Sótthreinsiefni og sterkir geislar geta skemmt frumur til jafns við veirur Vésteinn Örn Pétursson skrifar 25. apríl 2020 10:37 Smásjármynd sýnir hér margar SARS-CoV-2-veirur sem hafa brotið sér leit úr hýsilfrumu. SARS-CoV-2 er í daglegu tali þekkt sem kórónuveiran sem valdið getur Covid-19. Vísir/Getty Í dag birtist á Vísindavef Háskóla Íslands, sem svalað hefur fróðleiksþorsta Íslendinga um árabil, svar við eftirfarandi spurningu: Er hægt að drepa nýju kórónuveiruna í mönnum með því að dæla sótthreinsivökva í þá eða nota orkuríka geisla? Ætla má að tilefnið séu orð Donalds Trump Bandaríkjaforseta á blaðamannafundi á föstudag. Þar viðraði hann hugmyndir um að mögulega væri hægt að lækna fólk af Covid-19 sjúkdómnum með því að dæla sótthreinsivökva í líkama þeirra, eða skjóta útfjólubláu ljósi á þá. Þetta sagði forsetinn eftir að starfandi yfirmaður vísinda- og tæknideildar heimavarnarráðuneytisins kynnti niðurstöður rannsóknar, þar sem komið hefði í ljós að sólarljós og sótthreinsiefni á borð við klór veiki veiruna. Hugmyndirnar hafa hlotið mikla gagnrýni úr ýmsum áttum. Hugmyndir Trumps um notkun sótthreinsiefna eða sterkra geisla sem lækning við kórónuveirunni hafa verið mikið milli tannanna á fólki.Vísir/AFP Á Vísindavefnum segir að stutta svarið við spurningunni hér að ofan sé að kraftmiklar aðferðir til óvirkja veirur á ósértækan hátt, til að mynda með sterkum efnum eða orkuríkum geislum, séu til þess fallnar að skemma frumur líkamans. Ástæðan sé einfaldlega sú að efnasamsetning lífvera og veira sé náskyld að miklu leyti og áhrif efnanna og geislanna á líkamann því keimlík áhrifum þeirra á veiruna. „Sótthreinsiefni og orkuríkir geislar skemma lífrænar sameindir eins og erfðaefni og prótín. Efnin eða geislarnir gera ekki greinarmun á veirum, bakteríum, sveppum, sníkjudýrum eða mönnum. Þau henta því alls ekki við meðhöndlun veirusýkinga og geta haft mjög skaðleg áhrif á lifandi vefi,“ segir í svarinu á Vísindavefnum. Helsta undantekningin sé notkun vægra sótthreinsiefna, til að mynda spritts, á húðina, sem getur þolað slík efni að vissu marki. „Þegar veirur sýkja lífverur fara þær inn í frumur hennar og fjölga sér þar. Því þarf sérhæfðar aðferðir til að ráða niðurlögum veira innan lífvera án þess að valda miklum skaða. Veirulyf beinast þannig oftast að mjög sértækum efnahvörfum sem tengjast ákveðnum veirum eða því hvernig veirurnar þekkja þær frumur sem þær sýkja.“ Sérstaklega er fjallað um þróun krabbameinslyfja í svarinu. Í gegn um árin hafa slík lyf orðið sértækari, en áður fyrr drápu krabbameinslyf heilbrigðar frumur til jafns við krabbameinsfrumur. Á sama hátt hafa eldri sýklalyf mörg hver skaðlegri áhrif á frumur manna en þau lyf sem algengust eru í dag. Notkun ákveðinna efna á menn alls ekki réttlætanleg Þá eru tekin til nokkur skilyrði sem þurfa að vera fyrir hendi ef nota á efni gegn veirusýkingu. Efnið þarf að virka innan frumna, geta borist til frumnanna, vera í nægjanlegum styrk til þess að ná fram áhrifum sínum og má ekki vera skaðlegra en veiran sjálf. Húð manna getur þolað sótthreinsiefni á borð við spritt upp að vissu marki. Ekki er mælt með að fólk innbyrði efnið á nokkurn hátt.Vísir „Mörg efni virka sérlega vel gegn vissum veirum en hafa svo skaðleg áhrif á manneskjur að notkun þeirra er alls ekki réttlætanleg.