Kyrrsetan er hinar „nýju reykingar“ Svavar Hávarðsson skrifar 17. nóvember 2016 07:00 Kyrrseta er hinar ,,nýju reykingar“ vestræns lífsstíls og eru sjálfstæðir áhættuþættir kransæðasjúkdóms og geta tengst öðrum áhættuþáttum eins og offitu og sykursýki tvö. Að snúa því við getur verið spurning um líf eða dauða. vísir/stefán Ástæða er til að beita forvörnum gegn vaxandi offitu og tengdum vandamálum með áþekkum hætti og lengi var gert gegn tóbaksreykingum. Offita er einn af sterkustu áhættuþáttum kransæðasjúkdóms, en hún er hratt vaxandi vandamál á Íslandi, ekki síst hjá börnum sem eru á meðal þeirra feitustu í Evrópu. Ef ekki verður spornað við þessari þróun er hætt við að algengi og dánartíðni vegna kransæðastíflu muni aftur aukast á Íslandi. Þetta segir Karl Andersen, prófessor í hjartalækningum og yfirlæknir á Hjartagátt Landspítalans, en hann er einn höfunda Kransæðabókarinnar – rits sem 30 íslenskir sérfræðingar standa að og er ætlað almenningi ekki síður en heilbrigðisstarfsfólki.Dánartíðni vegna kransæðastíflu hefur snarlækkað á síðustu áratugum og í dag lifa langflestir af hjartadrep. Það má þakka bættri greiningu og meðferð; öflugri lyfjameðferð og framförum í kransæðavíkkunum og hjáveituaðgerðum. Öflugar forvarnir hafa þó skipt enn meira máli; breytt mataræði, öflug meðferð háþrýstings og hækkaðs kólesteróls og árangursríkar reykingavarnir. Aðeins ellefu prósent fullorðinna Íslendinga reykja í dag samanborið við 30 prósent árið 1991, en aðeins Svíar geta státað af lægra hlutfalli reykingamanna.„Gríðarlegur árangur hefur náðst. En við höfum áhyggjur af vandamálum sem sér ekki fyrir endann á og það eru offita og sykursýki, sem má segja að sé afleiðing offitu og neysluháttum okkar í dag. Nú þarf að einbeita sér að þessum atriðum með sömu alvöru og við höfum gert varðandi reykingar,“ segir Karl og bætir við að Íslendingar hafi verið einna fyrstir til að banna auglýsingar á tóbaki sem var ekki sjálfsagt mál á þeim tíma. Í kjölfarið var gripið til lýðheilsuinngripa eins og að hætta sölu tóbaks við kassann þar sem það var sýnilegt og banna yngsta aldurshópnum að kaupa tóbak. Síðar komu aðgerðir eins og að banna reykingar í opinberum byggingum, á veitingastöðum og svo framvegis. Varla sé þess svo að bíða að umbúðir verði gerðar einsleitar til að þær höfði síður til barna og unglinga. „Við verðum að taka matvæli, matvælaframleiðendur, sömu tökum og við höfum nálgast tóbaksiðnaðinn á síðustu áratugum. Nefna má saltneyslu sem dæmi, en þar neytum við kannski þrisvar sinnum meira magns en líffræðileg þörf okkar segir til um. Þetta gerist ekki þegar við kryddum matinn okkar sjálf, heldur er stærsti hlutinn kominn frá tilbúnum matvælum hvers konar. Þessi saltaustur er tilkominn vegna þess að þessar vörur seljast frekar,“ segir Karl, sem telur að það sama eigi við um sykur, en þar hafa mikið verið til umræðu sykraðir drykkir, skyndibiti og mjólkurvörur sem beint er að börnum. Sykurmagnið í þessum mat, og fleiri vörutegundum, hefur ekkert með næringarinnihald að gera, og viðheldur vítahring sem sannarlega er til staðar hjá milljónum manna. Ísland er þar engin undantekning. Börn eru allt of þung sem oft leggur línuna fyrir fullorðinsárin með tilheyrandi heilsuvandamálum. Þegar sýnir alþjóðleg tölfræði heilbrigðisyfirvalda