Pólitíkin skilar auðu um ráðherraábyrgð og Landsdóm Þorbjörn Þórðarson skrifar 26. nóvember 2017 21:00 Engin umræða hefur farið fram á vettvangi stjórnmálanna um hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þegar lög um Landsdóm og lög um ráðherraábyrgð voru sett taldi löggjafinn nauðsynlegt að fjalla um refsiábyrgð ráðherra fyrir sérdómstól vegna þeirrar sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum. Geir H. Haarde var sýknaður af öllum alvarlegustu ákæruliðunum í Landsdómsmálinu líkt og segir í niðurstöðu dómsins en sakfelldur fyrir að halda ekki ríkisstjórnarfundi um mikilvæg stjórnarmálefni eins og mælt er fyrir um í 17. gr. stjórnarskrárinnar. Allur sakarkostnaður málsins var greiddur úr ríkissjóði, þar á meðal 25 milljóna króna málsvarnarlaun Andra Árnasonar verjanda Geirs. Mannréttindadómstóll Evrópu komst að þeirri niðurstöðu á fimmtudag í máli Geirs gegn íslenska ríkinu að íslenska ríkið hefði ekki gerst brotlegt við ákvæði mannréttindasáttmálans í Landsdómsmálinu. Hvorki var brotin málsmeðferð á Geir né var brotinn á honum réttur vegna skorts á refsiheimild í málinu. Frá dómsuppkvaðningu í Landsdómsmálinu 23. apríl 2012 hefur sú umræða reglulega skotið upp kollinum á vettvangi stjórnmálanna að leggja beri niður Landsdóm. Árið 2013 sagði Bjarni Benediktsson að þáverandi ríkisstjórn myndi beita sér fyrir því að leggja Landsdóm niður. „Mér finnst það svo mikilvæg réttarbót hjá okkur að það megi ekki bíða. Mér fannst ekki rétt að þeir sem vildu beita lögunum ættu forgöngu um að taka þau til endurskoðunar, þ.e fyrrverandi ríkisstjórn, en mér finnst rétt að setja strax af stað vinnu við að breyta lögunum,“ sagði Bjarni í fréttum Stöðvar 2 hinn 29. júní 2013. Guðni Th. Jóhannesson forseti Íslands blandaði sér svo í þessa umræðu í viðtali við Tímarit Lögréttu í mars á þessu ári. „Nú svara ég því bara úr því að þið spyrjið: Burt með Landsdóm! Hann á ekkert erindi í stjórnarskrá,“ sagði forsetinn. Katrín Jakobsdóttir formaður Vinstri grænna talaði síðan á þessum nótum í fréttum okkar á fimmtudag.„Það er löngu tímabært að endurskoða þetta landsdómskerfi. Þótt íslenska ríkið teljist ekki hafa brotið Mannréttindasáttmálann þá er kerfið úrelt,“ sagði Katrín. Björg Thorarensen prófessor í stjórnskipunarrétti við lagadeild Háskóla Íslands. Björg Thorarensen prófessor í lögfræði við HÍ fjallar um þetta í sérstökum kafla í riti sínu Stjórnskipunarréttur - undirstöður og handhafar ríkisvalds. Þar segir: „Er pólitíska ábyrgðin nægileg vörn gegn misbeitingu valds af hálfu ráðherra og eru nægilegar refsiheimildir um brot ráðherra í ákvæðum alm. hgl. um brot í opinberu starfi? Þegar núgildandi lög um ráðherraábyrgð og Landsdóm voru sett í byrjun sjöunda áratugarins var þessari spurningu svarað neitandi. Bent var á þá sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum.“ (bls. 400). Björg segir jafnframt: „Ekkert stendur því í vegi að heildarendurskoðun fari fram á lögum um ráðherraábyrgð og Landsdóm. (…) Aðalatriðið er að taka afstöðu til þeirrar grundvallarspurningar hvort enn sé þörf á að mæla fyrir um sérstaka lagalega ábyrgð ráðherra í stjórnarskrá þar sem þingið sjálft hefur ákæruvald.