“ Sérstaklega er fjallað um bleikiefni (e. bleach). Það eru efni sem hafa mikla sótthreinsieiginleika, en á sama tíma afar skaðleg áhrif á lifandi vefi. Þá innihalda slík efni ýmist klór eða ekki. „Bleikiklór er algengur á heimilum sem þvottaefni og veldur því miður oft skaða, sérstaklega meðal barna sem innbyrða hann fyrir slysni. Bleikiklór er einkum skaðlegur slímhúðum sem þekja öndunarveginn, meltingarveginn og fleiri líffærakerfi.“ Þá segir að vel sé hægt að óvirkja veiruagnir utan líkamans með sótthreinsiefnum, sem og með eðlisfræðilegum aðferðum eins og háum hita eða orkuríkum geislum. Slíkum aðferðum sé beitt víða um heim við hreinsun drykkjarvatns og skólps, framleiðslu matvæla og dauðhreinsun ýmissa efna og áhalda. „Þær henta þó engan veginn við meðferð á veirusýkingum í fólki í ljósi skaðsemi á vefi og þar sem þær virka hvorki að nægu marki né á réttum stöðum í líkamanum.“ Höfundar svarsins á Vísindavefnum eru Snædís Huld Björnsdóttir, sameindalíffræðingur og dósent við Líf- og umhverfisvísindadeild HÍ, Ágúst Kvaran, prófessor í eðlisefnafræði við HÍ, Jón Magnús Jóhannesson, deildarlæknir á Landspítalanum og Hrund Ólöf Andradóttir, prófessor við Umhverfis- og byggingarverkfræðideild HÍ. Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Heilbrigðismál Vísindi Mest lesið Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Innlent Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Innlent Segja slúbberta hjá hinu opinbera kosta ríkið 30 til 50 milljarða árlega Innlent Mjög alvarlegt tilfelli Innlent Maður borinn út úr „hryllingshúsinu“ Innlent Skilti Vegagerðarinnar morandi í villum: „Er ekkert gæðaeftirlit hjá ykkur?“ Innlent Kynntu fyrirhugaðan Sæbrautarstokk Innlent Ráðist með hníf að ungmenni í Hafnarfirði Innlent Börnin fari út en liggi undir trampólíninu í símanum Innlent Skera niður til að mæta launahækkunum Innlent Fleiri fréttir „Þar sem vændi þrífst þar þrífst líka mansal“ Útburður manns úr Bríetartúni dreginn til baka Mjög alvarlegt tilfelli Viðbúnaður í Vesturbæ og nikótínumræður á Alþingi Guðrún segir ríkisstjórnina slá skjaldborg um Flokk fólksins Skera niður til að mæta launahækkunum Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Fjölga ferðum og auka tíðni ákveðinna leiða Strætó í haust Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Bein útsending: Afmælisráðstefna Afstöðu Kynntu fyrirhugaðan Sæbrautarstokk Börnin fari út en liggi undir trampólíninu í símanum Ráðist með hníf að ungmenni í Hafnarfirði Segja slúbberta hjá hinu opinbera kosta ríkið 30 til 50 milljarða árlega Skilti Vegagerðarinnar morandi í villum: „Er ekkert gæðaeftirlit hjá ykkur?“ EES-ríkin þrjú efla samstarf við ESB á sviði öryggismála Öskrandi og ber að ofan við grunnskóla Opni Ísraelar ekki fyrir mannúðaraðstoð „þá verða að vera þvinganir“ Neyðaraðstoð í gíslingu, óvænt ákvörðun og ærandi spenna Leigubílstjóri fór í svaðilför á Teslunni upp í Þórsmörk og sneri heill heim Grunaður árásarmaður í Úlfarsárdal handtekinn Slæmur frágangur akkerisins olli slysinu Níðingarnir treysta á skömmina í kynlífskúgunarmálum Ber fyrir sig minnisleysi á verknaðarstundu Gæsluvarðhaldsfangar dúsa í einangrun vegna plássleysis Þau sóttu um þrjú embætti skólameistara á Norðurlandi Haraldur Jóhannsson er látinn Ráðin í starf verkefnastjóra í atvinnuvegaráðuneytinu Fyrsta mastrið í Suðurnesjalínu 2 risið Hæstiréttur gefur grænt ljós á búvörulögin Sjá meira