að rúmlega sautján milljón dauðsföll í heiminum árlega eru rakin til hjarta- og æðasjúkdóma. Árið 2030 verður þessi tala komin vel yfir 23 milljónir á ári. Flest þessara dauðsfalla verða í fátækari löndum heims, enda þótt sjúkdómurinn sé hlutfallslega algengari dánarorsök í ríkari löndum heims. Þá er vert að hafa hugfast að áhættuþættir kransæðasjúkdóms geta verið óbreytanlegir, eins og aldur, kyn og ættarsaga. En hinir, sem margir tengjast lífsstíl, eru fleiri og þeir helstu reykingar, háþrýstingur, blóðfituröskun, sykursýki, offita, hreyfingarleysi, kæfisvefn, sálrænir og félagslegir þættir, mataræði og áfengi. „Við gátum lengi státað okkur af því hér að hafa lága tíðni sykursýki – en það heyrir sögunni til. Við erum komin upp að hlið annarra þjóða og jafnvel fram úr þeim sumum. Helsta skýringin er það mataræði sem við höfum tamið okkur; skyndibiti og óhollusta,“ segir Karl og segir að einna sárast sé að sjá að þrátt fyrir að allir þessir þættir hafi verið greindir, og vitneskjan liggi fyrir, þá breyti fólk ekki daglegum venjum sínum í samræmi við það.Hjartað dælir tíu þúsund lítrum á sólarhring„Við verðum því að hafa þetta í huga í okkar forvörnum í dag – ég held að reykingar séu að deyja út og við ættum að einbeita okkur að matvælunum í auknum mæli,“ segir Karl og nefnir í samhengi álögur á grænmeti og ávexti á sama tíma og sykurskattur var afnuminn nýlega. „En þetta er á ábyrgð foreldra, skólanna, íþróttafélaganna, fyrirtækja, ríkisins og sveitarfélaganna – en miklum árangri er hægt að ná með ákvörðunum í skipulagsmálum eins og góðir hjólastígar eru ágætis dæmi um. Það þurfa allir að taka þátt – hver með sínum hætti – til að ná árangri,“ segir Karl.Fréttin birtist fyrst í Fréttablaðinu Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Lokuðu þorpi í leit að svörum um hvarf tveggja ára drengs Erlent Stærsti gígurinn orðinn „formfagur“ Innlent Vill að Færeyjar fái nýjan flugvöll Erlent Lýsisskip strandaði í Fáskrúðsfirði Innlent Ísland að tapa í slagnum um ferðamenn Innlent Voru sérstaklega varaðir við árás frá ISKP Erlent Umfangsmikið verkefni að hreinsa til eftir slysið Erlent Átta ára stúlka sú eina sem lifði rútuslys af Erlent Nærri fjörutíu taldir af eftir loftárásir Ísraela á Sýrland Erlent Hvessir víðast hvar síðdegis Veður Fleiri fréttir „Þetta er dagurinn til að skella sér á skíði“ Ógnaði dyraverði skemmtistaðar með hníf Lýsisskip strandaði í Fáskrúðsfirði Stærsti gígurinn orðinn „formfagur“ Vilja einfalda fólki að komast til sjúkraþjálfara Vélsleðamaður lenti í snjóflóði Kvöldfréttir Stöðvar 2 Hætt við framboð og vonast eftir þjóðhollum og guðræknum forseta Ísland að tapa í slagnum um ferðamenn „Hvergi í verklagsreglum að við séum að reka fólk í burtu“ Aðstoða göngumann á Móskarðshnjúkum Íbúar Hlíða velta fyrir sér dularfullum hvelli Ísland sé í torfkofanum í meðferð alvarlegra atvika Ný og glæsileg skólaþyrping byggð á Hellu Hamfaragámur Bónus tryggir kældan mat í neyðarástandi Fullkomlega sáttur við ákvörðun sína en útilokar ekkert „Það þarf að stoppa svona menn áður en þeir drepa einhvern“ Hádegisfréttir Bylgjunnar Svipar til gamalla óupplýstra rána Sýknaður af ákæru um að hafa tekið í háls barns Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Týndi vinningshafinn gaf sig fram og græddi níu milljónir Felldu úr gildi friðlýsingu en mátu Mumma ekki vanhæfan Kvöldfréttir Stöðvar 2 Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Sjá meira
