Tortryggni sem jókst stig af stigi

Vantrú Julians Assange á sænsku réttarfari kemur mörgum undarlega fyrir sjónir, en á sér engu að síður aðdraganda og ástæður. Kristinn Hrafnsson segir málið aldrei hætta að koma sér á óvart.

Á Vesturlöndum hefur málstaður Julians Assange almennt notið velvildar og málsvarar upplýsingafrelsis hafa tekið undir með honum, bæði um að raunveruleg hætta sé á því að framselji Bretar hann til Svíþjóðar verði hann framseldur til Bandaríkjanna og að konurnar tvær, sem hafa sakað hann um kynferðisbrot, séu að ganga erinda Bandaríkjanna.

Gagnrýnisraddir hafa þó heyrst og breska dagblaðið The Guardian birti til dæmis nýverið leiðara þar sem athyglinni er beint að sænsku konunum tveimur sem sitja uppi með að vera grunaðar um óheilindi.

Í leiðaranum er Assange sakaður um að blanda saman tveimur óskyldum málum, baráttunni fyrir málfrelsi annars vegar og ásökunum um kynferðisbrot á hendur honum persónulega hins vegar: „Að blanda þessu tvennu saman gagnast engan veginn samtökunum sem hann stofnaði og hafa unnið svo glæsilegt starf,“ segir í leiðaranum.

Assange hefur hins vegar alltaf haldið því fram að hættan sé raunveruleg og þar með óhjákvæmilega tengd rannsókninni í Svíþjóð. Eingöngu þess vegna berjist hann gegn framsali til Svíþjóðar, ekki vegna þess að hann vilji ekki svara spurningum sænska saksóknarans.

Tortryggilegur aðdragandi

Þessi tortryggni gagnvart réttarfarinu í Svíþjóð kemur hins vegar mörgum á Vesturlöndum undarlega fyrir sjónir, enda Svíþjóð fullgilt lýðræðis- og réttarríki, ekki síður en Bretland, sem Assange virðist þó treysta betur til að standa vörð um rétt sinn en Svíþjóð.

Kristinn Hrafnsson, talsmaður Wikileaks, segir nokkur atriði valda því að Assange sé á varðbergi gagnvart Svíþjóð. Eitt sé allur aðdragandi málsins og andrúmsloftið frá upphafi.

„Það er rokið til og gefin út ákæra og handtökuskipun. Þessu er strax lekið út til fjölmiðla án þess að dagspartur sé liðinn, og síðan er Julian smurður yfir forsíður götupressunnar í Svíþjóð án þess að hann hafi einu sinni fengið símtal frá lögreglunni um að hann sé eftirlýstur raðnauðgari,“ segir Kristinn. „Þetta gerðist fyrir sléttum tveimur árum síðan á laugardagsmorgni. Klukkan fjögur sama dag hafði þessi gagnapakki verið færður í hendur á æðra settum innan saksóknaraembættisins, sem höfðu yfirfarið gögnin og drógu strax handtökuskipunina til baka og ákærurnar í leiðinni.“

Wikileaks er á þessum tíma að undirbúa birtingu leyniskjala Bandaríkjahers frá Írak, en á meðan bíður Assange í Svíþjóð og fer ítrekað fram á að hann verði yfirheyrður.

„Því er aldrei sinnt og svo fimm vikum síðar, þegar álagið er orðið þannig að hann verður að komast til starfa, þá leitar lögmaður hans álits hjá saksóknaraembættinu sem segist ekkert hafa á móti því að hann fari úr landi. Síðan fer þessi leki í loftið hjá okkur með gríðarlegum og harkalegum viðbrögðum frá bandarískum yfirvöldum og digurbarkalegum yfirlýsingum frá stjórnmálamönnum um að það eigi að afgreiða hann eins og hryðjuverkamann, helst eins og Osama bin Laden.“

Einmitt þá kemur fram krafa um að Assange snúi aftur til Svíþjóðar. Gefin er út handtökuskipun og hún send áfram til Interpol sem gefur út handtökuskipun á hæsta stigi.

„Það eru yfirleitt bara stórglæpamenn sem fá slíkar tilkynningar, grunaðir um skipulagða glæpastarfsemi eða stríðsglæpi eða eitthvað í þeim dúr,“ segir Kristinn. „Í ljósi alls þessa skapast tortryggni sem síðan eykst stig af stigi.“

Öllum lausnum hafnað

Inn í þetta blandast svo tregða sænskra stjórnvalda til að fallast á allar tillögur frá Assange, sem af hálfu hans hefðu getað leyst úr þessu máli fyrir löngu.