Í dag birtist á Vísindavef Háskóla Íslands, sem svalað hefur fróðleiksþorsta Íslendinga um árabil, svar við eftirfarandi spurningu: Er hægt að drepa nýju kórónuveiruna í mönnum með því að dæla sótthreinsivökva í þá eða nota orkuríka geisla? Ætla má að tilefnið séu orð Donalds Trump Bandaríkjaforseta á blaðamannafundi á föstudag. Þar viðraði hann hugmyndir um að mögulega væri hægt að lækna fólk af Covid-19 sjúkdómnum með því að dæla sótthreinsivökva í líkama þeirra, eða skjóta útfjólubláu ljósi á þá. Þetta sagði forsetinn eftir að starfandi yfirmaður vísinda- og tæknideildar heimavarnarráðuneytisins kynnti niðurstöður rannsóknar, þar sem komið hefði í ljós að sólarljós og sótthreinsiefni á borð við klór veiki veiruna. Hugmyndirnar hafa hlotið mikla gagnrýni úr ýmsum áttum. Hugmyndir Trumps um notkun sótthreinsiefna eða sterkra geisla sem lækning við kórónuveirunni hafa verið mikið milli tannanna á fólki.Vísir/AFP Á Vísindavefnum segir að stutta svarið við spurningunni hér að ofan sé að kraftmiklar aðferðir til óvirkja veirur á ósértækan hátt, til að mynda með sterkum efnum eða orkuríkum geislum, séu til þess fallnar að skemma frumur líkamans. Ástæðan sé einfaldlega sú að efnasamsetning lífvera og veira sé náskyld að miklu leyti og áhrif efnanna og geislanna á líkamann því keimlík áhrifum þeirra á veiruna. „Sótthreinsiefni og orkuríkir geislar skemma lífrænar sameindir eins og erfðaefni og prótín. Efnin eða geislarnir gera ekki greinarmun á veirum, bakteríum, sveppum, sníkjudýrum eða mönnum. Þau henta því alls ekki við meðhöndlun veirusýkinga og geta haft mjög skaðleg áhrif á lifandi vefi,“ segir í svarinu á Vísindavefnum. Helsta undantekningin sé notkun vægra sótthreinsiefna, til að mynda spritts, á húðina, sem getur þolað slík efni að vissu marki. „Þegar veirur sýkja lífverur fara þær inn í frumur hennar og fjölga sér þar. Því þarf sérhæfðar aðferðir til að ráða niðurlögum veira innan lífvera án þess að valda miklum skaða. Veirulyf beinast þannig oftast að mjög sértækum efnahvörfum sem tengjast ákveðnum veirum eða því hvernig veirurnar þekkja þær frumur sem þær sýkja.“ Sérstaklega er fjallað um þróun krabbameinslyfja í svarinu. Í gegn um árin hafa slík lyf orðið sértækari, en áður fyrr drápu krabbameinslyf heilbrigðar frumur til jafns við krabbameinsfrumur. Á sama hátt hafa eldri sýklalyf mörg hver skaðlegri áhrif á frumur manna en þau lyf sem algengust eru í dag. Notkun ákveðinna efna á menn alls ekki réttlætanleg Þá eru tekin til nokkur skilyrði sem þurfa að vera fyrir hendi ef nota á efni gegn veirusýkingu. Efnið þarf að virka innan frumna, geta borist til frumnanna, vera í nægjanlegum styrk til þess að ná fram áhrifum sínum og má ekki vera skaðlegra en veiran sjálf. Húð manna getur þolað sótthreinsiefni á borð við spritt upp að vissu marki. Ekki er mælt með að fólk innbyrði efnið á nokkurn hátt.Vísir „Mörg efni virka sérlega vel gegn vissum veirum en hafa svo skaðleg áhrif á manneskjur að notkun þeirra er alls ekki réttlætanleg.