Áttatíu ár frá frelsun Auschwitz: „Ég hverf aftur til Auschwitz á hverjum degi“ Hólmfríður Gísladóttir skrifar 27. janúar 2025 11:57 Nokkrir eftirlifenda báru húfur eða önnur klæði með röndunum sem einkenndu fangabúningana í Auschwitz. AP/Oded Balilty „Faðir minn stökk fyrstur úr lestinni og ég á eftir honum. En þegar ég lenti þá sá ég hann ekki... hann var horfinn, eins og dögg fyrir sólu. Þeir tóku hann, við vissum ekki hvert. Án kossa, án kveðju þá hvarf hann. Ég sá hann aldrei aftur.“ Þannig lýsir Renee Salt augnablikinu þegar hún sá föður sinn síðast, við komuna í Auschwitz II - Birkenau í Póllandi. BBC ræddi við Salt og fleiri einstaklinga sem lifðu dvöl í útrýmingarbúðunum en þeim fer hratt fækkandi. Um 50 hugðust vera viðstaddir dagskrá í Auschwitz í dag en þess er nú minnst að 80 ár eru liðin frá því að Sovétmenn frelsuðu búðirnar. Eftirlifendur og ástvinir þeirra söfnuðust saman í morgun við svokallaðan „dauðavegg“, þar sem fjöldi fanga var skotinn til bana.AP/Oded Balilty Arek Hersh var 16 ára þegar hann var fluttur til Auschwitz II-Birkenau árið 1942. Það var honum til bjargar að hann var álitinn nógu gamall til að vinna og því var hann fluttur í vinnubúðirnar á staðnum. „Fólkið sem var valið til að fara í gasklefann, það var látið fara til vinstri,“ segir hann. Hersh veitti því fljótt eftirtekt að margir karlanna sem voru með honum báru númer á handleggnum. Hann spurði hvort hann þyrfti líka að fá númer. „Já, algjörlega. Já,“ svöruðu þeir. Hersh var merktur B7608. „Ég tapaði nafninu algjörlega.“ Snjórinn varð rauður af blóði Þann 27. janúar 1945 voru aðeins 7.000 fangar eftir í Auschwitz; þeir sem voru of veikir eða veikburða til að taka þátt í svokölluðum dauðagöngum. Nasistarnir reyndu allt hvað þeir gátu að eyðileggja ummerkin um voðaverk sín og neyddu um 56 þúsund manns til að yfirgefa búðirnar í kuldanum. Þeir sem fóru of hægt yfir voru einfaldlega skotnir og talið er að um 15 þúsund manns hafi farist á göngunni. „Þeir neyddu fólk til að hlaupa og þeir sem gátu ekki fylgt eftir voru skotnir samstundis. Hvítur snjórinn varð rauður af blóði þeirra sem þeir drápu,“ segir Jona Laks, sem lifði göngurnar af. Auschwitz voru upphaflega pólskar herbúðir en þegar Þjóðverjar réðust inn í Pólland var þeim breytt í búðir fyrir pólitíska fanga. Búðirnar voru smám saman stækkaðar verulega og síðar meir risu aðrar búðir á staðnum; Auschwitz II - Birkinau og Auschwitz III - Monowitz. Auschwitz voru einar af sex útrýmingarbúðum nasista, sem áttu að leysa „gyðingavandann“ sem Adolf Hitler og samstarfsmönnum hans var svo hugleikinn. Allt að 14 þúsund manns voru teknir af lífi dags daglega í Auschwitz, samtals 1,1 milljón manns af 1,3 milljónum sem voru fluttar þangað. Um það bil 6 milljónir gyðinga voru drepnir í Helförinni, um 90 prósent allra gyðinga í Póllandi og tveir þriðjuhlutar allra gyðinga í Evrópu. Fangar sættu pyntingum og hræðilegum læknisfræðilegum tilraunum í búðunum. Auk gasklefanna var öðrum aðferðum beitt við útrýminguna og fjöldi skotinn, svo eitthvað sé nefnt. Saga sem má ekki gleymast en er nú þegar að falla í gleymsku „Við erum varðmenn minninganna,“ sagði Andrzej Duda, forseti Póllands, í morgun en hann er eini stjórnmálamaðurinn sem mun tjá sig við athafnir dagsins. Meðal viðstaddra verða Karl III Bretakonungur, Olaf Scholz, kanslari Þýskalands, og Emmanuel Macron Frakklandsforseti auk fjölda annarra þjóðhöfðingja. Miguel Berger, sendiherra Þýskalands, sagði í samtali við BBC að það væri ábyrgð Þýskalands að fræða unga fólkið um Helförina, til að