Svíar hafi til dæmis aldrei viljað þiggja boð hans um að fara til bresku lögreglunnar eða í sænska sendiráðið í London þar sem hann gæti gefið skýrslu með aðstoð vefmyndavélar.

„Þessu var hafnað og sagt að það væri ekki heimild fyrir því, sem aftur á móti er alrangt og stenst engan veginn,“ segir Kristinn. „Til er Evrópusamningur sem kveður á um gagnkvæma aðstoð við rannsókn sakamála af þessu tagi. En nei, það var bara haldið fast við kröfuna um að hann kæmi til Svíþjóðar.“

Einnig hafi Svíar aldrei fengist til að semja um það hvaða meðferð Assange fengi þegar hann kæmi til Stokkhólms. „Saksóknari lýsir því yfir að hann yrði strax settur í gæsluvarðhald og lokaður inni í fangelsi á meðan málið er afgreitt, og það án þess að vísað sé til neinna rannsóknarhagsmuna, enda gefur auga leið að þeir eru engir í svona rannsókn. Og á þessu hefur staðið.“

Engin loforð gefin

Ekki síður standi á því að Svíar hafi aldrei viljað gefa nein loforð um að Assange verði ekki framseldur til Bandaríkjanna.

„Það er undarlegt að sænsk stjórnvöld hafi ekki getað gefið loforð um að hann verði ekki framseldur áfram til Bandaríkjanna á grundvelli starfa hans sem blaðamaður og útgefandi fyrir Wikileaks,“ segir Kristinn. „Carl Bildt lætur hafa eftir sér í viðtölum að það sé ekki hægt að gera slíkt, en það er bara della. Stenst ekki nána skoðun.“

Kristinn bendir á að það er framkvæmdavaldið í Svíþjóð sem tekur á móti slíkri beiðni, nefnilega dómsmálaráðuneytið, og tekur ákvörðun um það hvernig farið er með slíkar framsalsbeiðnir í samráði við ríkissaksóknara. Slík mál þurfa ekki að fara fyrir dómstóla í Svíþjóð nema dómsmálaráðuneytið taki ákvörðun um framsal og viðkomandi sé ósáttur við þá niðurstöðu.

„Þetta er því einfaldlega rangt hjá utanríkisráðherranum og makalaust alveg að hann skuli láta slíkt frá sér fara. Þetta hefur allt vakið eðlilegar grunsemdir.“

Varnaglar engu að síður

Sænska utanríkisráðuneytið hefur að vísu lýst því yfir að Assange verði ekki framseldur til Bandaríkjanna ef hætta er á því að hann eigi þar yfir höfði sér dauðarefsingu.

„Við munum aldrei framselja einstakling sem á yfir höfði sér dauðarefsingu,“ sagði Cecilia Riddselius, yfirmaður í sænska utanríkisráðuneytinu, í viðtali við þýska dagblaðið Frankfurter Rundschau fyrr í vikunni. Ástæðan er sú að sænsk framsalslög heimila ekki framsal til landa þar sem hætta er á dauðarefsingu fyrir það brot, sem framsals er krafist vegna.

„Það er rétt,“ segir Kristinn, „og er vissulega töluverð vörn í því, en á móti spilar að það er áfram möguleiki á ævilöngu fangelsi. Og svo er spurning hvaða tilraunir verða gerðar til að setja saman einhvern ákærupakka sem væri með vísan í eitthvað annað en njósnalöggjöfina frá 1917. Það hafa verið nefndir ýmsir möguleikar í því.“

Kristinn segist hins vegar ekki hafa haft vitneskju um það fyrr en nú í vikunni að Svíar gætu ekki framselt Assange nema með samþykki Breta og málið þyrfti þá að fara aftur í gegnum breska réttarkerfið.

„Þessu hefur verið haldið fram en ég þekki það ekki í smáatriðum hvernig það ferli yrði,“ segir Kristinn. Hins vegar segir hann að það gæti óneitanlega breytt einhverju, ef rétt reynist.

„Það væri náttúrlega ekki verra að hafa þá einhverja yfirlýsingu frá bresku stjórninni um að þeir samþykktu slíkt.“