Herferðin kom til af nauðsyn

Lækkun á veiðigjaldi frá því sem nú er í frumvarpi ríkisstjórnarinnar skiptir ekki máli. Formaður LÍÚ segir Svavari Hávarðssyni að um lamandi hækkun fyrir fyrirtækin sé að ræða eftir sem áður. Hann segir að völd LÍÚ séu ofmetin og hagkerfið sjái um að kom

Kvisast hefur út að sérstaka veiðigjaldið verði lækkað verulega frá því sem það var í upphaflega frumvarpinu um veiðigjald. Atvinnuveganefnd bað í því sambandi sérfræðinga um að reikna dæmi þar sem gjaldið er lækkað um helming. Eins verður tekið tillit til skulda fyrirtækjanna. Eru stjórnvöld að nálgast ykkar sýn á breytingar?

„Það er erfitt að ræða hluti sem okkur er neitað um að sjá. Eins og frumvörpin líta út núna erum við að tala um sjö- til tíföldun á veiðigjaldi frá því sem útgerðin greiðir í dag, en það er misjafnt eftir útgerðarflokkum. Síðan höfum við heyrt um þessa lækkun, en hafa ber í huga að það er ekki um lækkun að ræða heldur margföldun á því veiðigjaldi sem við þegar greiðum. Til að meta þetta álitaefni þurfum við að hafa eitthvað í höndunum. Eða að okkur verði sýnd sú kurteisi, sem viðgengst í siðuðum samfélögum, að við okkur sé rætt og okkur kynnt málið. Við höfum ekkert í höndunum og það eina sem við höfum á að byggja eru frumvörpin eins og þau liggja fyrir. Þau eru eyðileggjandi fyrir íslenskan sjávarútveg. Forsendur útreikninganna eru úr öllu samhengi við þann raunveruleika sem er í íslenskri útgerð.“

Hvað áttu við nákvæmlega?

„Bókfært virði vegna kaupa á aflaheimildum er 212 milljarðar og það er hvergi sjáanlegt í útreikningunum. Það er talað um æskilegar og óæskilegar skuldir. Það er sagt að við höfum fjárfest í óskyldum greinum. Útreikningar Landsbankans sýna að innan við tvö prósent af skuldum útgerðarinnar komu til vegna fjárfestinga utan greinarinnar. Auðvitað sjá menn að þetta er óverulegt. Samt er því haldið fram að útgerðarmenn hafi hagað sér óskynsamlega. Þvert á móti er íslensk útgerð skynsöm. Við erum vissulega skuldsettir en við erum lítið skuldsettir miðað við aðrar atvinnugreinar.“

Auðlindin og þjóðin

Auðlindin er í eigu þjóðarinnar. Er þá ekki eðlilegt að hún fái að njóta þess með sérstöku gjaldi?

„Við teljum að fullveldisrétturinn taki á því að íslenska ríkið, eða löggjafinn, geti sett nauðsynlegar reglur, og þá innan skynsamlegra marka. Við gerum hins vegar engan ágreining um sameign íslensku þjóðarinnar.

Þegar menn eru að tala um að þjóðin eigi að fá arð frá atvinnugreininni þá skal það sagt að hún fær hann til sín. Hann hríslast út í gegnum íslenskt samfélag í gegnum hagkerfið. Arðurinn af útgerð á Íslandi endar að mestu leyti hjá ríkinu, sem er fólkið í landinu. Það er frekar blómlegt á Íslandi og ég vil halda því fram að við sem störfum í sjávarútvegi eigum nokkurn þátt í því. Tekjur hafa aukist en það hafa skuldir gert líka. Sjávarútvegsráðherra gleymir þessu og talar um ofsagróða í íslenskum sjávarútvegi.“

Er það ekki rétt? Er ekki ofsagróði hjá útgerðinni?

„Það hefur almennt verið ágætis afkoma undanfarin ár. Hjá meginþorra fyrirtækja er þó enginn ofsagróði. Menn eru gjarnir á að taka toppana og þetta er besta árið sem hefur komið lengi. Það er engin launung að það hefur verið góð afkoma vegna góðrar makríl- og loðnuveiði. Markaðir hafa verið góðir, en ef við horfum heilt yfir atvinnugreinina þá á þetta ekki við.

Má ég þarna víkja að útreikningum ráðherra? Hann talar alltaf um tekjuhliðina en aldrei kostnaðinn. Við erum að borga afkomutengd laun og olíuverð hefur valdið því að öll hlutföll hafa raskast verulega. Það var talið eðlilegt að olíukostnaður væri fimm til sjö prósent en hann er 18 til 20 prósent. Öll önnur aðföng eru dýrari. Ef Steingrímur, sjávarútvegsráðherra og fyrrverandi fjármálaráðherra, lítur eingöngu á tekjurnar þá er ég ekkert hissa þó menn nái ekki tökum á ríkisfjármálunum. Það verður að líta á gjaldahliðina líka.“

Vitlaust gefið?

Úti í samfélaginu tala menn samt um að mikill auður verði eftir í vösum fárra á meðan fjölmargir hafa lítið eða ekkert. Hvað segir þú um það?

