Nú hafa um 25 þúsund manns skráð sig sem líffæragjafa eftir að líffæragjafavefur Embættis landlæknis var opnaður í lok október 2014. Ef vel ætti að vera þyrftu að lágmarki 50 þúsund Íslendingar að vera á skrá yfir líffæragjafa. Óskastaðan er þó að 100 þúsund nöfn væri þar að finna, að mati Tómasar Guðbjartssonar, prófessors og hjartaskurðlæknis á Landspítalanum.

Eftirspurn eftir líffæraígræðslum hefur vaxið jafnt og þétt í gegnum árin. Á hverju ári þarfnast um 25 til 30 sjúklingar hér á landi líffæra­ígræðslu, en flestir bíða eftir nýra. Ekki er unnt að nýta líffæri nema í litlum hluta dauðsfalla en hver líffæragjafi getur bjargað lífi nokkurra einstaklinga. Mikill skortur er á líffærum til ígræðslu um allan heim og því er áríðandi að sem flestir séu fúsir til að gefa líffæri, kemur fram í upplýsingum frá landlækni. Á tveggja og hálfs árs tímabili skráðu 7.000 manns sig árið 2014, 14.000 í fyrra og 4.000 einstaklingar á árinu sem er að líða.

Tómas segir að árangur eftir hjartaígræðslu hafi batnað verulega á síðustu árum og í dag má gera ráð fyrir að 90% hjartaþega séu á lífi eftir eitt ár og 70% eftir 5 ár.

„Sömu sögu er að segja af ígræðslum á öðrum líffærum eins og nýrum, lungum, lifur og brisi. Árangurinn fer batnandi jafnvel þótt verið sé að græða líffæri í veikari sjúklinga. Stóra vandamálið er samt sem áður að framboð á líffærum er ekki nægilegt til að anna eftirspurn,“ segir Tómas.

Flestar ígræðslur á Íslendingum eru ígræðsla á nýra úr lifandi gjafa og hafa hátt í 100 slíkar aðgerðir verið gerðar á Landspítala frá 2003, eða í kringum 10 talsins síðustu ár. Þessar ígræðslur hafa gengið afar vel hér á landi en nýrnaígræðslur úr látnum einstaklingum eru hins vegar enn framkvæmdar í Svíþjóð, segir Tómas.

Aðrar líffæraígræðslur úr látnum einstaklingum í Íslendinga fara einnig fram í Svíþjóð – aðallega á Sahlgrenska-háskólasjúkrahúsinu í Gautaborg. Líffæri sem gefin eru hérlendis eru því flutt þangað og eru hluti af líffærabanka norrænu ígræðslusamtakanna Scandia­transplant sem Ísland á aðild að.

Einnig eru Norðurlöndin í samstarfi við önnur Evrópulönd en það sem takmarkar líffæragjafir og ígræðslur milli fjarlægra landa, sérstaklega á hjörtum, er að flutningstími má ekki vera of langur eigi ígrædda líffærið að geta starfað eðlilega í þeganum. Þegar látnir Íslendingar gefa líffæri koma hingað til lands líffæraígræðsluteymi með einkaþotum sem sækja líffærin, stundum frá fleiri en einu sjúkrahúsi, enda líffærin grædd í þá einstaklinga sem mest þurfa á ígræðslu að halda og þar sem uppfyllt eru skilyrði um réttan blóðflokk, þyngd og stærð.

„Þetta samstarf hefur gengið afar vel og veitir okkur aðgang að líffærum frá öðrum Norðurlöndum og þeim löndum í norðanverðri Evrópu sem Svíarnir eru í samstarfi við. Það er því afar brýnt að við Íslendingar leggjum til norræna líffærabankans með því að gefa eins mörg líffæri og hægt er og bjarga þannig mannslífum. Að það séu 25.000 manns á líffæragjafavef landlæknisembættisins er vissulega góð byrjun en við getum gert mun betur. Sérstaklega getum við litið til Spánverja en þeir hafa náð lengst af öllum þjóðum og státa af hæsta hlutfalli líffæragjafa í heiminum,“ segir Tómas.

Tómas er einn höfunda Kransæðabókarinnar sem kom út fyrir þessi jól. Hann segir að alvarlegur kransæðasjúkdómur með hjartabilun sé næstalgengasta ástæða hjartaígræðslu á Vesturlöndum og er meðalaldur hjartaþega um 54 ár, en 80% eru karlar.

En hillir undir að fleiri svo flóknar aðgerðir verði gerðar hér á landi í nánustu framtíð?

„Við erum fjórir íslenskir hjartaskurðlæknar sem höfum starfað við hjartaígræðslur í Svíþjóð og Bandaríkjunum, þar af tveir sem nú störfum á Íslandi. Auk þess hefur fjöldi íslenskra svæfingar- og hjartalækna reynslu af meðferð sjúklinga sem fá ígrætt hjarta. Það er hins vegar ekki raunhæft að gera þessar aðgerðir hér á landi, aðallega vegna þess hversu fáar aðgerðirnar eru en einnig vegna þess hversu langan tíma tekur að fljúga hingað með líffærin. Sem betur fer höfum við átt frábært samstarf við Sahlgrenska-sjúkrahúsið og ekki spillir fyrir að þar eru margir íslenskir læknar við störf,“ segir Tómas.

Hér á landi hafa sautján einstaklingar fengið ígrætt hjarta frá 1988, þar af tveir vegna afleiðinga kransæðasjúkdóms. „Sem betur fer eru þetta ekki margir sjúklingar sem er vísbending um að meðferð kransæðasjúkdóms hér á landi sé góð. Árangur þeirra Íslendinga sem fengið hafa ígrætt hjarta er mjög góður, en allir sjúklingarnir sautján hafa lifað lengi eftir aðgerð og í dag eru fjórtán þeirra á lífi, og flestir við góða heilsu.