Færumst fjær félagslegu heilbrigðiskerfi Sveinn Arnarsson skrifar 25. maí 2017 07:00 Íslendingar hafa löngum státað af einu öflugasta velferðarkerfi heims. vísir/vilhelm Íslenskt heilbrigðiskerfi hefur þróast í átt að meiri einkavæðingu síðustu ár án þess að skýr stefnumótun hafi verið sett fram, segir prófessor í heilsufélagsfræði. Hið félagslega heilbrigðiskerfi sem við höfum státað okkur af síðustu árin og áratugina færist æ nær blönduðum kerfum Vestur-Evrópu þar sem lýðheilsa er lakari og kostnaður sjúklinga meiri en í Skandinavíu. Þessi þróun er ekki í takt við vilja þjóðarinnar, eins og ný rannsókn bendir eindregið til. „Við erum að sjá þróun íslensks heilbrigðiskerfis sem gengur ekki í sömu átt og viðhorf almennings. Almenningur kallar eftir virkari þætti ríkisins við fjármögnun og rekstur kerfisins. Það þýðir að við verðum að hverfa af þeirri braut einkarekstrar sem við höfum verið á ef ætlun stjórnvalda er að marka stefnu í samræmi og sátt við almenning í landinu. Það er mín niðurstaða út frá þessum samanburði,“ segir Rúnar Vilhjálmsson, prófessor í heilsufélagsfræði við Háskóla íslands. Rúnar hefur unnið rannsókn á afstöðu almennings til ólíkra rekstrarforma heilbrigðiskerfisins. Fréttablaðið sagði frá því á forsíðu í gær að einkarekstur í heilbrigðiskerfinu væri þjóðinni þvert um geð og hefði sú andstaða vaxið, ef eitthvað er, á þessari öld. Hægt er að skipta heilbrigðiskerfum þjóða í þrennt: Félagslegt heilbrigðiskerfi, líkt og tíðkast á Norðurlöndum, blandað rekstrarkerfi eða svokallað skyldutryggingarkerfi, sem þekkist víða í Vestur Evrópu, og svo einkarekstrarkerfi.Rúnar VilhjálmssonAðgengi að þjónustu er best í félagslegu heilbrigðiskerfi og hlutfallslegur kostnaður sá lægsti af þessum þremur. Einnig hafa rannsóknir sýnt að lýðheilsa einstaklinga er best hjá þeim þjóðum þar sem félagslegt heilbrigðiskerfi er við lýði. Kjörmynd félagslegs heilbrigðiskerfis má flokka í átta staðhæfingar. Almennur réttur til heilbrigðisþjónustu, þjónusta fyrst og fremst fjármögnuð af ríki sem skipuleggur þjónustuna og greiðir fyrir hana. Notendur hafa lítinn sem engan kostnað af þjónustunni og ríkið á að mestu aðstöðuna sem notuð er og rekur hana. Kerfinu er þannig ætlað að tryggja jafnt aðgengi en á sama tíma er gjarnan veitt heimild til takmarkaðs einkareksturs. „Við erum að færast frá félagslegu heilbrigðiskerfi. Það sýnir sig best á samskiptum sjúklinga við lækna í einkageiranum annars vegar og opinbera geiranum hins vegar. Það sem skiptir mestu er að við finnum hvergi opinbera stefnu um þetta,“ segir Rúnar.„Þetta er niðurstaða samninga við Læknafélag Reykjavíkur sem hefur komið Sjúkratryggingum á óvart. Þetta er ekki afleiðing stefnumótunar sem legið hefur til grundvallar heldur niðurstaða og hún veldur þessari kerfisbreytingu. Landlæknir benti einmitt á að þarna sé ákveðið stjórnleysi og ég tek undir það,“ bætir Rúnar við. Að mati Rúnars er því ærið verkefni fyrir heilbrigðisráðherra að setja niður stefnumótun í málaflokknum því mikilvægt er að landsmenn viti hvert eigi að stefna og að unnið sé samkvæmt því. „Ég myndi vilja sjá afdráttarlausa stefnumörkun sem væri heildstæðari en hún hefur verið til þessa í málefnum heilbrigðisþjónustunnar. Það þarf svo að fylgja henni áfram af festu. Stefnan verður að vera með hagsmuni skjólstæðinga fyrir augum.