Ástæða er til að beita forvörnum gegn vaxandi offitu og tengdum vandamálum með áþekkum hætti og lengi var gert gegn tóbaksreykingum. Offita er einn af sterkustu áhættuþáttum kransæðasjúkdóms, en hún er hratt vaxandi vandamál á Íslandi, ekki síst hjá börnum sem eru á meðal þeirra feitustu í Evrópu. Ef ekki verður spornað við þessari þróun er hætt við að algengi og dánartíðni vegna kransæðastíflu muni aftur aukast á Íslandi. Þetta segir Karl Andersen, prófessor í hjartalækningum og yfirlæknir á Hjartagátt Landspítalans, en hann er einn höfunda Kransæðabókarinnar – rits sem 30 íslenskir sérfræðingar standa að og er ætlað almenningi ekki síður en heilbrigðisstarfsfólki.Dánartíðni vegna kransæðastíflu hefur snarlækkað á síðustu áratugum og í dag lifa langflestir af hjartadrep. Það má þakka bættri greiningu og meðferð; öflugri lyfjameðferð og framförum í kransæðavíkkunum og hjáveituaðgerðum. Öflugar forvarnir hafa þó skipt enn meira máli; breytt mataræði, öflug meðferð háþrýstings og hækkaðs kólesteróls og árangursríkar reykingavarnir. Aðeins ellefu prósent fullorðinna Íslendinga reykja í dag samanborið við 30 prósent árið 1991, en aðeins Svíar geta státað af lægra hlutfalli reykingamanna.„Gríðarlegur árangur hefur náðst. En við höfum áhyggjur af vandamálum sem sér ekki fyrir endann á og það eru offita og sykursýki, sem má segja að sé afleiðing offitu og neysluháttum okkar í dag. Nú þarf að einbeita sér að þessum atriðum með sömu alvöru og við höfum gert varðandi reykingar,“ segir Karl og bætir við að Íslendingar hafi verið einna fyrstir til að banna auglýsingar á tóbaki sem var ekki sjálfsagt mál á þeim tíma. Í kjölfarið var gripið til lýðheilsuinngripa eins og að hætta sölu tóbaks við kassann þar sem það var sýnilegt og banna yngsta aldurshópnum að kaupa tóbak. Síðar komu aðgerðir eins og að banna reykingar í opinberum byggingum, á veitingastöðum og svo framvegis. Varla sé þess svo að bíða að umbúðir verði gerðar einsleitar til að þær höfði síður til barna og unglinga. „Við verðum að taka matvæli, matvælaframleiðendur, sömu tökum og við höfum nálgast tóbaksiðnaðinn á síðustu áratugum. Nefna má saltneyslu sem dæmi, en þar neytum við kannski þrisvar sinnum meira magns en líffræðileg þörf okkar segir til um. Þetta gerist ekki þegar við kryddum matinn okkar sjálf, heldur er stærsti hlutinn kominn frá tilbúnum matvælum hvers konar. Þessi saltaustur er tilkominn vegna þess að þessar vörur seljast frekar,“ segir Karl, sem telur að það sama eigi við um sykur, en þar hafa mikið verið til umræðu sykraðir drykkir, skyndibiti og mjólkurvörur sem beint er að börnum. Sykurmagnið í þessum mat, og fleiri vörutegundum, hefur ekkert með næringarinnihald að gera, og viðheldur vítahring sem sannarlega er til staðar hjá milljónum manna. Ísland er þar engin undantekning. Börn eru allt of þung sem oft leggur línuna fyrir fullorðinsárin með tilheyrandi heilsuvandamálum. Þegar sýnir alþjóðleg tölfræði heilbrigðisyfirvalda að rúmlega sautján milljón dauðsföll í heiminum árlega eru rakin til hjarta- og æðasjúkdóma. Árið 2030 verður þessi tala komin vel yfir 23 milljónir á ári. Flest