Þetta stingandi augnaráð

Björn Thors er maður ekki einhamur. Hann er þjóðinni í fersku minni sem Viktor í Pressu 3 og æfir nú stíft eitt stærsta hlutverk leiklistarsögunnar, sjálfan Makbeð. Illmennin virðast vera að verða hans sérsvið, en hann hefur þó leikið elskhuga á borð við

Byrjum á hefðbundinni íslenskri ættfræðispurningu. Hvaða leggur Thorsættarinnar stendur að þér? „Pabbi minn heitir Björn Thors, tæknimaður á Morgunblaðinu, mamma heitir Bryndís Lúðvíksdóttir og vinnur núna hjá Unicef. Afi og nafni minn, Björn Thors, var blaðamaður á Morgunblaðinu og amma var Helga Valtýsdóttir leikkona. Björn eldri var sonur Kjartans Thors sem var sonur Thors Jensen. Er þetta nóg ættfærsla?"

Já, takk. Aðeins meira ættartengt samt. Var það amma þín Helga sem olli því að þú fórst út í leiklistina? „Ég kynntist ömmu aldrei, hún var dáin þegar ég fæddist. Hún var bara ung kona þegar hún féll úr krabbameini. En það er nú samt engu að síður sennilega hennar vegna sem ég er í leikhúsinu. Kannski ekki síst vegna einhvers helgiljóma sem fellur á mann frá börnum hennar. Það lék um leikhúsið einhver rómantík og söknuður í huga fjölskyldunnar."

Hvenær byrjaðirðu svo að leika? „Ég hef eiginlega alltaf leikið. Var leikandi sem barn heima í stigaganginum í Breiðholtinu fyrir stóru systur mína og vini hennar. Notaði hvert tækifæri. Fjórtán, fimmtán ára byrjaði ég síðan hjá henni Maríu Reyndal í félagsmiðstöðinni í Tónabæ. Þar settum við upp sýningar sem voru mjög metnaðarfullar, til dæmis Slúðrið eftir Flosa Ólafsson, Lísu í Undralandi og fleiri. Þetta var frábær hópur, mikil og dramatísk dýnamík og allir tilbúnir til að leggja allt undir til að sýningin yrði sem best. Það var ekki síst það sem heillaði mig við leikhúsið og heillar mig enn í dag. Þessi leitun að fullkomnun og viljinn til að breyta einhverju. Stundum tekst það, það verða til töfrar og að upplifa þá er eitthvað sem enginn gleymir."

Pólitískara en predikun

Trúirðu enn að leikhúsið geti breytt heiminum? „Ég held að ef þú vilt þá geti allt breytt heiminum. Þetta samtal okkar hér getur breytt heiminum. Manneskjan getur breytt heiminum. Leikhúsið er engin valdastofnun. Það er ekki vettvangur til að breyta samfélaginu að öðru leyti en því að öll samskipti eru til þess fallin að dreifa hugmyndum. Samtalið í sjálfu sér er svo mikilvægt til að koma hugmyndum á framfæri, tjá tilfinningar og tjá skoðanir fólks, praktisera málfrelsi og stinga á kýlum samfélagsins, tala um það sem er fallegt og tala um það sem er ljótt. Þannig að, já, leikhúsið getur breytt samfélaginu og heiminum, en það geta líka lítið bréf eða kallinn á kassanum gert. Leikhúsið er bara miðill þar sem 500 manns hittast eina kvöldstund og tala saman og þegar vel tekst til er enginn ósnortinn í húsinu. Það er náttúrulega það sem er merkilegast við leikhúsið. Ef þú nærð að snerta við manneskju þá gleymir hún því aldrei."

Finnst þér að leikhúsið eigi að vera pólitískt? „Mér fannst það sem ungum manni. Við vorum öll skólasystkinin í leiklistarskólanum á þeim tíma undir sterkum áhrifum frá þýska leikhúsinu sem er mjög kalt og pólitískt og enn undir sterkum áhrifum frá Brecht, sem beinlínis notaði leikhúsið til að koma pólitískum boðskap til skila. Við trúðum því að þessi kuldi og framandgerving gæfi okkur sterkari rödd, það er farið beint á punktinn sem á að predika og hamrað á honum, það er bara ein rétt skoðun. Ég er ekki mjög hrifinn af þessari aðferð í dag því í grunninn finnst mér hún lítilsvirðandi við áhorfendur. Að segja þverskurði þjóðfélagsins hvað honum eigi að finnast finnst mér ekki ganga upp. Vel skrifað drama er í eðli sínu hugvíkkandi og á að geta gefið þér sjónarhorn á stöðu fólks hvort sem er í öðrum heimum eða í íbúðinni við hliðina á þér. Ég er á því að ef þú nærð að hreyfa við manneskju þá sé það miklu pólitískara en einhver predikun. Hið stóra verkefni leikhússins, og raunar allra lista, er að vinna með mennskuna. Ef listin nær að kjarna manneskjunnar og að byggja á sönnum tilfinningum þá virkar hún og hefur áhrif."

