Skuldir ríkissjóðs munu fara úr 29 prósentum af vergri landsframleiðslu í ár í 100 prósent af vergri landsframleiðslu á næsta ári vegna þeirrar efnahagskreppu sem gengur yfir landið. Það mun jafnframt taka ríkissjóð nokkur ár að vinna sig út úr hallarekstri ríkissjóðs. Þetta kom fram í ræðu Geirs H. Haarde forsætsiráðherra sem flutti skýrslu um stöðu efnahagsmála og aðkomu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Geir sagði að fáir hefðu trúað því fyrir nokkrum mánuðum að efnahagsþreningarnar yrðu svo miklar að við þyrftum að leita til Alþjóðagjaldeyrssjóðsins. Hin alþjóðlega kreppa hefði breytt hinni efnahagslegu heimsmynd og margar ríkisstjórnir hefðu nú leitað til sjóðsins. Enn fremur hefðu margar af stöndugustu þjóðum heims róið lífróður til þess að bjarga sínum mörkuðum og beitt meðulum sem menn héldu að hætt væri að nota. Sagði Geir fáar þjóðir hafa gripið til jafnróttækra aðgerða og Íslendingar en unnið hefði verið linnulaust að því að lágmarka skaðann.
Stærsta verkefnið að ná niður verðbólgu
Það væri sameiginlegt verkefni á Alþingi að vinna sig út úr vandanum og þá treysti Geir því að þjóðin sýndi skilning á því sem þyrfti að gera. Hann sagði skort á gjaldeyri hafa veikt gengi krónunnar með tilheyrandi áhrifum á verðlag og verðbólgu. Stærsta verkefnið væri að ná niður verðbólgu og skapa grundvöll fyrir vaxtalækkun. Til þess þyrftum við lán.
Geir sagði ríkissjóð verða fyrir tekjutapi og þá yrði enn fremur halli á ríkissjóði vegna efnahagsaðgerða. Allt útlit væri fyrir að við yrðum nokkur ár vinna okkur út úr hallarekstri ríkissjóðs. Hann sagði að fjármagn þyrfti inn í Seðlabankann og nýju bankana til að koma þeim af stað og til þess þyrfti að taka lán. „Auðvitað er það engin óskastaða," sagði Geir og reynsla Íslendinga af því væri ekki góð. Hins vegar hefði verið ráðist í niðurgreiðslu skulda á síðustu árum og það kæmi sér vel núna.
Vongóður um lán frá frændþjóðum
Geir sagði að þegar leitað hefði verið eftir lánum hjá öðrum þjóðum hefði alls staðar komið fram að forsenda slíks væri samtarf við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Aðkoma sjóðsins væri ekki einasta mikilvæg heldur opnaði á fleiri lán. Geir sagðist hafa fundað með norrænum forsætisráðherrum í Helsinki á dögunum og þar hefði komið fram góð samstaða. Hann teldi góðar líkur á að norrænu ríkin myndu veita okkur aðstoð í formi láns. Þá þakkaði Geir fyrir hönd þings og þjóðar Færeyingum fyrir aðstoð sína en þeir hafa boðið 300 milljóna lán í dönskum krónum.
Geir sagði Íslendinga enn standa í deilum við Breta og að ríkisstjórnin hefði falið breskri lögmannsstofu að kanna grunvdöll fyrir lögsókn vegna beitingu hryðjuyverkalaga í Bretlandi. Sú ákvörðun hefði haft alvarlegar afleiðingar fyrir Íslendinga, þar á meðal á þá sem komu þar hvergi nærri. Vonaði hann að sameiginleg lausn fengist á málum Icesave-reikninga en ríkisstjórnin myndi ekki fallast á skilmála Breta sem settu efnahag Íslendinga í rúst.
Geir fjallaði enn fremur um efnahagsáætlun sem stjórnvöld hefðu unnið í samstarfi við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn um að koma á efnahagslegum stöðugleika. Samkomulagið yrði vonandi lagt fyrir stjórn sjóðsins á þriðjudag. Sagðist Geir hafa rætt við Dominque Strauss-Kahn í gærkvöld sem sagðist ekki sjá neina meinbugi á því að málið fengi eðlilega meðferð á næsta fundi stjórnarinnar. Því væru líkur á að Íslendingar fengju strax í næstu viku 840 milljónir dollara að láni frá sjóðnum samkvæmt samkomulagi.
Stýrivaxtahækkun eins og skerðing á þorskafla
Geir sagði enn fremur að það væri forgangsverkefni að koma á stöðugu gengi krónunnar til þess að koma í vef fyrir frekari verðbólgu. Grípa hefði þurt til aðgerða og hækkun stýrivaxta í 18 prósent væri liður í því að koma í veg fyrir frekara útstreymi fjármagns frá landinu og leiddi vonandi einnig til innstreymis. Þá sagði Geir enn fremur að reglur um lausafjárstýringu yrðu einnig hertar. Geir líkti stýrivaxtahækkuninni við þá aðgerða stjórnvalda í fyrra að skera niður þorskkvótann. Aðgerðirnar kostuðu tímabundinn sársauka en myndu skila sér ríkulega síðar.
Þá sagði Geir að bráðabirgðaniðurstöður um uppgjör á þroti bankanna bentu til að kostnaður við það gæti numið 85 prósentum af vergri landsframleiðsu. Ríkið hygðist hins vegar ekki eiga bankana til langframa og því myndi eitthvað af fjármununum skila sér til baka.
Hann benti á að ofan á þennan kostnað bættist svo halli á ríkissjóði sem yrði allt að 10 prósent af vergri landsframleiðslu á næsta ári. Brútttóskuldir þjóðarbúsins færu því úr 29 prósentum af vergri landsframleiðslu í 100 prósent á næsta ári. Bankakreppan myndi því setja opinbera geiranum þrengri skorður. Forsætisráðherra sagði ríkisstjórnina stefna að því að minnka halla ríkissjóðs um 2-3 prósent á ári til ársins 2013.