“ En hvenær erum við komin í þá stöðu að búa ekki við félagslegt heilbrigðiskerfi? Rúnar segir að um leið og einstaklingar séu farnir að neita sér um heilbrigðisþjónustu blikki rauð ljós í mælaborðinu. „Þegar stór hluti sjúklinga er farinn að neita sér um nauðsynlega þjónustu vegna kostnaðar erum við farin út úr þessum ramma. Það gildir sérstaklega um ungt fólk, námsmenn, lágtekjufólk og ákveðna hópa langveikra og öryrkja. Þetta eru hópar sem við sjáum endurtekið hér og erlendis að eru næmari fyrir kostnaði og fresta heilbrigðisþjónustu vegna þess,“ segir Rúnar. Í stað þess að nota hugtakið einkavæðing um þær breytingar sem hafa átt sér stað í íslenskri heilbrigðisþjónustu hefur verið farin sú leið að tala um aukinn einkarekstur eða að styðja við fjölbreytt rekstrarform. Rúnar segir þetta dæmi um hugtök til heimabrúks sem hafi lítið gildi í fræðilegri umræðu. Þar sé talað um einkavæðingu. „Með einkavæðingu í fræðilegri umræðu er átt við þrennt. Í fyrsta lagi eignasölu þegar hið opinbera selur stofnun eða fyrirtæki, einkaframkvæmd, þegar tilfærsla á rekstri eða framkvæmd er flutt til einkaaðila og einkafjármögnun þegar tilfærsla fjármögnunar fer frá hinu opinbera til einkaaðila. Einkavæðing hér á landi hefur fyrst og fremst varðað síðari tvo þættina.“ Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Eldgos er hafið Innlent Allar gosmyndavélarnar á einum stað Innlent Líkir Katrínu við „stalínista“ og skýtur á Vilhjálm Birgisson Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Átök á aðalfundi og lögregla kölluð til Innlent Um 200 bíða þess að vera flutt af landi í þvinguðum brottflutningi Innlent Segir samstarfsfólk Katrínar hafa hvatt sig til að draga sig úr leik Innlent Sindri Freyr er látinn Innlent Halla les fólk eins og opna bók Innlent Íbúar varaðir við rusl- og skítabelgjum frá Norður-Kóreu Erlent Fleiri fréttir Lífsskráin geti auðveldað aðstandendum að taka erfiðar ákvarðanir Óvissa um hvalveiðar í sumar en ráðgjöf Hafró óbreytt Menningarelítan klofin og tekst á um ... elítur Dómur í máli Kolbeins á mánudag Mótmæla harðlega fyrirætlun Isavia um gjaldtöku við flugvöllinn Fyrstu atkvæðin komin til flokkunar í Ráðhúsinu Mikilvægt að Grindvíkingar láti vita af sér Átta hundruð manns í Bláa lóninu Gos líklegt innan stundar og Grindavík rýmd Halla les fólk eins og opna bók Allar gosmyndavélarnar á einum stað Eldgos er hafið Nú er hægt að fara í kynsjúkdómapróf án þess að tala við neinn Um 200 bíða þess að vera flutt af landi í þvinguðum brottflutningi Líkir Katrínu við „stalínista“ og skýtur á Vilhjálm Birgisson Öllu tjaldað til við opnun nýrra undirganga Segir samstarfsfólk Katrínar hafa hvatt sig til að draga sig úr leik Átök á aðalfundi og lögregla kölluð til Undir yfirborði kosningabaráttunnar kraumi svæsinn slagur Bíða krufningar til að varpa ljósi á atburðarásina „Fyrirvarinn var í rauninni enginn“ Fyrstu tölur frá Reykjavík ættu að gefa góða mynd af úrslitum „Er búinn að blokka 237 manneskjur á tíu dögum“ Katrín græði stórum á vangetu kjósenda til að kjósa taktískt Andlát í Bolungarvík og forsetaefni í slorinu Héraðsdómur ruddur vegna fjölskyldutengsla og fyrri starfa dómara Áfengi og fíkniefni mældust í stýrimanninum Tvíburafolöld mætt í heiminn í Suðurnesjabæ Ferðafólki bjargað úr sjálfheldu við Þiðriksvallavatn Þriðjungur þekkir ekki neitt til Eiríks og Viktors Sjá meira
