. Þá kallar Minjastofnun eftir því að í skipulagsuppdrætti verði gerð grein fyrir verndarstöðu húsa og mannvirkja. Þá segir Minjastofnun að ef skipulagsyfirvöld borgarinnar komist að því að húsið eigi að víkja sé Minjastofnun bundin af fyrri ákvörðun, frá árinu 2006.

Minjastofnun fer að lokum fram á að, verði af niðurrifi, verði fornleifafræðingur viðstaddur til að hafa eftirlit með framkvæmdinni. Sé komið niður á minjum sem kalli á að framkvæmdir verði stöðvaðar verði Minjastofnun látin vita.

Undir umsögnina skrifa þau Henný Hafsteinsdóttir, minjavörður Reykjavíkur og nágrennis, og Dr. Rúnar Leifsson, forstöðumaður Minjastofnunar Íslands.