“ (bls. 420). Engu svarað um hvað eigi að koma í staðinn Ljóst er að pólitíkin á Íslandi hefur ekki svarað því hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þá hefur heldur ekki átt sér stað umræða um hvort það sé fullnægjandi að mæla fyrir um refsiábyrgð ráðherra í almennum hegningarlögum líkt og gildir um opinbera embættismenn. Eins og Björg rekur í sinni bók var það ekki talið heppilegt á sínum tíma. Fréttastofan bar þetta á ný undir Katrínu Jakobsdóttur, sem verður að öllum líkindum forsætisráðherra í næstu ríkisstjórn. „Mjög margir stjórnmálamenn hafa í gegnum tíðina bent á að þessi ákvæði eins og þau eru núna í lögum og stjórnarskrá séu úrelt. Það hafa verið hugmyndir ræddar, fordæmi til að mynda frá Noregi, en við höfum bara ekki náð að komast áfram í þessari umræðu. Því miður,“ sagði Katrín í dag. Landsdómur Mest lesið Boðar „norsku leiðina“ í útlendingamálum Innlent Reyndist ekki borgunarmaður fyrir vikudvölinni Innlent Ekið á gangandi vegfaranda við Kaplakrika Innlent Handtökuskipun gefin út á hendur þingmönnum Demókrataflokksins Erlent Vill að maðurinn viðurkenni að hann sé ekki faðir drengsins Innlent Þýskir klettaklifrarar slógust í hóp með björgunarmönnum Innlent Hyggjast rukka suma ferðamenn um brottfarartryggingu Erlent Ekki stóra málið hvað við köllum „leyniþjónustuna“ Innlent Ferðamenn gangi á eigin ábyrgð til leiks við náttúru Íslands Innlent Neitað um lausn gegn tryggingu Erlent Fleiri fréttir Tollar Trumps muni hafa tilætluð áhrif Sendir „dylgjur“ Haralds aftur til föðurhúsanna Allt bendir til þess að eldgosinu sé lokið Vörubifreið ekið á vegfarandann Útlendingamálin, Reynisfjara og Hinsegin dagar Ferðamenn gangi á eigin ábyrgð til leiks við náttúru Íslands Ekið á gangandi vegfaranda við Kaplakrika Boðar „norsku leiðina“ í útlendingamálum Mjög lítil virkni en mallar enn Reyndist ekki borgunarmaður fyrir vikudvölinni Ekki stóra málið hvað við köllum „leyniþjónustuna“ Þýskir klettaklifrarar slógust í hóp með björgunarmönnum Vill að maðurinn viðurkenni að hann sé ekki faðir drengsins Íbúar á gömlum og fallegum dráttarvélum í Hrísey Þrettán kærðir fyrir ölvunarakstur og hundruð stöðvuð vegna hraðaksturs „Þá hafa þau aðgang að öllum gögnum íslenska ríkisins meira og minna“ Óróinn hríðfellur og goslok líklega í aðsigi Sigurður Björnsson óperusöngvari látinn Viðkvæm gögn í höndum Bandaríkjamanna og eftirlit lögreglu „Fólk er reitt, sárt og finnst það ekki geta treyst sveitarfélaginu“ Öryggi á ferðamannastöðum: Ríkið geti talist brotlegt við mannréttindasáttmála Mikill kraftur í íslensku atvinnulífi Harma að upplýsingar um mengað vatnsból hafi ekki borist strax til íbúa Fagna frestun framkvæmda í Heiðmörk Umdeildum framkvæmdum frestað og mengun í drykkjarvatni Fimm líkamsárásir í Vestmannaeyjum Allir blása í Landeyjahöfn Bónus og Prís virða frídag verslunarmanna en aðrir ekki Fimm vistaðir í fangaklefa eftir hópslagsmál Þórisvatn fullt í fyrsta skipti í sex ár Sjá meira