Íslenskt heilbrigðiskerfi hefur þróast í átt að meiri einkavæðingu síðustu ár án þess að skýr stefnumótun hafi verið sett fram, segir prófessor í heilsufélagsfræði. Hið félagslega heilbrigðiskerfi sem við höfum státað okkur af síðustu árin og áratugina færist æ nær blönduðum kerfum Vestur-Evrópu þar sem lýðheilsa er lakari og kostnaður sjúklinga meiri en í Skandinavíu. Þessi þróun er ekki í takt við vilja þjóðarinnar, eins og ný rannsókn bendir eindregið til. „Við erum að sjá þróun íslensks heilbrigðiskerfis sem gengur ekki í sömu átt og viðhorf almennings. Almenningur kallar eftir virkari þætti ríkisins við fjármögnun og rekstur kerfisins. Það þýðir að við verðum að hverfa af þeirri braut einkarekstrar sem við höfum verið á ef ætlun stjórnvalda er að marka stefnu í samræmi og sátt við almenning í landinu. Það er mín niðurstaða út frá þessum samanburði,“ segir Rúnar Vilhjálmsson, prófessor í heilsufélagsfræði við Háskóla íslands. Rúnar hefur unnið rannsókn á afstöðu almennings til ólíkra rekstrarforma heilbrigðiskerfisins. Fréttablaðið sagði frá því á forsíðu í gær að einkarekstur í heilbrigðiskerfinu væri þjóðinni þvert um geð og hefði sú andstaða vaxið, ef eitthvað er, á þessari öld. Hægt er að skipta heilbrigðiskerfum þjóða í þrennt: Félagslegt heilbrigðiskerfi, líkt og tíðkast á Norðurlöndum, blandað rekstrarkerfi eða svokallað skyldutryggingarkerfi, sem þekkist víða í Vestur Evrópu, og svo einkarekstrarkerfi.Rúnar VilhjálmssonAðgengi að þjónustu er best í félagslegu heilbrigðiskerfi og hlutfallslegur kostnaður sá lægsti af þessum þremur. Einnig hafa rannsóknir sýnt að lýðheilsa einstaklinga er best hjá þeim þjóðum þar sem félagslegt heilbrigðiskerfi er við lýði. Kjörmynd félagslegs heilbrigðiskerfis má flokka í átta staðhæfingar. Almennur réttur til heilbrigðisþjónustu, þjónusta fyrst og fremst fjármögnuð af ríki sem skipuleggur þjónustuna og greiðir fyrir hana. Notendur hafa lítinn sem engan kostnað af þjónustunni og ríkið á að mestu aðstöðuna sem notuð er og rekur hana. Kerfinu er þannig ætlað að tryggja jafnt aðgengi en á sama tíma er gjarnan veitt heimild til takmarkaðs einkareksturs. „Við erum að færast frá félagslegu heilbrigðiskerfi. Það sýnir sig best á samskiptum sjúklinga við lækna í einkageiranum annars vegar og opinbera geiranum hins vegar. Það sem skiptir mestu er að við finnum hvergi opinbera stefnu um þetta,“ segir Rúnar.„Þetta er niðurstaða samninga við Læknafélag Reykjavíkur sem hefur komið Sjúkratryggingum á óvart. Þetta er ekki afleiðing stefnumótunar sem legið hefur til grundvallar heldur niðurstaða og hún veldur þessari kerfisbreytingu. Landlæknir benti einmitt á að þarna sé ákveðið stjórnleysi og ég tek undir það,“ bætir Rúnar við. Að mati Rúnars er því ærið verkefni fyrir heilbrigðisráðherra að setja niður stefnumótun í málaflokknum því mikilvægt er að landsmenn viti hvert eigi að stefna og að unnið sé samkvæmt því. „Ég myndi vilja sjá afdráttarlausa stefnumörkun sem væri heildstæðari en hún hefur verið til þessa í málefnum heilbrigðisþjónustunnar. Það þarf svo að fylgja henni áfram af festu. Stefnan verður að vera með hagsmuni skjólstæðinga fyrir augum.