Gefumst ekkert upp fyrir þessu

Fnykur af rotnandi síld og hreistur á gluggum hefur gert bændunum Bjarna Sigurbjörnssyni og Guðrúnu Lilju Arnórsdóttur á Eiði í Kolgrafafirði lífið leitt undanfarnar vikur. Fréttablaðsfólk er þess albúið að grípa fyrir vitin þegar það stígur úr bílnum á h

Bjarni, bóndi á Eiði í Kolgrafafirði, er að dreifa úr malarhlössum í braut sem liggur frá bænum niður í fjöru þegar Fréttablaðsfólk ber að. Slóðin hefur vaðist út í síldarflutningum síðustu vikna. Guðrún Lilja húsfreyja er að ljúka morgunverkum í fjósinu. Þau bjóða gestum í bæinn og innan nokkurra mínútna er ilmandi kaffi komið í bolla og heimabakaðar kökur á borð. Eldhúsið er eins og klippt út úr nýlegu húsbúnaðartímariti. „Ég er eldhúskerling," viðurkennir Guðrún Lilja þegar haft er orð á huggulegheitunum. „Mér finnst eldhúsið besti staðurinn í húsinu. Ég hef gaman af því að elda og baka og vil láta hlutina ganga dálítið, þess vegna fékk ég mér tvo ofna." „Já, hér er mikið bakað," segir Bjarni. „Enda er frúin matvælatæknir og vann í stórum eldhúsum í nokkur ár."

Það hefur ábyggilega komið sér vel upp á síðkastið að geta sett í tvo ofna því suma morgna hefur húsfreyjan verið búin að baka snúða í miklu magni og búa til heitt súkkulaði í nokkrum pottum áður en hún hefur farið í fjósið, til að veita þeim sem að garði hefur borið vegna síldardauðans í fjörunni. „Hér voru 60-100 krakkar úr skólum og íþróttafélögum, ásamt kennurum að tína síld í heila viku til að selja í fyrirtæki í Sandgerði sem heitir Skinnfiskur og framleiðir minkafóður. Það gekk vel og krakkarnir stóðu sig algerlega eins og hetjur, þrátt fyrir drullukulda. Við hjónin tókum að okkur að selflytja körin úr fjörunni upp á hlað, þar voru þau svo hífð á flutningabíla. Þetta voru um 400 tonn." lýsir hún. „Svo kom alls konar fólk að ná sér í síld, meðal annars bændur af Norðurlandi sem þurftu að taka skepnur snemma á gjöf í haust út af snjóum."

Guðrún Lilja er vélakona, rétt eins og bóndinn, og gengur í öll verk utanhúss. „Við höfum bæði unnið mikið frá því við vorum krakkar en höfum lagt áherslu á að kaupa okkur tæki til að létta störfin, svo við endumst aðeins betur. Þó erum við bara með rörmjaltakerfi upp á gamla mátann í fjósinu. Yfirleitt reynum við að vera saman að mjólka, það er þægilegra og vinnst betur," segir hún. „Já, við vorum komin með áætlanir um byggingu nýs fjóss fyrir hrun en vorum alltaf hikandi og erum fegin nú að hafa ekki sett okkur í skuldir," lýsir Bjarni.

Fann draumaprinsessuna í Reykjavík

Há fjöll valda því að sólin sést ekki í Eiði frá lokum nóvember fram í byrjun febrúar. En bæjarstæðið er tilkomumikið og hjónin segja þar mikla veðursæld í norðan- og austanáttum. Í hásunnanátt geti hins vegar verið 50-60 m á sekúndu á hlaðinu. Snjóleysi undanfarinna vetra og þurrkasumur eru farin að hafa áhrif á grunnvatnsstöðuna og það hafa komið dagar sem ekkert vatn er í krönunum á morgnana því kýrnar hafa klárað úr tankinum yfir nóttina.