„Maður verður var við þetta, það er rétt. Ég get bara talað út frá sjálfum mér. Ég rek sjávarútvegsfyrirtæki á Seyðisfirði. Við höfum verið í samfélagslegum rekstri heima og við höfum ekki verið að fylla vasa hluthafa. Það hrundi hjá okkur. Eiginfjárstaðan var neikvæð og því óheimilt að borga arð. Þessi staða er uppi hjá mörgum fyrirtækjum.

Jú, menn tala um arðgreiðslur stærstu fyrirtækjanna. Þetta eru vissulega stórar tölur og ég get vel skilið að það hafi áhrif á þá sem hafa lítið eða ekkert.

Það er hins vegar önnur hlið á þessu. Þau fyrirtæki sem eiga velgengni að fagna eru að fjárfesta. Við getum tekið HB Granda sem dæmi sem hefur verið í fjárfestingum. Vopnafjörður væri líklega ekki til ef það fyrirtæki hefði ekki burði til að endurnýja sig og byggja upp samfélagið allt. Samfélögin njóta góðs af þessari velgengni, fyrst og síðast.“

Sitjandi ríkisstjórn hefur lýst því yfir að breytingar á lögum um stjórn fiskveiða verði gerðar og kláraðar fyrir þinglok. Er LÍÚ búið að skilgreina hvað er ásættanlegt?

„Ég hef verið spurður að því áður hvað sé ásættanlegt fyrir íslenska útgerð. Ég hef alltaf sagt að það sem er ásættanlegt er að fyrirtækin fái að blómstra, þau fái að vaxa og fjárfesta. Við erum að borga verulegar upphæðir nú þegar. Menn segja að 4,2 milljarðar í veiðigjald sé lítið. Að 1,5 milljarðar í kolefnisgjald af olíunni sé lítið. Fjöldi fyrirtækja er að borga tekjuskatt þrátt fyrir að unnið sé að því að borga tapið af hruninu. Fyrirtækin eru að borga í beinum sköttum verulegar upphæðir til ríkisins. En ríkið vill samt meira.

Þessi aðferðafræði, vil ég segja, að færa fé frá útgerðinni til að byggja upp aðrar atvinnugreinar, er rugl. Að styrkja eina atvinnugrein á kostnað annarrar. Verða öll þessi störf raunveruleg ef undirstöður sjávarútvegsins veikjast? Ég efast um það.“

Ertu að vísa til þess að þjónustufyrirtæki við sjávarútveginn muni líða fyrir gjaldtökuna?

„Já, ef menn horfa á klasasamfélög í kringum sjávarútveginn; vélsmiðjur, verktakafyrirtæki, tæknifyrirtæki og fleira. Tökum Marel sem dæmi. Marel og fleiri fyrirtæki voru byggð upp í samvinnu við útgerðina. Íslenskur sjávarútvegur borgaði, og er að borga, þróunarvinnu sprotafyrirtækja sem oft eru nefnd á nafn til að sýna hvað vel er gert í atvinnulífinu. Þessi fyrirtæki hafa síðan þroskast og leita í fleiri áttir en grunninn má finna hjá útgerðinni. Sprotafyrirtæki þarf fjármagn og viðskipti, sérstaklega í byrjun. Annars er fyrirtækið andvana fætt.

Stjórnvöld tala um góðar og slæmar fjárfestingar fyrir útgerðina. Er það slæmt ef ég legg fjármuni í sprotafyrirtæki á Seyðisfirði, hjálpa því á fæturna? Eða að ég setji peninga í þekkingarfyrirtæki heima? Af hverju er það óeðlilegt að útvegsfyrirtæki kaupi hlut í olíufyrirtæki ef það er góð fjárfesting? Af hverju á að skilgreina eina atvinnugrein sem óæskilega fjárfesta?

Ég hef rekið fyrirtæki nægilega lengi til að muna þá tíð að vera upp á stjórnmálamenn kominn. Að vera undir hæl ríkisbanka þar sem einn fékk fyrirgreiðslu en annar ekki. Þeir réðu því hvort skip fengu að fara á sjó eða hvort mönnum var leyft að kaupa skip yfir höfuð. Er það þetta sem menn vilja koma á aftur? Nei. Sjávarútvegur er hátæknigrein sem þarf svigrúm. Við erum að keppa á alþjóðavísu og erum daglega að berjast á mörkuðum. Íslensk stjórnvöld virðast ekki skilja hvað þarf til að selja íslenskar sjávarafurðir. Alla vega telja þau sig ekki þurfa að ræða við forsvarsmenn atvinnugreinarinnar þegar unnið er að breytingum á stjórnkerfi greinarinnar. Það er stórmerkilegt, að mínu viti.“

Á að byrja upp á nýtt?

Það þarf, með öðrum orðum, að byrja upp á nýtt?

