Innlent

Einkasonur lagði eiginmann móður í dramatísku erfðamáli

Kolbeinn Tumi Daðason skrifar
Dómur var kveðinn upp í Hæstarétti í gær.
Dómur var kveðinn upp í Hæstarétti í gær. Vísir/vilhelm

Hæstiréttur hefur fallist á kröfu einkasonar um að dánarbú móður hans verði tekið til opinberra skipta. Málið hafði flakkað úr héraði í Landsrétt og fékk áfrýjunarleyfi til Hæstaréttar þar sem sonur konunnar hafði betur eftir margra ára baráttu við eftirlifandi eiginmann móður hans.

Móðirin giftist karlmanninum skömmu eftir að hafa verið greind með banvænan sjúkdóm. Þau höfðu gert með sér erfðaskrá um að það sem lifði hitt fengi óskiptan arf svo framarlega sem það hæfi ekki aðra sambúð. Eftir að maðurinn sló sér upp með sænskri konu krafðist einkasonurinn að búinu yrði skipt.

Héraðsdómur komst að þeirri niðurstöðu í mars að taka ætti búið til opinberra skipta. Eiginmaðurinn kærði þá niðurstöðu til Landsréttar sem komst að öndverðri niðurstöðu. Eiginmaðurinn ætti að sitja í óskiptu búi. Sonurinn var ekki sáttur við þá niðurstöðu og óskaði eftir áfrýjunarleyfi til Hæstaréttar sem samþykkir aðeins að taka fyrir brot af þeim málum sem rata til réttarins.

Hæstiréttur taldi að dómur í málinu gæti haft fordæmisgildi um túlkun á heimild erfingja til þess að krefjast að dánarbú yrði tekið til skipta.

Giftu sig skömmu eftir sjúkdómsgreiningu

Sonurinn ólst upp hjá móður sinni sem var einstæð eftir að hafa skilið við föður hans árið 1981. Móðirin kynntist verðandi eiginmanni sínum við störf árið 2007. Hann flutti svo inn með henni árið 2011 eða 2012 og gengu þau í hjúskap í desember 2014.

Móðirin greindist með sjúkdóm skömmu áður en þau giftu sig. Sjúkdómurinn átti eftir að draga hana til dauða. Fyrir milligöngu frænda hennar var fenginn lögmaður til að gera sameiginlega erfðaskrá fyrir hjónin og var hún undirrituð af hjónunum og vottum tólf dögum áður en hún andaðist.

Í erfðaskránni kom fram að það væri sameiginleg ákvörðun hjónanna að hið langlífara gæti setið í óskiptu búi eftir lát hins skammlífara eins lengi og það vildi. Þessi heimild félli þó úr gildi ef það þeirra sem lengur lifði gengi í hjónaband að nýju eða hæfi sambúð.

Sonurinn sendi eiginmanni móður bréf

Nokkrum vikum eftir andlát eiginkonu sinnar óskaði eiginmaðurinn eftir heimild til setu í óskiptu búi og var veitt það leyfi nokkrum dögum síðar þann 19. september 2016 hjá Sýslumanninum á Suðurlandi. Sonurinn sendi bréf á eiginmanninn í ágúst 2020 þar sem honum var kynnt sú ósk sonarins að dánarbúinu yrði skipt.

Í bréfinu var því haldið fram að vilji móðurinnar hefði aðeins staðið til að þess að eiginmaðurinn sæti í óskiptu búi í þrjú ár þótt fram kæmi í erfðaskránni að heimildin væri ótímabundin. Þar sem meira en þrjú ár væru liðin frá því að eiginmaðurinn fékk heimildina væri þess óskað að hinsti vilji hennar yrði virtur.

Fram kemur í dómi Hæstaréttar að í gögnum málsins væri óljóst hvort eiginmaðurinn hefði svarað erindi sonarins. Sonurinn krafðist svo opinberra skipta með öðru bréfi mánuði síðar.

Óvígð sambúð með sænskri konu

Eiginmaðurinn flutti utan vorið 2019 og var búsettur þar til haustsins 2020 þegar hann flutti aftur til Íslands. Hann hefur verið skráður til heimilis á Íslandi síðan í október 2020. Ágreiningur sonarins og eiginmannsins sneri að því hvort eiginmaðurinn hefði stofnað til óvíðgrar sambúðar með nafngreindri sænskri konu.

Sonurinn taldi að þannig hefði heimild eiginmannsins til setu í óskiptu búi fallið niður miðað við fyrirmæli í erfðaskránni um að heimildin félli úr gildi ef hið langlífara hæfi sambúð að nýju.

Hæstiréttur horfði til þess að hið skammlífara hjóna hefði ríkan rétt til að ráða því með erfðaskrá hvort skipti færu fram á búinu eða heimild veitt til setu í óskiptu búi. Einnig til þeirrar grundvallarreglu erfðaréttar að virða beri vilja hins látna eins og hann kæmi fram í erfðaskrá.

Átti augljóslega að gæta að hag ættingja 

Í sameiginlegri erfðaskrá móðurinnar og eiginmannsins kom fram að að það hjónanna sem lengur lifði hefði heimild til að sitja í óskiptu búi eins lengi og það vildi. Sú heimild ætti þó að falla niður ef það þeirra sem lengur lifði gengi í hjónaband að nýju eða hæfi sambúð.

Hæstiréttur segir að „að baki þessu bjó augljóslega sá vilji að kom í veg fyrir að langlífari maki“ gæti farið í nýtt samband og þannig horft fram hjá hagsmunum nánustu afkomenda sem ættu arf í óskiptu búi. Í þessu tilviki einkasonar konunnar eða tveggja sona eiginmannsins. Það hafi ekki einu sinni þurft að taka fram í erfðaskránni og er vísað til 13. málsgreinar í erfðalögum þar sem segir:

„Nú gengur maki í hjúskap að nýju, og fellur þá niður heimild hans til setu í óskiptu búi.“

Ekkert sambærilegt ákvæði sé í erfðalögum um óvígða sambúð og því þurfi að skoða það sérstaklega. Hæstiréttur féllst ekki á með Landsrétti að lagaskilyrði skorti til að taka búið til skipta.

Vissulega sambúð í Svíþjóð

Hæstiréttur vísaði til þess sem fram kom í máli sonarins og eiginmannsins þegar málið var tekið fyrir í héraðsdómi. Þar greindi eiginmaðurinn frá því að hann og fyrrnefnd sænsk kona hefðu orðið kærustupar í febrúar eða mars 2020 og væru enn í sambandi. Þá kannaðist hann einnig við að hafa verið skráður til heimilis hjá henni frá maí til október 2020.

Lagði Hæstiréttur til grundvallar að eiginmaðurinn hefði stofnað til sambúðar í skilningi erfðaskrárinnar og við það hafi fallið niður heimild hans til setu í óskiptu búi eftir eiginkonu sína.

Því er lokaniðurstaðan, eftir umfjöllun á þremur dómstigum, að dánarbú konunnar verður tekið til opinberra skipta. Hæstiréttur felldi niður málskostnað en dæmdi eiginmanninn til að greiða syninum 1,2 milljónir króna í kærumálskostnað fyrir Landsrétti og Hæstarétti.

Allur gjafsóknarkostnaður eiginmannsins fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans upp á hálfa milljón króna.

Dómur Hæstaréttar.



Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur.

Fleiri fréttir

Sjá meira


×