Innlent

Bleikur skattur: Konur borga meira fyrir það sama

Ólöf Skaftadóttir skrifar
Bandarísk rannsókn sýnir að vörur markaðssettar til kvenna eru verðlagðar hærra en sambærilegar vörur markaðssettar til karla. Að meðaltali borga konur 7% meira en karlar fyrir sambærilegar vörur. Einföld, óformleg vettvangsrannsókn blaðamanns leiddi í ljós að mörg slík dæmi er að finna hér á landi. Í þessari umfjöllun birtast nokkur þeirra.



„Bleikur skattur, eins og hann er kallaður, er tvenns konar. Annars vegar er um að ræða neytendavörur sem eru hærra verðlagðar til kvenna en karla. Þetta er ekki eiginlegur skattur heldur mismunur í verðlagningu. Tekjurnar renna ekki í ríkissjóð heldur til þeirra fyrirtækja sem framleiða og selja vörurnar. Hins vegar er um að ræða eiginlegan skatt sem stjórnvöld leggja á vörur eða þjónustu. Þar er nærtækast að nefna sem dæmi túrskattinn, þ.e. tolla og virðisaukaskatt á dömubindi, túrtappa og sambærilegar vörur. Slíkur skattur rennur beint í ríkissjóð og það er á færi stjórnvalda að breyta skattinum,“ segir Katrín Anna Guðmundsdóttir, viðskipta- og markaðsfræðingur og kynjafræðingur.

Katrín Anna segir alveg óhætt að tala um bleikan skatt sem eina birtingarmynd kynjamisréttis.

„Það sem konum svíður er ekki bara það að vörur sem eru markaðssettar til kvenna eru verðlagðar hærra heldur í ofanálag eru konur með lægri laun en karlar. Munurinn í ráðstöfunartekjum verður því enn meiri fyrir vikið.“

Katrín Anna Guðmundsdóttir
Hún segir hægt að breyta þessu ef viljinn er til staðar. Ólíkar aðgerðir þurfi þó til eftir því hvort um er að ræða eiginlegan skatt eða mismunandi verðlagningu. 

„Það er hægt að breyta lögum til að afnema eða samræma skattinn. Það er þó ekki samstaða um að afnema til dæmis túrskattinn og þar togast á tvö mismunandi sjónarmið. Annars vegar það að þetta sé kvennaskattur sem er eingöngu lagður á konur þar sem um sé að ræða nauðsynjavöru sem konur verða að kaupa vegna líffræðilegs hlutverks sem karlar hafa ekki. Á móti vega skattasjónarmið þar sem almennt er talið að allar vörur ættu að vera í sama virðisaukaskattsþrepi og undanþágur ættu að vera eins fáar og unnt er. Í því samhengi hefur verið bent á að hætta á mismunun felst einmitt í undanþágum,“ útskýrir Katrín Anna og bætir við: 

„Það er í sjálfu sér alveg rétt, hættan á mismunun felst í undanþágum, en að mínu mati vega kynjasjónarmiðin þyngra í þessu tilviki þar sem til sanns vegar má færa að karlar eru undanþegnir þessum skatti og því felst mismunun í skattlagningunni.“ 

Dæmi úr íslenskum verslunum
Hún bendir á að þegar um er að ræða mismunandi verðlagningu hafi stjórnvöld ekki sömu úrræði eða aðkomu til að breyta.

„Verðlagningin er í höndum fyrirtækja. Á Íslandi eru þó í gildi lög sem banna mismunun í verðlagningu á vörum eða þjónustu á grundvelli kyns. Með þeim lögum varð til að mynda óheimilt að hafa mismunandi tryggingariðgjöld fyrir konur og karla. Það er þó erfiðara að ætla að láta þau lög ná yfir t.d. mismunandi verðlagningu á rakvélum því þar er um að ræða vörur sem eru bæði í mismunandi pakkningum og mismunandi að lögun og lit. Það er því ekki hægt að leysa vandamálið með bleika skattinn alfarið með lagasetningu heldur þarf bæði mikla kvennabaráttu og neytendavakt til að fá þessu breytt,“ segir hún. 

Vísir/Una
Katrín Anna segir jafnframt að í raun og veru séu furðulegt hversu mikil kynjaskipting sé í vöruúrvali.

„Af hverju erum við sitt með hvora rakvélina fyrir konur og karla? Af hverju mismunandi krem, svitalyktareyði eða hárlitunarefni? Þetta er í raun algjör óþarfi og það væri mikill ávinningur af því að útrýma þessari aðskilnaðarstefnu á milli kynja sem við erum föst í. 

Katrín Anna segir baráttuna gegn bleika skattinum ekki hafa verið áberandi á Íslandi þó það sé að verða meiri vakning um hann. Hún segir stjórnvöld þegar hafa breytt sumu.

„Til dæmis voru tollar á dömubindi og túrtappa afnumdir um síðustu áramót. Það munar þó meira um virðisaukaskattinn. Ég efast síðan um að framleiðendur og seljendur vöru og þjónustu sem er verðlögð hærra til kvenna en karla hafi frumkvæði að því að afnema bleika skattinn hjá sér. Ég held að það þurfi mikinn þrýsting til.“

Björt ÓlafsdóttirVísir/Stefán
Neytendur eiga ekki að láta bjóða sér þetta lengur

„Það að vara sem beint er að kvenkyninu sé dýrari en sama vara sem beint er að karlkyninu er algjörlega fáránlegt,“ segir BjörtÓlafsdóttir, þingmaður Bjartrar framtíðar.