tryggja að sagan, hryllingurinn og lærdómurinn féllu ekki í gleymsku. Nýleg rannsókn leiddi í ljós að þriðjungur Breta á aldrinum 18 til 29 ára gat ekki nefnt einar einustu útrýmingarbúðir á nafn. Nærri helmingur Frakka í sama aldurshóp sögðust ekki hafa heyrt um Helförina en hlutfallið var 15 prósent í Rúmeníu, 14 prósent í Austurríki og 12 prósent í Þýskalandi. Auk Auschwitz starfræktu nasistar fimm aðrar útrýmingarbúðir í Póllandi; Treblinka, Belzec, Sobibor, Chelmno og Majdanek. Myndin var tekin í morgun og sýnir rós á minnisvarðanum um helförina í Berlín.AP/Markus Schreiber Rússneskum embættismönnum var ekki boðið að vera viðstaddir athafnir dagsins sökum stríðsins í Úkraínu. Þeir hafa hins vegar staðið fyrir eigin viðburðum til minningar um þær milljónir Sovétmanna sem létust í seinni heimstyrjöldinni. Á sama tíma og hið opinbera efnir til athafna til að minnast liðinna tíma lifir hryllingurinn með þeim sem upplifðu hann. Albrecht „Albi“ Weinberg, 99 ára, lýsir því meðal annars í viðtali við Guardian hvernig hann hafði alla grunaða þegar hann flutti fyrst inn á hjúkrunarheimili í Þýskalandi eftir að hafa verið búsettur í Bandaríkjunum. „Ég hverf aftur til Auschwitz á hverjum degi, þegar ég lít í spegilinn á meðan ég þvæ mér um andlitið og sé húðflúrið mitt,“ segir hann. „Ég heimsótti Auschwitz einu sinni, árið 2011. Þá fór ég með Kaddish (bæn syrgjenda) með öðrum gyðingum þar sem ofnarnir stóðu og þá upplifði ég einhvern frið í fyrsta sinn.“ Seinni heimsstyrjöldin Þýskaland Pólland Mest lesið Árásarkonan Þjóðverji á fertugsaldri Erlent Sást ekki til sólar fyrir mýi Innlent Tekist á um breytta ásýnd Suðurlandsbrautar með tilkomu Borgarlínunnar Innlent Brennandi einbýlishús reyndist eyðibýli Innlent Beiðni Oscars hafnað: „Það bíður hans engin birta, það er enginn þarna“ Innlent Bensínbrúsar inni í íbúðinni Innlent Nýr meirihluti komi ekki til greina Innlent Hitabylgjan sú mesta í maímánuði svo vitað sé Veður Fólk látið vinna of hratt og fái ekki greitt fyrir alla vinnuna Innlent Fólk veltir fyrir sér hvort Áslaug Arna hafi verið slompuð í ræðustól Innlent Fleiri fréttir Árásarkonan Þjóðverji á fertugsaldri Tólf særðir eftir hnífstunguárás í Hamborg Vilja breyta mannréttindasáttmála til að auðvelda sér að sparka innflytjendum úr landi Hvetja Íslendinga í Harvard til að hafa samband Ákærður fyrir að myrða sendiráðsstarfsfólk Ísraels Netanjahú segir Starmer, Macron og Carney draga taum Hamas Rússar notuðu Brasilíu sem njósnaraverksmiðju Íslendingur í Bandaríkjunum: „Þetta er mjög óþægileg staða“ Banna erlendum nemendum að sækja Harvard Eyðilegging í íbúðahverfi í San Diego eftir að lítil flugvél hrapaði Samþykktu billjóna dollara skattalækkanir og niðurskurð til velferðarmála Norðmaður fékk flutningaskip næstum inn í húsið á meðan hann svaf Tveir ísraelskir sendiráðsstarfmenn skotnir til bana í Washington Íbúar Austur-Grænlands mótmæltu einangrun og pólitísku afskiptaleysi Skutu mann í röngu húsi en brutu ekki af sér Nota lygapróf til að leita lekamanna og refsa þeim Notuðu þúsundir myndavéla til að vakta hergagnaflutninga Sat fyrir forseta Suður-Afríku með ásökunum um þjóðarmorð á hvítum Handtóku unga öfgahægrimenn sem hugðu á hryðjuverk Úkraínskur fyrrverandi embættismaður skotinn til bana í Madrid Norðmenn þurfa að taka tillit til loftslagsáhrifa olíuvinnslunar Dreifing hjálpargagna enn ekki hafin Senda farandfólk frá Asíu til Suður-Súdan Synir El Chapo sagðir hafa myndað afdrífaríkt bandalag Ætlar að eyða mun minna í pólitíkina Hætta viðræðum við Ísrael og boða aðgerðir Evrópuríki leggja refsiaðgerðir á „skuggaflota“ Rússa Fjarlægja höfundarmerkingu einnar frægustu fréttaljósmyndar sögunnar Leiðtogar Bretlands, Frakklands og Kanada hóta aðgerðum gegn Ísrael Sagði „Diddy“ hafa hótað að láta hana hverfa Sjá meira