Þau hjón tóku við búskapnum á Eiði 1998 af foreldrum Guðrúnar Lilju, Arnóri Kristjánssyni og Auði Jónasdóttur, sem búa á staðnum í nýlegu húsi. Bjarni og Guðrún Lilja tóku við húsi frá 1973 og hafa tekið það í gegn að utan og innan. „Pabbi veiktist og þurfti að fara í hjartaaðgerð á þessum tíma. Við vorum þá búin að vera ráðsmenn í Viðey í tíu ár en áttum orðið tvö börn sem við þurftum að ferja yfir sundið daglega í skóla og leikskóla. Það gat verið snúið í alls konar veðrum. Þá var að hrökkva eða stökkva og við tókum þá ákvörðun að flytja bara í sveitina," lýsir Guðrún og aðspurð kveðst hún ekki hafa þurft að ganga á eftir Bjarna. „Það var miklu meiri hugur í honum en mér. Þó hann sé Reykvíkingur þá hafði hann hvergi tollað nema í sveit. Svo þetta var alveg eftir hans höfði."

„Já, það er eitthvað við sveitina sem erfitt er að segja með orðum," segir Bjarni og kímir. „Ég vildi aldrei vera í Reykjavík en svo kynntist ég draumaprinsessunni þar." Spurður hvort honum þyki búskapurinn ekkert bindandi svarar hann: „Jú, það má kannski segja það. Maður á ekki frí um helgar eða á jólunum. En öll vinna er bindandi og það er mun meira gaman að vinna hjá sjálfum sér en öðrum. Svo eru mikil forréttindi að ala upp börn við svona aðstæður. Þegar stelpan okkar segist vera úr sveit og hafa alist upp með ömmu og afa þarf hún ekki önnur meðmæli þegar hún sækir um vinnu. Krakkar sem alast upp í sveit kynnast lífinu á allt annan hátt en þeir sem alltaf eru í borginni."

Guðrún Lilja rifjar upp að dóttirin Lilja Björk hafi verið ung þegar hún gat lýst því í leikskólanum að það væru suðvestan 11 til 12 vindstig. Þá bjuggu þau í Viðey og urðu að spekúlera í vindáttunum þegar siglt var á milli. Nú er daman útskrifuð sem stúdent frá Flensborg og farin til Afríku í ævintýraleit. Sonurinn Sigurbjörn er 17 ára og hann er við nám í Flensborg auk þess að spila fótbolta með Haukum. „Hann er sjúkur í fótbolta og það var lægð í fótboltastarfinu í Grundarfirði svo hann dreif sig suður," segir Bjarni. „Ég fullyrði að hann sé eini bóndasonurinn á landinu sem hefur farið í smölun með fótbolta. Hann var alltaf með boltann á tánum þegar hann var sendur eitthvað og var búinn að uppgötva að ef hann gat sparkað nógu fast fyrir rollurnar þá sneru þær við!"

Þetta eru bara náttúruhamfarir

Sama ættin hefur búið á Eiði í marga ættliði. „Hér var tvíbýli," segir Guðrún Lilja. „Amma mín Guðrún og systir hennar Lilja bjuggu hér með mikinn barnaskara. Ég er skírð eftir þessum systrum og get verið hreykin af því að búa hér. Mennirnir þeirra stunduðu sjóinn frá Grundarfirði og afi var líka á togaranum Karlsefni frá Reykjavík. Hann labbaði á milli. Lagði af stað á jóladag til að vera mættur til skips upp úr nýári. Maður trúir þessu varla núna." „Nei, þannig verður það líka þegar við förum að segja frá síldinni eftir þrjátíu ár," segir Bjarni sposkur og í framhaldinu eru þau hjón beðin að lýsa aðeins upplifun sinni af þeim atburðum sem allt hefur snúist um hjá þeim að undanförnu.