„Fyrir það fyrsta finnst mér þessi tvíhyggju markaðshugsun óskaplega gamaldags. Mannlega litrófið er auðvitað svo miklu breiðara en að það rúmist í þessum tveimur kynjum. En væntanlega virkar þetta svona fyrst þetta er iðkað. Sölufólk kemst upp með það að selja það sem beint er að stúlkum og konum hærra verði en sams konar varning ætlaðan körlum og drengjum.“

Björt segir bestu leiðina til þess að sporna við þessu vera þá að neytendur létu einfaldlega ekki bjóða sér þetta lengur. „Að þeir veldu ódýrari kostinn fyrir sig sama hverjum varan væri ætluð. Það getur þó verið vandasamt, bæði vegna þess að það tekur fólk tíma og vinnu að bera saman verð og vera meðvitaður neytandi. Þetta getur líka verið erfitt þegar þú ert til dæmis með barn í eftirdragi og þið eruð að velja gjöf fyrir vin. Þú treður ekkert ódýra Star Wars-tannburstanum upp á barnið ef það vill heldur gefa Hello Kitty sem kostar meira því hann er ætlaður stelpum.“

Hún segir slík vörukaup þó ekki alltaf ganga upp. „Ég er til dæmis ekki að fara að velja ódýrari sturtusápuna sem ætluð er körlum einfaldlega því mér finnst lyktin ekki góð. En heilt yfir, þá hefur maður val.“

Aðspurð um hinn svokallaða túrskatt segir Björt hann í hæsta máta ósanngjarnan. „Til dæmis að túrtappar, bindi og nauðsynjavörur sem eingöngu konur þurfa að nota séu skattlagðar á þennan hátt. Þar á ríkið að koma að málum og lækka álögur.“

Hún heldur áfram: „En fyrir utan þetta allt er líka verið að bjóða okkur alls konar óþarfa. Hvað ætli meðal kona um sjötugt hafi til dæmis eytt miklu í svokölluð hrukkukrem sem mest hefur verið beint að konum? Á þess lags varningi er loksins búið að gera langa og ítarlega samanburðarrannsókn sem sýndi svo ekki verður um villst að þau virka ekki. Hvaða nafni sem þau nefnast. Hvort sem þau kosta 15.000 krónur dósin eða 1.500 krónur. Við getum í það minnsta þurrkað þau út af kynjaða kauplistanum okkar.“

Þorgerður Einarsdóttir, prófessor í Háskóla ÍslandsVísir/Valli
Trúa gjarnan að þetta séu undantekningar

„Ég held að hin svokölluðu markaðslögmál leiti að sem mestum ávinningi og ef enginn kvartar er spurning hvaða hvata fyrirtæki hafa til að breyta hlutum. Umræða og þekking á þessum tilvikum er því mjög mikilvæg, sömuleiðis að skapa þrýsting á þá aðila sem um ræðir,“ segir Þorgerður Einarsdóttir, prófessor við Háskóla Íslands.

Af hverju viðgengst þetta enn? „Ein ástæða þess að við erum sein að fatta hlutina er að við erum iðulega að horfa á einstakar birtingarmyndir á þessum hlutum, mörgum finnst þau óttaleg smáatriði ein og sér, og trúa gjarnan að þau séu undantekningar.

Það þarf nefnilega skipulega og kerfisbundna skoðun til að sjá stóru myndina og mynstrið eins og það í rauninni er. En það er að einhverju leyti þjálfunaratriði, þegar fólki hefur verið bent á þetta mynstur þá fer það ekki eins auðveldlega fram hjá því,“ útskýrir Þorgerður og segir samþættingu kynja- og jafnréttissjónarmiða og kynjaða fjárhagsáætlunargerð verkfæri  þróað til að hjálpa okkur að gera svona hluti sýnilega og bregðast við þeim.

Af hverju gæti munurinn stafað – ef ekki bleikum skatti?

Blaðamaður heimsótti nokkrar verslanir og hárgreiðslustofur á höfuðborgarsvæðinu, sérstaklega í leit að dæmum um kynjaða verðskrá.

Aðrar ástæður fyrir verðmun geta verið sendingarkostnaður, vinna í klukkustundum talin, efniskostnaður, mismunandi verðlagning vörumerkja frá framleiðendum, breytingar á lögum um tolla og gjöld sem nýlega tóku gildi svo eitthvað sé nefnt.

Stutt vettvangsrannsókn leiddi þó í ljós mörg dæmi um að vörur eða þjónusta sem ætluð er konum eða stelpum var dýrari en sambærilegar vörur ætlaðar körlum eða drengjum, svo ekki var um villst.



Rannsókn á bleikum skatti


Neytendastofnun í New York- ríki birti skýrslu um rannsókn á bleikum skatti, sem var m.a. undirrituð af Bill de Blasio borgarstjóra, í desember 2015. Rannsóknin sem heitir From Cradle to Cane: The Cost of Being a Female Consumer leiddi í ljós að konur borga að meðaltali 7% hærra verð en karlar fyrir sambærilega vöru.

Rannsakendur báru saman um 800 vörur, sem auðsýnilega var beint að kvenkyns neytendum annars vegar og karlkyns neytendum hins vegar. Vörurnar voru af ýmsum toga, sem fólk notar á öllum stigum lífsins – allt frá barnaleikföngum til fullorðinsbleyja.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×