Þannig lýsir Renee Salt augnablikinu þegar hún sá föður sinn síðast, við komuna í Auschwitz II - Birkenau í Póllandi. BBC ræddi við Salt og fleiri einstaklinga sem lifðu dvöl í útrýmingarbúðunum en þeim fer hratt fækkandi. Um 50 hugðust vera viðstaddir dagskrá í Auschwitz í dag en þess er nú minnst að 80 ár eru liðin frá því að Sovétmenn frelsuðu búðirnar. Eftirlifendur og ástvinir þeirra söfnuðust saman í morgun við svokallaðan „dauðavegg“, þar sem fjöldi fanga var skotinn til bana.AP/Oded Balilty Arek Hersh var 16 ára þegar hann var fluttur til Auschwitz II-Birkenau árið 1942. Það var honum til bjargar að hann var álitinn nógu gamall til að vinna og því var hann fluttur í vinnubúðirnar á staðnum. „Fólkið sem var valið til að fara í gasklefann, það var látið fara til vinstri,“ segir hann. Hersh veitti því fljótt eftirtekt að margir karlanna sem voru með honum báru númer á handleggnum. Hann spurði hvort hann þyrfti líka að fá númer. „Já, algjörlega. Já,“ svöruðu þeir. Hersh var merktur B7608. „Ég tapaði nafninu algjörlega.“ Snjórinn varð rauður af blóði Þann 27. janúar 1945 voru aðeins 7.000 fangar eftir í Auschwitz; þeir sem voru of veikir eða veikburða til að taka þátt í svokölluðum dauðagöngum. Nasistarnir reyndu allt hvað þeir gátu að eyðileggja ummerkin um voðaverk sín og neyddu um 56 þúsund manns til að yfirgefa búðirnar í kuldanum. Þeir sem fóru of hægt yfir voru einfaldlega skotnir og talið er að um 15 þúsund manns hafi farist á göngunni. „Þeir neyddu fólk til að hlaupa og þeir sem gátu ekki fylgt eftir voru skotnir samstundis. Hvítur snjórinn varð rauður af blóði þeirra sem þeir drápu,“ segir Jona Laks, sem lifði göngurnar af. Auschwitz voru upphaflega pólskar herbúðir en þegar Þjóðverjar réðust inn í Pólland var þeim breytt í búðir fyrir pólitíska fanga. Búðirnar voru smám saman stækkaðar verulega og síðar meir risu aðrar búðir á staðnum; Auschwitz II - Birkinau og Auschwitz III - Monowitz. Auschwitz voru einar af sex útrýmingarbúðum nasista, sem áttu að leysa „gyðingavandann“ sem Adolf Hitler og samstarfsmönnum hans var svo hugleikinn. Allt að 14 þúsund manns voru teknir af lífi dags daglega í Auschwitz, samtals 1,1 milljón manns af 1,3 milljónum sem voru fluttar þangað. Um það bil 6 milljónir gyðinga voru drepnir í Helförinni, um 90 prósent allra gyðinga í Póllandi og tveir þriðjuhlutar allra gyðinga í Evrópu. Fangar sættu pyntingum og hræðilegum læknisfræðilegum tilraunum í búðunum. Auk gasklefanna var öðrum aðferðum beitt við útrýminguna og fjöldi skotinn, svo eitthvað sé nefnt. Saga sem má ekki gleymast en er nú þegar að falla í gleymsku „Við erum varðmenn minninganna,“ sagði Andrzej Duda, forseti Póllands, í morgun en hann er eini stjórnmálamaðurinn sem mun tjá sig við athafnir dagsins. Meðal viðstaddra verða Karl III Bretakonungur, Olaf Scholz, kanslari Þýskalands, og Emmanuel Macron Frakklandsforseti auk fjölda annarra þjóðhöfðingja. Miguel Berger, sendiherra Þýskalands, sagði í samtali við BBC að það væri ábyrgð Þýskalands að fræða unga fólkið um Helförina, til að tryggja að sagan, hryllingurinn og lærdómurinn féllu ekki í gleymsku. Nýleg rannsókn leiddi í ljós að þriðjungur Breta á aldrinum 18 til 29 ára gat ekki nefnt einar einustu útrýmingarbúðir á nafn. Nærri helmingur Frakka í sama aldurshóp sögðust ekki