Engin umræða hefur farið fram á vettvangi stjórnmálanna um hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þegar lög um Landsdóm og lög um ráðherraábyrgð voru sett taldi löggjafinn nauðsynlegt að fjalla um refsiábyrgð ráðherra fyrir sérdómstól vegna þeirrar sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum. Geir H. Haarde var sýknaður af öllum alvarlegustu ákæruliðunum í Landsdómsmálinu líkt og segir í niðurstöðu dómsins en sakfelldur fyrir að halda ekki ríkisstjórnarfundi um mikilvæg stjórnarmálefni eins og mælt er fyrir um í 17. gr. stjórnarskrárinnar. Allur sakarkostnaður málsins var greiddur úr ríkissjóði, þar á meðal 25 milljóna króna málsvarnarlaun Andra Árnasonar verjanda Geirs. Mannréttindadómstóll Evrópu komst að þeirri niðurstöðu á fimmtudag í máli Geirs gegn íslenska ríkinu að íslenska ríkið hefði ekki gerst brotlegt við ákvæði mannréttindasáttmálans í Landsdómsmálinu. Hvorki var brotin málsmeðferð á Geir né var brotinn á honum réttur vegna skorts á refsiheimild í málinu. Frá dómsuppkvaðningu í Landsdómsmálinu 23. apríl 2012 hefur sú umræða reglulega skotið upp kollinum á vettvangi stjórnmálanna að leggja beri niður Landsdóm. Árið 2013 sagði Bjarni Benediktsson að þáverandi ríkisstjórn myndi beita sér fyrir því að leggja Landsdóm niður. „Mér finnst það svo mikilvæg réttarbót hjá okkur að það megi ekki bíða. Mér fannst ekki rétt að þeir sem vildu beita lögunum ættu forgöngu um að taka þau til endurskoðunar, þ.e fyrrverandi ríkisstjórn, en mér finnst rétt að setja strax af stað vinnu við að breyta lögunum,“ sagði Bjarni í fréttum Stöðvar 2 hinn 29. júní 2013. Guðni Th. Jóhannesson forseti Íslands blandaði sér svo í þessa umræðu í viðtali við Tímarit Lögréttu í mars á þessu ári. „Nú svara ég því bara úr því að þið spyrjið: Burt með Landsdóm! Hann á ekkert erindi í stjórnarskrá,“ sagði forsetinn. Katrín Jakobsdóttir formaður Vinstri grænna talaði síðan á þessum nótum í fréttum okkar á fimmtudag.„Það er löngu tímabært að endurskoða þetta landsdómskerfi. Þótt íslenska ríkið teljist ekki hafa brotið Mannréttindasáttmálann þá er kerfið úrelt,“ sagði Katrín. Björg Thorarensen prófessor í stjórnskipunarrétti við lagadeild Háskóla Íslands. Björg Thorarensen prófessor í lögfræði við HÍ fjallar um þetta í sérstökum kafla í riti sínu Stjórnskipunarréttur - undirstöður og handhafar ríkisvalds. Þar segir: „Er pólitíska ábyrgðin nægileg vörn gegn misbeitingu valds af hálfu ráðherra og eru nægilegar refsiheimildir um brot ráðherra í ákvæðum alm. hgl. um brot í opinberu starfi? Þegar núgildandi lög um ráðherraábyrgð og Landsdóm voru sett í byrjun sjöunda áratugarins var þessari spurningu svarað neitandi. Bent var á þá sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum.“ (bls. 400). Björg segir jafnframt: „Ekkert stendur því í vegi að heildarendurskoðun fari fram á lögum um ráðherraábyrgð og Landsdóm. (…) Aðalatriðið er að taka afstöðu til þeirrar grundvallarspurningar hvort enn sé þörf á að mæla fyrir um sérstaka lagalega ábyrgð ráðherra í stjórnarskrá þar sem þingið sjálft hefur ákæruvald.