„Það hefur verið sagt að verið sé að vinna á grundvelli sáttanefndarinnar. Það er ekki rétt. Það er mikill munur á nýtingarsamningi og nýtingarleyfi. Pottaútfærslan í frumvarpinu er ekki sú sem við samþykktum. Við samþykktum potta en töluðum um að í þeim væru 1,03 til 3,05 prósent af heildar ígildunum. Núna er hún 36 þúsund tonn. Við hefðum aldrei samþykkt leigu ríkisins á aflaheimildum á kvótaþingi, aldrei. Það var aldrei rætt um í sáttanefndinni að þeir sem tóku skerðingar til að byggja upp þorskstofninn nytu þess ekki nú þegar uppbyggingin hefur tekist. Og það var aldrei rætt um að árið 2032 yrði framsal ólöglegt. Það segir kannski sína sögu um að ekki er unnið á grundvelli sáttanefndarinnar að flestir sem áttu aðild að nefndinni hafa skilað inn neikvæðum umsögnum um frumvörpin.“

Svo frumvörpin eru ónýt, enda ekki byggð á vinnu sáttanefndarinnar?

„Þetta eru allt hlutir sem voru óútræddir. Ekkert formaðir og engin efnisleg umræða tekin um eitt eða neitt. Það þarf að bakka og við höfum óskað eftir því við ríkisvaldið að frumvörpin verði dregin til baka og lögð fram önnur ný og vönduð frumvörp. Forsætisráðherra hefur hjá sér bréf þar sem við bjóðumst til að taka þátt í þeirri vinnu. Við vitum hvaða áhrif þetta hefur á sjávarútveginn og verðum að fá að vera með í ráðum.“

Beðið eftir stjórnarskiptum?

En eruð þið ekki bara að bíða eftir annarri ríkisstjórn sem er ykkur vinveittari?

„Það voru nú oft stríð við fyrrverandi sjávarútvegsráðherra. Við fáum ekki allt þó menn haldi að öllu sé stjórnað frá skrifstofu LÍÚ, það er ekki þannig. Það má sjá á atburðarás síðustu þriggja ára.“

En það er óumdeilt að LÍÚ hefur mikil völd og hefur fengið mörgum af sínum kröfumálum framgengt.

„Málið er það að LÍÚ eru sterk hagsmunasamtök. Við erum sterkir af því að það er samstaða innan hópsins þó menn hafi ólík sjónarmið og ólíka hagsmuni. Áhrifamátturinn felst í því þegar samtök eru einhuga í sinni baráttu og standa að baki sinna málsvara. Slík samtök eru mjög sterk. Ég tel okkur hins vegar standa fyrir málefnalega umræðu. Við viljum fá að takast á við stjórnvöld um okkar sjónarmið en vitum að við fáum ekki allt okkar í gegn. Mér finnst sjálfsagt að stjórnvöld treysti sér í samtal við okkur. Það lýsir því best að menn hafa ekki sterkan málstað ef þeir treysta sér ekki í rökræðurnar.“

Herferðin var nauðsyn

Fjölmiðlaherferð gegn breytingum á stjórn fiskveiða hefur verið gagnrýnd. Hvað finnst þér um hana? Að hún sé áróðurskennd og hafi kostað stórfé?

„Það er engin launung á því að við teljum okkar málflutning hafa verið affluttan. Í umræðuþáttum í sjónvarpi, Kastljósi og Silfri Egils sem dæmi, hafa okkar sjónarmið ekki fengið að koma fram. Það er ekki kallað eftir þeim.

Ef við tökum auglýsingaherferðina sjálfa þá er hún öðruvísi en verið hefur til þessa. Þarna eru einstaklingar að tala frá eigin brjósti um það sem þeim finnst. Umræðan hefur verið sú að við höfum keypt ákveðna aðila til að stíga fram. Mér finnst það mjög dapurlegur málflutningur að við getum keypt þetta fólk með þessum hætti. Ef það væri einhver nauðung í gangi þá væri það afar neikvætt. En það er engin nauðung falin í því að koma fram og segja sína skoðun. Þetta er þeirra sannfæring; að þessar breytingar skaði samfélögin. Grasrótin er að tjá sig og hún hefur verulegar áhyggjur af því sem er að gerast.

Auglýsingar eru einfaldlega nauðsynlegar. Við höfum ekki aðgang að fjölmiðlum eins og ríkisstjórnin sem á auðveldara með að koma sínum sjónarmiðum að. Menn tala um að við séum að eyða miklum peningum í þetta en það eru líka gríðarlegir hagsmunir í húfi fyrir alla þjóðina. Fyrirtækin borga þetta og engir aðrir. LÍÚ er ekkert annað en fyrirtækin sem standa að samtökunum.“

Kjaradeila framundan

Það er búið að vísa kjaradeilu sjómanna til ríkissáttasemjara. Vill útgerðin lækka skiptaprósentu sjómanna?

„Það er alveg ljóst með framkomu þessara frumvarpa, og jafnvel þó þau hefðu ekki litið dagsins ljós, að það er búið að raska hlutföllum í hlutaskiptum á milli fyrirtækjanna og starfsmanna okkar.

Það hallar á útgerðina um eina 20 milljarða frá síðustu samningum. Það liggja frammi kröfugerðir á báða bóga þannig að eðlilegt var að þetta gengi til sáttasemjara.“