Mývatn er prófsteinn á nýja löggjöf Svavar Hávarðsson skrifar 12. maí 2016 07:00 Óhemju magn blábaktería í Mývatni tvö síðastliðin sumur er skýrt merki ofauðgunar í vatninu af mannavöldum, er mat sérfræðings um lífríki vatnsins. vísir/Vilhelm Staðan sem komin er upp við Mývatn virðist ekki aðeins ætla að varpa ljósi á hvort sérlög um vernd Mývatns og Laxár eru aðeins orðin tóm heldur einnig prófsteinn á ný náttúruverndarlög sem Alþingi samþykkti einum rómi í vetur. Fjallað var um ástandið við Mývatn og fráveitumál Skútustaðahrepps á þinginu á þriðjudag. Þar kom fram þverpólitískur vilji til þess að stjórnvöld brygðust tafarlaust við. Steingrímur J. Sigfússon, þingmaður Vinstri grænna, gerði það að tillögu sinni að tafarlaust kæmi til fjárveiting til handa Skútustaðahreppi til að hefja umbætur á fráveitumálum sveitarfélagsins – einum af þeim þáttum sem mannshöndin getur sannarlega haft áhrif á í hinu flókna samspili sem sambúð manns og náttúru er við Mývatn. Þar vísaði hann til röksemda stjórnvalda um að lítið væri hægt að gera áður en fullvissa sé fyrir því hvað veldur lífríkinu við Mývatn svo miklum skaða sem raun ber vitni. Svandís Svavarsdóttir, þingmaður Vinstri grænna og fyrrverandi umhverfisráðherra, benti á í þingræðu sinni á þriðjudaginn að vissulega væri ekkert sannað hversu mikið álagið á vatnið er af mannavöldum. Hins vegar þyrftu ný náttúruverndarlög að skoðast í því ljósi og vitnaði til 9. greinar laganna þar sem segir: Ef hætta er á alvarlegum eða óafturkræfum náttúruspjöllum skal skorti á vísindalegri þekkingu ekki beitt sem rökum til að fresta eða láta hjá líða að grípa til skilvirkra aðgerða sem geta komið í veg fyrir spjöllin eða dregið úr þeim.Svandís Svavarsdóttir, þingflokksformaður Vinstri grænna.Vísir/GVA„Þetta samþykktum við öll á Alþingi Íslendinga í vetur sem leið, þ.e. varúðarregluna samkvæmt Ríó-yfirlýsingunni. Þessi regla segir að við getum ekki skákað í því skjóli að við vitum ekki hversu mikið er um að kenna sambúðinni við manninn, að hve miklu leyti er um að ræða náttúrulegar sveiflur o.s.frv. Okkur ber að grípa inn í og okkur ber að láta náttúruna njóta vafans. Og ég vil biðja hæstvirtan ráðherra að segja nokkur orð um þessi mál í lok þessarar umræðu, þ.e. hvort við séum ekki alveg sammála um að nýsamþykkt náttúruverndarlög skeri úr um okkar skyldu gagnvart vatninu þegar þetta ástand blasir við,“ sagði Svandís. Sigrún Magnúsdóttir, umhverfis- og auðlindaráðherra, varð ekki við þessari ósk Svandísar. Hitt liggur þó fyrir að ný náttúruverndarlög voru samþykkt samhljóða 12. nóvember í fyrra og var sérstaklega til þess tekið af þingmönnum allra flokka hversu vel tókst til, og haft á orði að þvert á orðaskak og ósætti þá væri hægt að lenda góðum málum með samstarfi, þó það hafi tekið tíma. Af þessu tilefni sagði Sigrún í viðtali við RÚV að þingið hefði þurft á tímanum að halda enda hefði margt breyst á tveimur árum, ekki síst gríðarleg fjölgun ferðamanna. Ráðherra fagnaði niðurstöðunni; leikreglur hefðu verið skýrðar en um leið settar auknar kröfur á ráðuneyti og stofnanir. Röksemdin að baki varúðarreglunni er óvissa, í