þessara dauðsfalla verða í fátækari löndum heims, enda þótt sjúkdómurinn sé hlutfallslega algengari dánarorsök í ríkari löndum heims. Þá er vert að hafa hugfast að áhættuþættir kransæðasjúkdóms geta verið óbreytanlegir, eins og aldur, kyn og ættarsaga. En hinir, sem margir tengjast lífsstíl, eru fleiri og þeir helstu reykingar, háþrýstingur, blóðfituröskun, sykursýki, offita, hreyfingarleysi, kæfisvefn, sálrænir og félagslegir þættir, mataræði og áfengi. „Við gátum lengi státað okkur af því hér að hafa lága tíðni sykursýki – en það heyrir sögunni til. Við erum komin upp að hlið annarra þjóða og jafnvel fram úr þeim sumum. Helsta skýringin er það mataræði sem við höfum tamið okkur; skyndibiti og óhollusta,“ segir Karl og segir að einna sárast sé að sjá að þrátt fyrir að allir þessir þættir hafi verið greindir, og vitneskjan liggi fyrir, þá breyti fólk ekki daglegum venjum sínum í samræmi við það.Hjartað dælir tíu þúsund lítrum á sólarhring„Við verðum því að hafa þetta í huga í okkar forvörnum í dag – ég held að reykingar séu að deyja út og við ættum að einbeita okkur að matvælunum í auknum mæli,“ segir Karl og nefnir í samhengi álögur á grænmeti og ávexti á sama tíma og sykurskattur var afnuminn nýlega. „En þetta er á ábyrgð foreldra, skólanna, íþróttafélaganna, fyrirtækja, ríkisins og sveitarfélaganna – en miklum árangri er hægt að ná með ákvörðunum í skipulagsmálum eins og góðir hjólastígar eru ágætis dæmi um. Það þurfa allir að taka þátt – hver með sínum hætti – til að ná árangri,“ segir Karl.Fréttin birtist fyrst í Fréttablaðinu
Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Lokuðu þorpi í leit að svörum um hvarf tveggja ára drengs Erlent Stærsti gígurinn orðinn „formfagur“ Innlent Vill að Færeyjar fái nýjan flugvöll Erlent Lýsisskip strandaði í Fáskrúðsfirði Innlent Ísland að tapa í slagnum um ferðamenn Innlent Voru sérstaklega varaðir við árás frá ISKP Erlent Umfangsmikið verkefni að hreinsa til eftir slysið Erlent Átta ára stúlka sú eina sem lifði rútuslys af Erlent Nærri fjörutíu taldir af eftir loftárásir Ísraela á Sýrland Erlent Hvessir víðast hvar síðdegis Veður Fleiri fréttir „Þetta er dagurinn til að skella sér á skíði“ Ógnaði dyraverði skemmtistaðar með hníf Lýsisskip strandaði í Fáskrúðsfirði Stærsti gígurinn orðinn „formfagur“ Vilja einfalda fólki að komast til sjúkraþjálfara Vélsleðamaður lenti í snjóflóði Kvöldfréttir Stöðvar 2 Hætt við framboð og vonast eftir þjóðhollum og guðræknum forseta Ísland að tapa í slagnum um ferðamenn „Hvergi í verklagsreglum að við séum að reka fólk í burtu“ Aðstoða göngumann á Móskarðshnjúkum Íbúar Hlíða velta fyrir sér dularfullum hvelli Ísland sé í torfkofanum í meðferð alvarlegra atvika Ný og glæsileg skólaþyrping byggð á Hellu Hamfaragámur Bónus tryggir kældan mat í neyðarástandi Fullkomlega sáttur við ákvörðun sína en útilokar ekkert „Það þarf að stoppa svona menn áður en þeir drepa einhvern“ Hádegisfréttir Bylgjunnar Svipar til gamalla óupplýstra rána Sýknaður af ákæru um að hafa tekið í háls barns Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Týndi vinningshafinn gaf sig fram og græddi níu milljónir Felldu úr gildi friðlýsingu en mátu Mumma ekki vanhæfan Kvöldfréttir Stöðvar 2 Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Sjá meira