Kostir og gallar

Nú erum við komin aðeins inn á hliðargötu. Hvað tók við eftir Tónabæ? „Þá fór ég í Menntaskólann við Hamrahlíð. Þar var ég í leikfélaginu öll árin og kynntist konunni minni, Unni Ösp Stefánsdóttur. Eftir það stofnuðum við leikfélag sem hét Leikskólinn og síðan lá leiðin í leiklistarskólann. Þannig að þetta er nokkuð samfelld brú frá unglingsárunum til dagsins í dag."

Unnur Ösp er dóttir Stefáns Baldurssonar leikstjóra og Þórunnar Sigurðardóttur, leikskálds og Listahátíðarforkólfs. Er einhvern tíma talað um eitthvað annað en leiklist í þessari fjölskyldu? „Það er mjög mikið talað um leikhús og menningu, já. Það fylgja því auðvitað bæði kostir og gallar að vera á sama starfsvettvangi en að geta rætt starf sitt og áhugamál af ástríðu og innlifun við fjölskyldu sína, bæði eiginkonu og stórfjölskyldu, og fá þar algjöran skilning er ómetanlegt."

Þið eigið tvö börn, eiga þau einhvern séns á því að verða annað en leikarar? „Það vona ég. Ég hef oft heyrt leikara segja að þeir ætli sko ekki að halda leikhúsinu að börnunum sínum. Ég skil það vel að þetta er ekki fag sem þú vilt þröngva fólki inn í, frekar en önnur fög. Til þess að ná árangri í þessu starfi þarftu að vera drifinn áfram af ástríðu fyrir faginu og miðlinum. Ég vona bara að börnin mín velji sér fag út frá eigin brjósti og sínu áhugasviði og vilja."

Þau eru ekki komin á svið enn þá? „Fimm ára og sjö mánaða? Nei. Og ég mun ekki halda því að þeim. Þau verða að velja það sjálf ef þau vilja."

Ekki nógu mikill „lover"

Skiptum aftur um gír. Þú ert svolítið að festast í hlutverki vonda kallsins. Kanntu skýringu á því? „Það er nú það. Ég held meira að segja að ég sé að skjóta enn fastari rótum í því. Öll hlutverk sem ég hef fengið á þessu ári eru á því registeri. Ég er að leika Makbeð núna, var að leika einhvern fjöldamorðingja í sjónvarpsseríu í Frakklandi í sumar og þar á undan var það dópistinn í Pressu. Ég veit ekki hvað veldur þessu. Ætli það sé ekki þetta stingandi augnaráð eins og skrifað var í einhverjum leikdómi. Útlit og innræti kannski? Nei nei, ég vona nú ekki."

Hefurðu aldrei fengið að leika elskhugann? „Jú, jú. Ég lék Þormóð Kolbrúnarskáld í Gerplu til dæmis, hann er nú aldeilis elskhugi. Ég fékk reyndar gagnrýni fyrir það að vera ekki nógu mikill „lover" á sviðinu. Það virðist vera eitthvað í fasi mínu og leikstíl sem fólki finnst ekki samræmast þeim hugmyndum sem það gerir sér um elskhugann. Ég teikna persónurnar dálítið skýrum dráttum og kannski þess vegna sem hlutverk illmennanna verða frekar á vegi manns."

En Makbeð er nú ekki beint illmenni, er það? „Nei. Það er reyndar lykilatriði í nálgun við allar rullur að sjá það góða í einstaklingnum. Allt drama fjallar um fólk og fólk er í eðli sínu gott, þótt nýjustu rannsóknir bendi kannski til annars. Ef farið er vel með okkur frá barnæsku þá verðum við góðar manneskjur. Það sem við burðumst með alla ævi, hvort sem það eru uppákomur eða uppeldi eða aðrar ytri aðstæður, mótar okkur hins vegar og gerir okkur að þeim sem við erum. Makbeð er ekki illur í grunninn, hann er metnaðarfullur og kannski gráðugur, en hann er væntanlega líka mótaður af ytri aðstæðum. Lestirnir sem við berum með okkur mótast af umhverfi okkar og í hans tilfelli er kannski stærri synd að flaska á lífinu en að drepa einhvern á leiðinni. Hann vill ná sínum markmiðum, það er það sem drífur hann áfram. Þau hjónin eru bæði mjög metnaðargjörn og sýkjast smátt og smátt af þessari grimmd sem á endanum gengur frá þeim. Hann stígur vissulega út af línunni og sá spírall snýst ansi hratt þegar hann fer af stað, eins og gjarnan vill gerast."