flestum tilvikum vísindaleg óvissa og skortur á upplýsingum, um hvort ákveðnar aðgerðir eða eftir atvikum aðgerðaleysi muni hafa óæskileg áhrif á umhverfið. Þrátt fyrir óvissu ber eftir sem áður að grípa til fyrirbyggjandi varúðarráðstafana jafnvel þótt ekki sé mögulegt að sýna fram á orsakatengslin á milli tiltekinna afhafna og áhrifa þeirra. Fram að lagasetningunni 12. nóvember í fyrra hafði varúðarreglan ekki verið útfærð með skýrum hætti í lögum um náttúruvernd. Hins vegar má það fylgja sögunni að á varúðarsjónarmiðum var byggt í dómi Hæstaréttar árið 1997 um laxagengd í efri hluta Laxár, affalls Mývatns. Til grundvallar niðurstöðu Hæstaréttar fyrir því að leyfa ekki landeigendum að gera laxi kleift að ganga í efri hluta Laxár var sérstaða svæðisins sem er friðað með sérstökum lögum, og þeim þannig meinað að standa að aðgerðum er tefldu lífríkinu í Laxá og Mývatni í tvísýnu, að mati vísindamanna.Lífríki Mývatns undir miklu álagi:Óhemju magn blábaktería í Mývatni tvö síðastliðin sumur er skýrt merki ofauðgunar í vatninu af mannavöldum. Niðurstöður mælinga í fyrrasumar sýndu tólffalt það magn sem talið er óhóflegt í leiðbeiningum WHO. Engum vafa er talið undirorpið að athafnir manna hafi aukið bakteríuvöxtinn svo óhóflega með losun næringarefna í Mývatn – og þar komi meðal annars til frárennsli frá þéttbýli, áburðargjöf og iðnrekstri. Kúluskítur sem er friðlýst tegund virðist vera horfinn úr Mývatni. Bleikja er á undanhaldi á svæðinu – stofninn er svo gott sem horfinn. Hornsílastofn Mývatns mældist afar lítill í fyrrasumar. Mikill ferðamannastraumur setur aukaálag á vistkerfi svæðisins bæði hvað varðar fráveitur og ágang á náttúruverndarsvæði.Hvað er varúðarreglan? Mörg umhverfisvandamál eru þess eðlis að erfitt getur reynst að sýna með vísindalegri fullvissu fram á orsök þeirra. Þá kann að vera freistandi fyrir stjórnvöld að aðhafast ekkert, sérstaklega ef mótvægisaðgerðir eru kostnaðarsamar. Úr þessum aðstæðum sprettur ein af meginreglum hins alþjóðlega umhverfisréttar, varúðarreglan. Kjarni hennar er sá að ekki skuli láta óvissu um afleiðingar tiltekinna athafna eða athafnaleysis koma í veg fyrir að gripið sé til fyrirbyggjandi aðgerða. Í reglunni felst sú hugsun að stjórnvöld skuli ekki skýla sér bak við vísindalega óvissu til að forðast varúðarráðstafanir í þágu umhverfisins. Vísað er til varúðarreglunnar í ýmsum alþjóðasamningum sem Ísland er aðili að og á nokkrum sviðum íslensks umhverfisréttar er byggt á reglunni.Heimild: Ársskýrsla Umhverfisstofnunar 2011Fréttin birtist fyrst í Fréttablaðinu 12. maí. Alþingi Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Gengst við eftirlíkingunum: „Ég þekki ekki þessi lög og seldi þessar myndir ekki“ Innlent Lýsa miklum troðningi, átökum og gráti á FM95BLÖ Innlent „Glatað að heyra af því að fólk hafi meitt sig“ Innlent Stutt pása hleypti öllu í bál og brand Innlent Þrír fluttir á bráðamóttökuna af tónleikum FM95BLÖ Innlent Sprengjuflugvélar loga víða í Rússlandi Erlent „Okkur þykir það mjög miður að þessar aðstæður hafi skapast“ Innlent Kosti tugi milljóna að hirða yfirgefin húsgögn Innlent „Beið eftir því að eitthvað stórslys myndi gerast“ Innlent Tveir löðrungar og fall líklega ekki orsök andlátsins Innlent Fleiri fréttir „Beið eftir því að eitthvað stórslys myndi gerast“ Sirkus hundur skemmtir ferðamönnum á Höfn í sumar Sögulegur „köngulóavefur“, troðningur á tónleikum og stemning á degi sjómanna „Glatað að heyra af því að fólk hafi meitt sig“ Stærsta brautskráning í sögu skólans Einn lagður inn á sjúkrahús eftir tónleikana Gengst við eftirlíkingunum: „Ég þekki ekki þessi lög og seldi þessar myndir ekki“ „Okkur þykir það mjög miður að þessar aðstæður hafi skapast“ „Hann vildi ekki klaga, klaga hvern þá?“ Stefnir í metkjörsókn í pólsku forsetakosningunum Viðvaranir vegna snjókomu og hríðar: „Þetta eru mikil vonbrigði“ Útlendingaandúð sé vinsæl leið til að marka sér stöðu á samfélagsmiðlum Nýr verslunarkjarni opnaður á Selfossi Stutt pása hleypti öllu í bál og brand Fór ekki út úr húsi eftir afsögnina Troðningur í Laugardalshöll, óveður og sjómannadeginum fagnað Landsmálin, fiskveiðistjórnun og Ásthildur Lóa í Sprengisandi Lýsa miklum troðningi, átökum og gráti á FM95BLÖ Brot á vopnalögum og líkamsárás á tónleikum Tveir löðrungar og fall líklega ekki orsök andlátsins Þrír fluttir á bráðamóttökuna af tónleikum FM95BLÖ Tékknesk herþota hluti af árlegri flugsýningu Kosti tugi milljóna að hirða yfirgefin húsgögn „Fallegur dagur“ fyrir útskrift Banaslysið haft áhrif á undirbúning manngerðra íshella Sagðist ekki hafa orðið var við átök: „Ég var eins og pabbi þeirra“ Gamlir Fóstbræður sungu fyrir Njál og hans fólk á Bergþórshvoli Einn fékk rúmar fimmtíu milljónir Lengri opnunartímar sundlauga taka gildi „Við erum engir rasistar“ Sjá meira
Staðan sem komin er upp við Mývatn virðist ekki aðeins ætla að varpa ljósi á hvort sérlög um vernd Mývatns og Laxár eru aðeins orðin tóm heldur einnig prófsteinn á ný náttúruverndarlög sem Alþingi samþykkti einum rómi í vetur. Fjallað var um ástandið við Mývatn og fráveitumál Skútustaðahrepps á þinginu á þriðjudag. Þar kom fram þverpólitískur vilji til þess að stjórnvöld brygðust tafarlaust við. Steingrímur J. Sigfússon, þingmaður Vinstri grænna, gerði það að tillögu sinni að tafarlaust kæmi til fjárveiting til handa Skútustaðahreppi til að hefja umbætur á fráveitumálum sveitarfélagsins – einum af þeim þáttum sem mannshöndin getur sannarlega haft áhrif á í hinu flókna samspili sem sambúð manns og náttúru er við Mývatn. Þar vísaði hann til röksemda stjórnvalda um að lítið væri hægt að gera áður en fullvissa sé fyrir því hvað veldur lífríkinu við Mývatn svo miklum skaða sem raun ber vitni. Svandís Svavarsdóttir, þingmaður Vinstri grænna og fyrrverandi umhverfisráðherra, benti á í þingræðu sinni á þriðjudaginn að vissulega væri ekkert sannað hversu mikið álagið á vatnið er af mannavöldum. Hins vegar þyrftu ný náttúruverndarlög að skoðast í því ljósi og vitnaði til 9. greinar laganna þar sem segir: Ef hætta er á alvarlegum eða óafturkræfum náttúruspjöllum skal skorti á vísindalegri þekkingu ekki beitt sem rökum til að fresta eða láta hjá líða að grípa til skilvirkra aðgerða sem geta komið í veg fyrir spjöllin