“ (bls. 420). Engu svarað um hvað eigi að koma í staðinn Ljóst er að pólitíkin á Íslandi hefur ekki svarað því hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þá hefur heldur ekki átt sér stað umræða um hvort það sé fullnægjandi að mæla fyrir um refsiábyrgð ráðherra í almennum hegningarlögum líkt og gildir um opinbera embættismenn. Eins og Björg rekur í sinni bók var það ekki talið heppilegt á sínum tíma. Fréttastofan bar þetta á ný undir Katrínu Jakobsdóttur, sem verður að öllum líkindum forsætisráðherra í næstu ríkisstjórn. „Mjög margir stjórnmálamenn hafa í gegnum tíðina bent á að þessi ákvæði eins og þau eru núna í lögum og stjórnarskrá séu úrelt. Það hafa verið hugmyndir ræddar, fordæmi til að mynda frá Noregi, en við höfum bara ekki náð að komast áfram í þessari umræðu. Því miður,“ sagði Katrín í dag.
Landsdómur Mest lesið Boðar „norsku leiðina“ í útlendingamálum Innlent Reyndist ekki borgunarmaður fyrir vikudvölinni Innlent Ekið á gangandi vegfaranda við Kaplakrika Innlent Handtökuskipun gefin út á hendur þingmönnum Demókrataflokksins Erlent Vill að maðurinn viðurkenni að hann sé ekki faðir drengsins Innlent Þýskir klettaklifrarar slógust í hóp með björgunarmönnum Innlent Hyggjast rukka suma ferðamenn um brottfarartryggingu Erlent Ekki stóra málið hvað við köllum „leyniþjónustuna“ Innlent Ferðamenn gangi á eigin ábyrgð til leiks við náttúru Íslands Innlent Neitað um lausn gegn tryggingu Erlent Fleiri fréttir Tollar Trumps muni hafa tilætluð áhrif Sendir „dylgjur“ Haralds aftur til föðurhúsanna Allt bendir til þess að eldgosinu sé lokið Vörubifreið ekið á vegfarandann Útlendingamálin, Reynisfjara og Hinsegin dagar Ferðamenn gangi á eigin ábyrgð til leiks við náttúru Íslands Ekið á gangandi vegfaranda við Kaplakrika Boðar „norsku leiðina“ í útlendingamálum Mjög lítil virkni en mallar enn Reyndist ekki borgunarmaður fyrir vikudvölinni Ekki stóra málið hvað við köllum „leyniþjónustuna“ Þýskir klettaklifrarar slógust í hóp með björgunarmönnum Vill að maðurinn viðurkenni að hann sé ekki faðir drengsins Íbúar á gömlum og fallegum dráttarvélum í Hrísey Þrettán kærðir fyrir ölvunarakstur og hundruð stöðvuð vegna hraðaksturs „Þá hafa þau aðgang að öllum gögnum íslenska ríkisins meira og minna“ Óróinn hríðfellur og goslok líklega í aðsigi Sigurður Björnsson óperusöngvari látinn Viðkvæm gögn í höndum Bandaríkjamanna og eftirlit lögreglu „Fólk er reitt, sárt og finnst það ekki geta treyst sveitarfélaginu“ Öryggi á ferðamannastöðum: Ríkið geti talist brotlegt við mannréttindasáttmála Mikill kraftur í íslensku atvinnulífi Harma að upplýsingar um mengað vatnsból hafi ekki borist strax til íbúa Fagna frestun framkvæmda í Heiðmörk Umdeildum framkvæmdum frestað og mengun í drykkjarvatni Fimm líkamsárásir í Vestmannaeyjum Allir blása í Landeyjahöfn Bónus og Prís virða frídag verslunarmanna en aðrir ekki Fimm vistaðir í fangaklefa eftir hópslagsmál Þórisvatn fullt í fyrsta skipti í sex ár Sjá meira