Efinn lykilatriði

Hann er samt alltaf fullur af efasemdum. „Það er lykilatriðið við þennan karakter, að efast. Efann eigum við sameiginlegan, ég og hann. Það fylgir reyndar mínu starfi, held ég. Þetta er algjörlega tvípóla starf: þú efast og svo ertu alveg viss í þinni sök. Ferð eitt skref áfram og svo annað aftur á bak. Eins og Makbeð. Hann er sannfærður um það hvert hann vill fara, en hann er ekki alveg viss um aðferðirnar. Að taka að sér svona hlutverk nánast bugar mann af efa. Ég verð að vera alveg hundrað prósenta viss um að það sé rétt fyrir mig áður en ég tek hlutverk. En þessu hlutverki fylgdu enn fleiri efasemdir en vanalega. Á ég að gera þetta svona eða hinsegin? Er ég of ungur til að leika þetta? Á ég að…og svo framvegis. Efinn er hins vegar jákvætt afl. Það verða allir að takast á við hann til að geta stigið næsta skref. Þegar Makbeð blindast endanlega og hættir að efast er hann alveg glataður."

Hann er hressilega hvattur áfram af konu sinni, eigið þið það líka sameiginlegt? „Konan mín er mjög hvetjandi og styður mig í öllu, en hún er ekki nein framadrottning, alls ekki. Við bara styðjum hvort annað hundrað prósent. Framinn skiptir líka sífellt minna máli eftir því sem maður verður eldri. Þá fer maður meira að sinna því sem skiptir raunverulegu máli." Sem er? „Bara lífið og tilveran og börnin og fjölskyldan. Við verðum fyrst og fremst að vera manneskjur og biluð metnaðargirnd setur þig á sama stað og Makbeð, sem missir sjónar á því sem kannski skiptir mestu máli."

Sun-blaðamennska

Það komst í fréttir að þið leikstjórinn, Benedict Andrews, hefðuð lent í rifrildi. Viltu eitthvað tjá þig um það? „Fréttablaðið skrifaði um það stóra grein, já. Það kom mér mikið á óvart. Ég minnist þess ekki að hafa séð svona grein í íslensku blaði. Eitthvert innanhúsrifrildi úr leikhúsinu komið á hálfsíðu í blöðunum. Mér finnst þetta alveg galið. Hvenær hækkaði síðast einhver róminn á ritstjórninni hjá ykkur? Hvenær hvessti ritstjórinn sig síðast við blaðamennina sína? Gerist svona ekki á öllum vinnustöðum? Af hverju er þetta frétt? Ég hugsaði bara: „Jæja, svo Sun-blaðamennskan er mætt hingað. Hvenær ætli ljósmyndararnir fari að hanga fyrir utan húsið hjá manni og taka myndir af börnunum manns?" Þetta er alveg galið. Kannski tengist þessi umfjöllun því að það er verið að setja upp Makbeð, ég veit það ekki."

Vel á minnst, þú hefur ekkert orðið var við bölvunina sem hvílir á leikritinu? „Það eru allir mjög meðvitaðir um hana. Meira í gríni kannski, en þó ekki alfarið. En auðvitað hefur þessi svokallaða bölvun áhrif á okkur öll. Það er allt sem kemur upp á tengt henni. Ég var um daginn að ganga niður tröppur Þjóðleikhússins með dóttur mína, sem er sjö mánaða, flaug á rassinn og pompaði niður allar tröppurnar með ungbarnið í fanginu. Sem hefði auðvitað bara verið venjulegt hálkuslys ef ég hefði verið að leika eitthvað annað en var umsvifalaust tengt bölvuninni."

Frumsýning á annan í jólum. Hvað tekur við hjá þér eftir að sýningum lýkur? „Ég er að vinna bíómynd með Berki Sigþórssyni, vini mínum, og er svo að fara að leika í annarri bíómynd sem Hafsteinn Gunnar Sigurðsson leikstýrir og Huldar Breiðfjörð skrifar með honum. Förum örugglega í tökur á henni næsta vor, vestur á fjörðum. Myndin okkar Barkar verður svo að öllum líkindum tekin næsta haust, það standa yfir samningaviðræður um fjármögnun eins og er. Þannig að það er ýmislegt í pípunum."