eða dregið úr þeim.Svandís Svavarsdóttir, þingflokksformaður Vinstri grænna.Vísir/GVA„Þetta samþykktum við öll á Alþingi Íslendinga í vetur sem leið, þ.e. varúðarregluna samkvæmt Ríó-yfirlýsingunni. Þessi regla segir að við getum ekki skákað í því skjóli að við vitum ekki hversu mikið er um að kenna sambúðinni við manninn, að hve miklu leyti er um að ræða náttúrulegar sveiflur o.s.frv. Okkur ber að grípa inn í og okkur ber að láta náttúruna njóta vafans. Og ég vil biðja hæstvirtan ráðherra að segja nokkur orð um þessi mál í lok þessarar umræðu, þ.e. hvort við séum ekki alveg sammála um að nýsamþykkt náttúruverndarlög skeri úr um okkar skyldu gagnvart vatninu þegar þetta ástand blasir við,“ sagði Svandís. Sigrún Magnúsdóttir, umhverfis- og auðlindaráðherra, varð ekki við þessari ósk Svandísar. Hitt liggur þó fyrir að ný náttúruverndarlög voru samþykkt samhljóða 12. nóvember í fyrra og var sérstaklega til þess tekið af þingmönnum allra flokka hversu vel tókst til, og haft á orði að þvert á orðaskak og ósætti þá væri hægt að lenda góðum málum með samstarfi, þó það hafi tekið tíma. Af þessu tilefni sagði Sigrún í viðtali við RÚV að þingið hefði þurft á tímanum að halda enda hefði margt breyst á tveimur árum, ekki síst gríðarleg fjölgun ferðamanna. Ráðherra fagnaði niðurstöðunni; leikreglur hefðu verið skýrðar en um leið settar auknar kröfur á ráðuneyti og stofnanir. Röksemdin að baki varúðarreglunni er óvissa, í flestum tilvikum vísindaleg óvissa og skortur á upplýsingum, um hvort ákveðnar aðgerðir eða eftir atvikum aðgerðaleysi muni hafa óæskileg áhrif á umhverfið. Þrátt fyrir óvissu ber eftir sem áður að grípa til fyrirbyggjandi varúðarráðstafana jafnvel þótt ekki sé mögulegt að sýna fram á orsakatengslin á milli tiltekinna afhafna og áhrifa þeirra. Fram að lagasetningunni 12. nóvember í fyrra hafði varúðarreglan ekki verið útfærð með skýrum hætti í lögum um náttúruvernd. Hins vegar má það fylgja sögunni að á varúðarsjónarmiðum var byggt í dómi Hæstaréttar árið 1997 um laxagengd í efri hluta Laxár, affalls Mývatns. Til grundvallar niðurstöðu Hæstaréttar fyrir því að leyfa ekki landeigendum að gera laxi kleift að ganga í efri hluta Laxár var sérstaða svæðisins sem er friðað með sérstökum lögum, og þeim þannig meinað að standa að aðgerðum er tefldu lífríkinu í Laxá og Mývatni í tvísýnu, að mati vísindamanna.Lífríki Mývatns undir miklu álagi:Óhemju magn blábaktería í Mývatni tvö síðastliðin sumur er skýrt merki ofauðgunar í vatninu af mannavöldum. Niðurstöður mælinga í fyrrasumar sýndu tólffalt það magn sem talið er óhóflegt í leiðbeiningum WHO. Engum vafa er talið undirorpið að athafnir manna hafi aukið bakteríuvöxtinn svo óhóflega með losun næringarefna í Mývatn – og þar komi meðal annars til frárennsli frá þéttbýli, áburðargjöf og iðnrekstri. Kúluskítur sem er friðlýst tegund virðist vera horfinn úr Mývatni. Bleikja er á undanhaldi á svæðinu – stofninn er svo gott sem horfinn. Hornsílastofn Mývatns mældist afar lítill í fyrrasumar. Mikill ferðamannastraumur setur aukaálag á vistkerfi svæðisins bæði hvað varðar fráveitur og ágang á náttúruverndarsvæði.Hvað