Ragnar Aðalsteinsson, lögmaður Guðjóns Skarphéðinsson, gerir margvíslegar athugasemdir við frumvarp forsætisráðherra um heimild til að greiða bætur til sakborninga og aðstandenda í Guðmundar- og Geirfinnsmálunum. Hann segir að ríkið njóti ekki „magnafsláttar“ þegar kemur að bótum vegna lengdar frelsissviptingar.

Þetta kemur fram í umsögn Ragnars um frumvarpið sem lagt var fram á dögunum. Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra, hefur sagt að frumvarpið sé til marks um skýran vilja Alþingis til að stjórnvöld sýni yfirbót vegna þeirrar meðferðar sem umrætt fólk sætti.

Í frumvarpinu kemur meðal annars fram að bæturnar skuli miðast við lengd frelsissviptingar og segir í greinargerð þess að dómaframkvæmd virðist benda til þess að fjárhæð miskabóta vegna frelsissviptingar eða gæsluvarðhalds að ósekju sé á bilinu 150–200 þúsund kr. á dag en virðist lækka eftir því sem vistin er lengri.

Þessu er Ragnar ósammála og segir að þvert á móti sé engin stoð í dómiðkun eða íslenskri fræðikenningu fyrir því að bætur lækki eftir því sem vistin sé lengri.

„Ríkið hefur ekki notið neins konar magnafsláttar eða heildsöluafsláttar, sem tekur mið af lengd frelsissviptingar. Öll rök hníga að því að bætur verði hærri fyrir hvern dag eftir því sem frelsissviptingin varir lengur, enda aukast neikvæð áhrif hennar á andlega og líkamlega heilsu hins frelsissvipta eftir því sem hún varir lengur,“ segir í umsögn Ragnars.

220-250 þúsund krónur á dag

Telur Ragnar að nýjir dómar bendi til þess að bætur vegna gæsluvarðhalds eða frelsisviptinga að ósekju séu 220-250 þúsund krónur á dag.

Sakborningar sem hlotið hafi þær bætur hafi hins vegar ekki mátt þola „sambærilega harðneskju“ og sakborningar í Guðmundar- og Geirfinnsmálunum.

„Ekki er annað vitað en nú á dögum njóti sakborningar þeirra réttinda að velja sér verjanda sem er viðstaddur yfirheyrslur hjá lögreglu og öll dómþing komi til ákæru. Yfirheyrslur eru teknar upp, bæði hljóð og mynd. Þá fá sakborningar í gæslu að jafnaði að ræða við verjendur sína í einrúmi og eiga þess kost að undirbúa vörn sína þvert á það sem gerðist 1975-1980. Þá eru aðstæður gæsluvarðhaldsfanga nú ekki eins hörmulegar og mannskemmandi og þær voru í Síðumúlafangelsi,“ segir í umsögn Ragnars. 

Veruleg ívilnun verði bætur vegna fjárhagslegs tjóns skattfrjálsar

Í umsögninni segist Ragnar einnig hafa fullan skilning á því að frumvarpið sé lagt fram til að tryggja að ekki fari milli mála að ríkisstjórnin hafi heimild til að semja um og greiða bætur til þeirra sem hlut eigi að máli. Þá kunni að vera ástæða til þess að kveða á í frumvarpinu um réttarfarslega stöðu maka og barna hinna látnu, svo að enginn útilokist vegna þess að ekki sé samstaða meðal maka og barna látinna.

Í greinargerð með frumvarpinu er lögð áhersla á það að þær bætur sem kunni að greiðast til sakborninga og fjölskyldna þeira verði skattfrjálsar. Bendir Ragnar á að miskabætur séu ekki skattskyldar og að meginhluti bótanna verði miskabætur. Um verulega ívilnun verði þó að ræða ef bæturnar verði allar skattfrjálsar.

„Bætur vegna fjárhagslegs tjóns, í þessu tilviki vegna misstra atvinnutekna, eru hins vegar að jafnaði skattskyldar. Sé ætlunin að slíkar bætur verði undanþegnar skattskyldu er um verulega ívilnun að ræða.“

Umsögn Ragnars má lesa í heild sinni hér.