“ En hvenær erum við komin í þá stöðu að búa ekki við félagslegt heilbrigðiskerfi? Rúnar segir að um leið og einstaklingar séu farnir að neita sér um heilbrigðisþjónustu blikki rauð ljós í mælaborðinu. „Þegar stór hluti sjúklinga er farinn að neita sér um nauðsynlega þjónustu vegna kostnaðar erum við farin út úr þessum ramma. Það gildir sérstaklega um ungt fólk, námsmenn, lágtekjufólk og ákveðna hópa langveikra og öryrkja. Þetta eru hópar sem við sjáum endurtekið hér og erlendis að eru næmari fyrir kostnaði og fresta heilbrigðisþjónustu vegna þess,“ segir Rúnar. Í stað þess að nota hugtakið einkavæðing um þær breytingar sem hafa átt sér stað í íslenskri heilbrigðisþjónustu hefur verið farin sú leið að tala um aukinn einkarekstur eða að styðja við fjölbreytt rekstrarform. Rúnar segir þetta dæmi um hugtök til heimabrúks sem hafi lítið gildi í fræðilegri umræðu. Þar sé talað um einkavæðingu. „Með einkavæðingu í fræðilegri umræðu er átt við þrennt. Í fyrsta lagi eignasölu þegar hið opinbera selur stofnun eða fyrirtæki, einkaframkvæmd, þegar tilfærsla á rekstri eða framkvæmd er flutt til einkaaðila og einkafjármögnun þegar tilfærsla fjármögnunar fer frá hinu opinbera til einkaaðila. Einkavæðing hér á landi hefur fyrst og fremst varðað síðari tvo þættina.“
Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Eldgos er hafið Innlent Allar gosmyndavélarnar á einum stað Innlent Líkir Katrínu við „stalínista“ og skýtur á Vilhjálm Birgisson Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Átök á aðalfundi og lögregla kölluð til Innlent Um 200 bíða þess að vera flutt af landi í þvinguðum brottflutningi Innlent Segir samstarfsfólk Katrínar hafa hvatt sig til að draga sig úr leik Innlent Sindri Freyr er látinn Innlent Halla les fólk eins og opna bók Innlent Íbúar varaðir við rusl- og skítabelgjum frá Norður-Kóreu Erlent Fleiri fréttir Lífsskráin geti auðveldað aðstandendum að taka erfiðar ákvarðanir Óvissa um hvalveiðar í sumar en ráðgjöf Hafró óbreytt Menningarelítan klofin og tekst á um ... elítur Dómur í máli Kolbeins á mánudag Mótmæla harðlega fyrirætlun Isavia um gjaldtöku við flugvöllinn Fyrstu atkvæðin komin til flokkunar í Ráðhúsinu Mikilvægt að Grindvíkingar láti vita af sér Átta hundruð manns í Bláa lóninu Gos líklegt innan stundar og Grindavík rýmd Halla les fólk eins og opna bók Allar gosmyndavélarnar á einum stað Eldgos er hafið Nú er hægt að fara í kynsjúkdómapróf án þess að tala við neinn Um 200 bíða þess að vera flutt af landi í þvinguðum brottflutningi Líkir Katrínu við „stalínista“ og skýtur á Vilhjálm Birgisson Öllu tjaldað til við opnun nýrra undirganga Segir samstarfsfólk Katrínar hafa hvatt sig til að draga sig úr leik Átök á aðalfundi og lögregla kölluð til Undir yfirborði kosningabaráttunnar kraumi svæsinn slagur Bíða krufningar til að varpa ljósi á atburðarásina „Fyrirvarinn var í rauninni enginn“ Fyrstu tölur frá Reykjavík ættu að gefa góða mynd af úrslitum „Er búinn að blokka 237 manneskjur á tíu dögum“ Katrín græði stórum á vangetu kjósenda til að kjósa taktískt Andlát í Bolungarvík og forsetaefni í slorinu Héraðsdómur ruddur vegna fjölskyldutengsla og fyrri starfa dómara Áfengi og fíkniefni mældust í stýrimanninum Tvíburafolöld mætt í heiminn í Suðurnesjabæ Ferðafólki bjargað úr sjálfheldu við Þiðriksvallavatn Þriðjungur þekkir ekki neitt til Eiríks og Viktors Sjá meira