er varúðarreglan? Mörg umhverfisvandamál eru þess eðlis að erfitt getur reynst að sýna með vísindalegri fullvissu fram á orsök þeirra. Þá kann að vera freistandi fyrir stjórnvöld að aðhafast ekkert, sérstaklega ef mótvægisaðgerðir eru kostnaðarsamar. Úr þessum aðstæðum sprettur ein af meginreglum hins alþjóðlega umhverfisréttar, varúðarreglan. Kjarni hennar er sá að ekki skuli láta óvissu um afleiðingar tiltekinna athafna eða athafnaleysis koma í veg fyrir að gripið sé til fyrirbyggjandi aðgerða. Í reglunni felst sú hugsun að stjórnvöld skuli ekki skýla sér bak við vísindalega óvissu til að forðast varúðarráðstafanir í þágu umhverfisins. Vísað er til varúðarreglunnar í ýmsum alþjóðasamningum sem Ísland er aðili að og á nokkrum sviðum íslensks umhverfisréttar er byggt á reglunni.Heimild: Ársskýrsla Umhverfisstofnunar 2011Fréttin birtist fyrst í Fréttablaðinu 12. maí.
Alþingi Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Gengst við eftirlíkingunum: „Ég þekki ekki þessi lög og seldi þessar myndir ekki“ Innlent Lýsa miklum troðningi, átökum og gráti á FM95BLÖ Innlent „Glatað að heyra af því að fólk hafi meitt sig“ Innlent Stutt pása hleypti öllu í bál og brand Innlent Þrír fluttir á bráðamóttökuna af tónleikum FM95BLÖ Innlent Sprengjuflugvélar loga víða í Rússlandi Erlent „Okkur þykir það mjög miður að þessar aðstæður hafi skapast“ Innlent Kosti tugi milljóna að hirða yfirgefin húsgögn Innlent „Beið eftir því að eitthvað stórslys myndi gerast“ Innlent Tveir löðrungar og fall líklega ekki orsök andlátsins Innlent Fleiri fréttir „Beið eftir því að eitthvað stórslys myndi gerast“ Sirkus hundur skemmtir ferðamönnum á Höfn í sumar Sögulegur „köngulóavefur“, troðningur á tónleikum og stemning á degi sjómanna „Glatað að heyra af því að fólk hafi meitt sig“ Stærsta brautskráning í sögu skólans Einn lagður inn á sjúkrahús eftir tónleikana Gengst við eftirlíkingunum: „Ég þekki ekki þessi lög og seldi þessar myndir ekki“ „Okkur þykir það mjög miður að þessar aðstæður hafi skapast“ „Hann vildi ekki klaga, klaga hvern þá?“ Stefnir í metkjörsókn í pólsku forsetakosningunum Viðvaranir vegna snjókomu og hríðar: „Þetta eru mikil vonbrigði“ Útlendingaandúð sé vinsæl leið til að marka sér stöðu á samfélagsmiðlum Nýr verslunarkjarni opnaður á Selfossi Stutt pása hleypti öllu í bál og brand Fór ekki út úr húsi eftir afsögnina Troðningur í Laugardalshöll, óveður og sjómannadeginum fagnað Landsmálin, fiskveiðistjórnun og Ásthildur Lóa í Sprengisandi Lýsa miklum troðningi, átökum og gráti á FM95BLÖ Brot á vopnalögum og líkamsárás á tónleikum Tveir löðrungar og fall líklega ekki orsök andlátsins Þrír fluttir á bráðamóttökuna af tónleikum FM95BLÖ Tékknesk herþota hluti af árlegri flugsýningu Kosti tugi milljóna að hirða yfirgefin húsgögn „Fallegur dagur“ fyrir útskrift Banaslysið haft áhrif á undirbúning manngerðra íshella Sagðist ekki hafa orðið var við átök: „Ég var eins og pabbi þeirra“ Gamlir Fóstbræður sungu fyrir Njál og hans fólk á Bergþórshvoli Einn fékk rúmar fimmtíu milljónir Lengri opnunartímar sundlauga taka gildi „Við erum engir rasistar“ Sjá meira