„Þetta eru bara náttúruhamfarir," segir Bjarni. „Við vorum búin að heyra að landeigendur yrðu bara að hreinsa svona upp sjálfir. Það var komið frá einhverju fólki við skrifborð fyrir sunnan sem gerði sér enga grein fyrir hvað 50-60 þúsund tonn af síld er mikið magn, þó það sé eins og heilsárskvóti alls landsins."

„Okkur leið orðið hálfilla," viðurkennir Guðrún Lilja. „Við vissum ekkert hvað við ættum að gera og vorum einhvern veginn hálfumkomulaus. Skildum vel bændurna sem lentu í eldgosunum á Suðurlandi og óttuðust um sinn hag á tímabili meðan óvissan ríkti." Bjarni tekur undir það. „Kindurnar okkar leita mikið niður í fjöruna og skerin og við vitum ekki hvernig lambfénu reiðir af í vor ef grúturinn verður þar enn. En Umhverfisstofnun tók við sér og hefur stutt okkur í hreinsunaraðgerðunum og þegar vindáttin er eins og núna er vel líft hér heima fyrir ýldulykt. Við gefumst ekkert upp fyrir þessu."

Þau rifja upp hvernig þetta byrjaði um miðjan desember. „Það voru froststillur og yndislegt veður og við hjónin fórum í göngutúr niður að brú. Það var fjöldi af háhyrningum hér fyrir utan, í mörgum hópum og við fórum og mynduðum þá og dáðumst að þeim. Daginn eftir var hér allt orðið fullt af síld," segir Bjarni. „Já, við föttuðum það ekki til að byrja með," segir Guðrún Lilja. „Sáum bara glitra svo undarlega á fjöruna og héldum að það væri íshrím. Svo hringdi til okkar mikill fuglaáhugamaður upp úr hádeginu og spurði hvort við hefðum athugað hvað væri í fjörunni hjá okkur. Þá var hann búinn að vera á ferð með kíkinn."

Ekki vita þau hjón til að komnar séu niðurstöður úr rannsóknum á því fyrirbæri sem síldardauðinn er og telja mörgum spurningum enn ósvarað í þeim efnum. Bjarni rifjar upp þegar hann var fjórtán ára á reknetum frá Hornafirði (og hélt að hver dagur yrði hans síðasti) að síldin hafi ekki þolað að snertast neitt að ráði. „Hún má ekki við því að missa hreistur, þá er hún bara dauð. Kannski hefur verið svona þröngt á henni hér í firðinum. Sjómagnið hér innan við brú minnkar svo mikið þegar fellur út, við erum að tala um fjögurra og hálfs metra borð. Háhyrningarnir vinna líka ótrúlega kerfisbundið, við höfum alveg orðið vitni að því. En þeir hafa ekki komið inn fyrir brú á eftir síldinni í vetur."

Bjarni er áhugamálið

Áður en við göllum okkur upp í úthúsaskoðun og fjöruferð eru hjónin spurð hvort þau eigi sér einhverjar tómstundir í venjulegu árferði. „Ég er agalegur dellukarl," viðurkennir Bjarni. „Er búinn að vera með veiðidellu frá því ég var smástrákur og hef elst mikið við tófu og mink. Svo hef ég átt jeppa og verið uppi á fjöllum og jöklum en við hjónin höfum aldrei getað verið bæði frá í einu. En svo þegar ég er heima þá fer hún ekkert." „Nei, ég hef verið spurð hverju ég hefði áhuga á og ég sagði bara Bjarna!" segir Guðrún Lilja hlæjandi.

Sitthvorum megin við húsið eru myndarleg útihúsgögn og við eftirgrennslan kemur í ljós að oft eru haldnar grillveislur á bænum á góðviðrisdögum sumarsins. „Við sláum upp veislum og fáum til okkar fólk," segir Bjarni. Svo er líka djásn í skemmunni, Corvetta 1979 módel sem þau hjón segjast hafa gaman af að fara í bíltúra á. „Kúabændur þurfa að nota vel tímann milli mjalta og því dugar ekkert minna en 550 til 600 hestafla græja," er skýringin.