“ Sérstaklega er fjallað um bleikiefni (e. bleach). Það eru efni sem hafa mikla sótthreinsieiginleika, en á sama tíma afar skaðleg áhrif á lifandi vefi. Þá innihalda slík efni ýmist klór eða ekki. „Bleikiklór er algengur á heimilum sem þvottaefni og veldur því miður oft skaða, sérstaklega meðal barna sem innbyrða hann fyrir slysni. Bleikiklór er einkum skaðlegur slímhúðum sem þekja öndunarveginn, meltingarveginn og fleiri líffærakerfi.“ Þá segir að vel sé hægt að óvirkja veiruagnir utan líkamans með sótthreinsiefnum, sem og með eðlisfræðilegum aðferðum eins og háum hita eða orkuríkum geislum. Slíkum aðferðum sé beitt víða um heim við hreinsun drykkjarvatns og skólps, framleiðslu matvæla og dauðhreinsun ýmissa efna og áhalda. „Þær henta þó engan veginn við meðferð á veirusýkingum í fólki í ljósi skaðsemi á vefi og þar sem þær virka hvorki að nægu marki né á réttum stöðum í líkamanum.“ Höfundar svarsins á Vísindavefnum eru Snædís Huld Björnsdóttir, sameindalíffræðingur og dósent við Líf- og umhverfisvísindadeild HÍ, Ágúst Kvaran, prófessor í eðlisefnafræði við HÍ, Jón Magnús Jóhannesson, deildarlæknir á Landspítalanum og Hrund Ólöf Andradóttir, prófessor við Umhverfis- og byggingarverkfræðideild HÍ.
Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Heilbrigðismál Vísindi Mest lesið Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Innlent Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Innlent Segja slúbberta hjá hinu opinbera kosta ríkið 30 til 50 milljarða árlega Innlent Mjög alvarlegt tilfelli Innlent Maður borinn út úr „hryllingshúsinu“ Innlent Skilti Vegagerðarinnar morandi í villum: „Er ekkert gæðaeftirlit hjá ykkur?“ Innlent Kynntu fyrirhugaðan Sæbrautarstokk Innlent Ráðist með hníf að ungmenni í Hafnarfirði Innlent Börnin fari út en liggi undir trampólíninu í símanum Innlent Skera niður til að mæta launahækkunum Innlent Fleiri fréttir „Þar sem vændi þrífst þar þrífst líka mansal“ Útburður manns úr Bríetartúni dreginn til baka Mjög alvarlegt tilfelli Viðbúnaður í Vesturbæ og nikótínumræður á Alþingi Guðrún segir ríkisstjórnina slá skjaldborg um Flokk fólksins Skera niður til að mæta launahækkunum Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Fjölga ferðum og auka tíðni ákveðinna leiða Strætó í haust Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Bein útsending: Afmælisráðstefna Afstöðu Kynntu fyrirhugaðan Sæbrautarstokk Börnin fari út en liggi undir trampólíninu í símanum Ráðist með hníf að ungmenni í Hafnarfirði Segja slúbberta hjá hinu opinbera kosta ríkið 30 til 50 milljarða árlega Skilti Vegagerðarinnar morandi í villum: „Er ekkert gæðaeftirlit hjá ykkur?“ EES-ríkin þrjú efla samstarf við ESB á sviði öryggismála Öskrandi og ber að ofan við grunnskóla Opni Ísraelar ekki fyrir mannúðaraðstoð „þá verða að vera þvinganir“ Neyðaraðstoð í gíslingu, óvænt ákvörðun og ærandi spenna Leigubílstjóri fór í svaðilför á Teslunni upp í Þórsmörk og sneri heill heim Grunaður árásarmaður í Úlfarsárdal handtekinn Slæmur frágangur akkerisins olli slysinu Níðingarnir treysta á skömmina í kynlífskúgunarmálum Ber fyrir sig minnisleysi á verknaðarstundu Gæsluvarðhaldsfangar dúsa í einangrun vegna plássleysis Þau sóttu um þrjú embætti skólameistara á Norðurlandi Haraldur Jóhannsson er látinn Ráðin í starf verkefnastjóra í atvinnuvegaráðuneytinu Fyrsta mastrið í Suðurnesjalínu 2 risið Hæstiréttur gefur grænt ljós á búvörulögin Sjá meira