hafa heyrt um Helförina en hlutfallið var 15 prósent í Rúmeníu, 14 prósent í Austurríki og 12 prósent í Þýskalandi. Auk Auschwitz starfræktu nasistar fimm aðrar útrýmingarbúðir í Póllandi; Treblinka, Belzec, Sobibor, Chelmno og Majdanek. Myndin var tekin í morgun og sýnir rós á minnisvarðanum um helförina í Berlín.AP/Markus Schreiber Rússneskum embættismönnum var ekki boðið að vera viðstaddir athafnir dagsins sökum stríðsins í Úkraínu. Þeir hafa hins vegar staðið fyrir eigin viðburðum til minningar um þær milljónir Sovétmanna sem létust í seinni heimstyrjöldinni. Á sama tíma og hið opinbera efnir til athafna til að minnast liðinna tíma lifir hryllingurinn með þeim sem upplifðu hann. Albrecht „Albi“ Weinberg, 99 ára, lýsir því meðal annars í viðtali við Guardian hvernig hann hafði alla grunaða þegar hann flutti fyrst inn á hjúkrunarheimili í Þýskalandi eftir að hafa verið búsettur í Bandaríkjunum. „Ég hverf aftur til Auschwitz á hverjum degi, þegar ég lít í spegilinn á meðan ég þvæ mér um andlitið og sé húðflúrið mitt,“ segir hann. „Ég heimsótti Auschwitz einu sinni, árið 2011. Þá fór ég með Kaddish (bæn syrgjenda) með öðrum gyðingum þar sem ofnarnir stóðu og þá upplifði ég einhvern frið í fyrsta sinn.“
Seinni heimsstyrjöldin Þýskaland Pólland Mest lesið Árásarkonan Þjóðverji á fertugsaldri Erlent Sást ekki til sólar fyrir mýi Innlent Tekist á um breytta ásýnd Suðurlandsbrautar með tilkomu Borgarlínunnar Innlent Brennandi einbýlishús reyndist eyðibýli Innlent Beiðni Oscars hafnað: „Það bíður hans engin birta, það er enginn þarna“ Innlent Bensínbrúsar inni í íbúðinni Innlent Nýr meirihluti komi ekki til greina Innlent Hitabylgjan sú mesta í maímánuði svo vitað sé Veður Fólk látið vinna of hratt og fái ekki greitt fyrir alla vinnuna Innlent Fólk veltir fyrir sér hvort Áslaug Arna hafi verið slompuð í ræðustól Innlent Fleiri fréttir Árásarkonan Þjóðverji á fertugsaldri Tólf særðir eftir hnífstunguárás í Hamborg Vilja breyta mannréttindasáttmála til að auðvelda sér að sparka innflytjendum úr landi Hvetja Íslendinga í Harvard til að hafa samband Ákærður fyrir að myrða sendiráðsstarfsfólk Ísraels Netanjahú segir Starmer, Macron og Carney draga taum Hamas Rússar notuðu Brasilíu sem njósnaraverksmiðju Íslendingur í Bandaríkjunum: „Þetta er mjög óþægileg staða“ Banna erlendum nemendum að sækja Harvard Eyðilegging í íbúðahverfi í San Diego eftir að lítil flugvél hrapaði Samþykktu billjóna dollara skattalækkanir og niðurskurð til velferðarmála Norðmaður fékk flutningaskip næstum inn í húsið á meðan hann svaf Tveir ísraelskir sendiráðsstarfmenn skotnir til bana í Washington Íbúar Austur-Grænlands mótmæltu einangrun og pólitísku afskiptaleysi Skutu mann í röngu húsi en brutu ekki af sér Nota lygapróf til að leita lekamanna og refsa þeim Notuðu þúsundir myndavéla til að vakta hergagnaflutninga Sat fyrir forseta Suður-Afríku með ásökunum um þjóðarmorð á hvítum Handtóku unga öfgahægrimenn sem hugðu á hryðjuverk Úkraínskur fyrrverandi embættismaður skotinn til bana í Madrid Norðmenn þurfa að taka tillit til loftslagsáhrifa olíuvinnslunar Dreifing hjálpargagna enn ekki hafin Senda farandfólk frá Asíu til Suður-Súdan Synir El Chapo sagðir hafa myndað afdrífaríkt bandalag Ætlar að eyða mun minna í pólitíkina Hætta viðræðum við Ísrael og boða aðgerðir Evrópuríki leggja refsiaðgerðir á „skuggaflota“ Rússa Fjarlægja höfundarmerkingu einnar frægustu fréttaljósmyndar sögunnar Leiðtogar Bretlands, Frakklands og Kanada hóta aðgerðum gegn Ísrael Sagði „Diddy“ hafa hótað að láta hana hverfa Sjá meira