Flóttafólk, sem kom til Íslands frá Sýrlandi í boði stjórnvalda í janúar 2016, er vonsvikið með að hafa ekki fengið ríkisborgararétt með lögum frá Alþingi í vor.

„Þau náðu íslenskuprófinu og skiluðu inn þartilgerðum pappírum en fengu neitun, öll sem eitt,“ segir Jóhanna Bergsdóttir, sálfræðingur á Akureyri. Hún segir fólkið vonsvikið, ekki síst vegna þess að meðal þeirra sem fengu ríkisborgararétt er fólk sem kom ólöglega til landsins frá svipuðum slóðum, þrátt fyrir að hafa verið hér skemur en þau. „Þau samgleðjast þeim auðvitað en eru á sama tíma sár og vonsvikin.“

Auk hefðbundnu leiðarinnar til að öðlast ríkisborgararétt að uppfylltum skilyrðum getur Alþingi veitt nafngreindum einstaklingum ríkisborgararétt með lögum og er slík lagasetning ekki háð neinum sérstökum skilyrðum. Sækja þarf um til Útlendingastofnunar og er umsóknum vísað til sérstakrar nefndar þriggja alþingismanna sem heyrir undir allsherjar- og menntamálanefnd. Nefndin gerir svo tillögu til allsherjarnefndar sem leggur fram frumvarp með lista með nöfnum, aldri og þjóðerni þeirra sem lagt er til að fái ríkisborgararétt. Engin greinargerð fylgir og hefð er fyrir því að frumvarpið fari í gegnum þingið athugasemda- og orðalaust.

Um undirnefndina sjálfa og störf hennar gilda heldur engar reglur. „Ekki nóg með að engar skráðar reglur gildi um störf nefndarinnar heldur byrjar alltaf hver undirnefnd upp á nýtt og hefur engin fordæmi við að styðjast,“ segir Helgi Hrafn Gunnarsson, þingmaður Pírata, sem sat í undirnefndinni árin 2013 til 2016.

„Þegar ég var í þessu höfðum við engin fordæmi og engar upplýsingar um ákvarðanir fyrri nefnda og enga reynslu í þessu. Við bjuggum hins vegar til viðmiðanir fyrir okkur sjálf til að hafa eitthvert samræmi í ákvörðunum. Það koma auðvitað inn í þetta alls konar sanngirnissjónarmið og aðstæður sem er ekkert hægt að meta öðruvísi en huglægt, en við reyndum að draga úr því eins og við gátum.

Eitt sjónarmið sem vegið getur þungt til dæmis er hvort viðkomandi sé í raunverulegri hættu á að vera vísað úr landi,“ segir Helgi Hrafn og bendir á að flóttafólk hér á landi búi við misörugg dvalarleyfi. Þeir sem hafa dvalarleyfi af mannúðarástæðum eins og kvótaflóttafólkið er þannig í öruggara skjóli en margir aðrir sem hafa tímabundið dvalarleyfi.

Sjá einnig: „Heppin að vera þar sem börnin fá tækifæri til þess að leika sér“

Helgi segist vel skilja athugasemdir sem gerðar hafa verið við hve ógegnsætt þetta ferli er. „Þetta er í rauninni það agalega við þessa nefnd. Hún gefur aldrei neinar skýringar eða rökstuðning og nefnd næsta kjörtímabils hefur engin fordæmi að styðjast við og öllum gögnum er hent. Þetta veldur því að fólk gefur sér að þarna sé eitthvert fúsk á ferðinni, sem það er alls ekki. Það hefur allavega farið fram hjá mér ef svo er.“

Helgi segir þessa nefnd þurfa að fást við mjög persónuleg mál og oft viðkvæmar persónuupplýsingar og það hafi í för með sér þetta ógegnsæi. Vegna þess hve persónuleg mál búa að baki fái aðrir þingmenn en nefndarmennirnir þrír heldur engar upplýsingar um þá einstaklinga sem fá ríkisborgararétt eftir þessari leið. Helgi segir ferlið ekki fullkomið en varasamt sé hins vegar að setja undirnefndinni skorður enda geti verið erfitt að sjá fyrir allar mögulegar aðstæður sem kallað geti á að Alþingi stígi inn í og veiti einstaklingum þá sérstöku vernd sem ríkisborgararéttur veiti.