Ólíkar reglur milli landa

Í skýrslu starfshóps ríkisstjórnarinnar um þjóðaratkvæðagreiðslu kemur fram að reglur um þjóðaratkvæðagreiðslur er að finna í stjórnarskrám meirihluta Evrópuþjóða. Reglurnar eru breytilegar frá einu landi til annars en nefna skýrsluhöfundar sérstaklega fjögur atriði þar að lútandi: Í fyrsta lagi er því misjafnt farið hvort niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslna um tiltekin málefni séu lagalega bindandi eða ekki. Í annan stað getur ýmist verið um að ræða skyldu til að vísa máli til þjóðaratkvæðis eða einungis valkvæða heimild. Í þriðja lagi getur verið breytilegt hverjir það eru sem hafa heimild til að vísa máli til þjóðaratkvæðis. Í fjórða og síðasta lagi getur verið breytilegt hvort sett séu skilyrði um tiltekna lágmarksþátttöku eða atkvæðavægi fyrir því að úrslit kosninga séu bindandi. DanmörkKveðið er á um þjóðaratkvæðagreiðslur í stjórnarskrá. Ef frumvarp til laga hefur verið samþykkt af danska þjóðþinginu geti þriðjungur þingmanna krafist þess innan tiltekins frests að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla um frumvarpið. Ákveðin lög eru undanþegin þessari heimild, svo sem fjárlög og ýmis lög um skatta. Til að hafna frumvarpinu þarf meirihluti, þó aldrei færri en 30% kosningabærra manna, að hafa greitt atkvæði gegn frumvarpinu. Breytingar á stjórnarskránni sem samþykktar hafa verið af danska þjóðþinginu skulu bornar undir þjóðaratkvæði. Krafist er samþykkis meirihluta kjósenda, þó aldrei færri en 40% kosningabærra manna, að öðrum kosti nær hún ekki fram að ganga. Ef lagafrumvarp felur í sér valdframsal til fjölþjóðlegra stofnana á grundvelli alþjóðasamnings þarf frumvarpið að hljóta samþykki 5/6 hluta þingmanna. Hljóti frumvarp ekki slíkan stuðning, en nýtur engu að síður stuðnings meirihluta þingmanna, er hægt að bera það undir þjóðaratkvæði. NoregurEngin ákvæði eru um þjóðaratkvæðagreiðslur í stjórnarskrá. Því hefur ekki verið talið að úrslit þjóðaratkvæðagreiðslu um tiltekið málefni geti verið lagalega bindandi fyrir handhafa ríkisvalds, án þess að komi til stjórnarskrárbreytinga. Slíkt fæli í sér framsal valds í andstöðu við stjórnarskrá. Hins vegar getur meirihluti þingmanna ákveði að efnt verði til þjóðaratkvæðagreiðslu, sem er ráðgefandi um tiltekið málefni. SvíþjóðÍ sænsku stjórnarskránni er gert ráð fyrir tvenns konar þjóðaratkvæðagreiðslum. Annars vegar um breytingar á stjórnskipunarlögum. Kveðið er á um að ef tíundi hluti þingmanna sænska þjóðþingsins stendur að tillögu að stjórnskipunarlögum og að minnsta kosti þriðjungur þingmanna samþykkir tillöguna skal efna til þjóðaratkvæðagreiðslu í kjölfarið. Kosið er samhliða almennum þingkosningum. Tillögunni telst hafnað ef meirihluti kjósenda greiðir atkvæði gegn lögunum taki að minnsta kosti helmingur þeirra þátt sem taka þátt í þingkosningum sem eiga sér stað samfara. Að öðrum kosti kemur málið aftur til kasta sænska þjóðþingsins sem getur þá annaðhvort hafnað lögunum eða staðfest þau. Hins vegar geta þjóðaratkvæðagreiðslur farið fram um tiltekið málefni. Þá er ákvörðun um ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslur tekin í formi laga og er beiting heimildarinnar eðli málsins samkvæmt háð því að meiri en helmingur þingmanna sé henni samþykkur. Að þessu leyti er valdið því í höndum þingsins. Niðurstaða kosninganna er þá einungis ráðgefandi. FinnlandÍ finnskri stjórnskipun er byggt á því sjónarmiði að eingöngu hinir þjóðkjörnu fulltrúar fari með löggjafarvaldið. Þó að finna heimild til að efna til ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu um tiltekið málefni. Ákvörðun um ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslur er tekin í formi laga og er beiting heimildarinnar eðli málsins samkvæmt háð því að meiri en helmingur þingmanna sé henni samþykkur. Niðurstaða kosninganna er aðeins ráðgefandi og er heimildin til að grípa til þjóðaratkvæðagreiðslu valkvæð og háð vilja þingsins. Setja skal sérstök lög um framkvæmd atkvæðagreiðslunnar hverju sinni. BretlandSett voru lög í Bretlandi 2000 um stjórnmálaflokka, kosningar og þjóðaratkvæðagreiðslur. Ákvæðin um þjóðaratkvæðagreiðslur eru almenns eðlis og innihalda einungis almennar reglur um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna. Engar almennar reglur eru hins vegar til um skilyrði þátttöku í atkvæðagreiðslu eða um afl atkvæða. Þegar ákvörðun liggur fyrir um að halda þjóðaratkvæðagreiðslu hefur verið talið að setja þurfi sérstök lög um framkvæmd hennar. Í slíkum lögum getur verið að finna nánari upplýsingar um þau skilyrði sem eru sett, hvernig túlka beri niðurstöðu kosningarinnar, þar á meðal hvort hún teljist vera bindandi eða ráðgefandi. ÞýskalandÍ þýskri stjórnskipun er almennt ekki gert ráð fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum. Þó er gert ráð fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum meðal annars við breytingar á landamærum sambandslandanna. Allir atkvæðisbærir menn í viðkomandi sambandslöndum eiga þá atkvæðisrétt. Einfaldur meirihluti ræður, en þó er áskilið að fjórðungur þeirra, sem eru á kjörskrá fyrir Sambandsþingskosningarnar í viðkomandi sambandslöndum, taki þátt í atkvæðagreiðslunni. HollandÁ árinu 2002 voru í Hollandi sett lög um þjóðaratkvæðagreiðslur sem gilda til ársins 2005. Samkvæmt þeim geta stjórnvöld og sveitarstjórnir samþykkt að láta fara fram atkvæðagreiðslur um tiltekin mál. Þegnar landsins eiga sama rétt að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Meðal skilyrða er að í það minnsta 40 þúsund manns leggi fram kröfu um þjóðaratkvæðagreiðslu um tiltekið mál. Ef slík beiðni kemur fram skal afla undirskrifta að minnsta kosti 600 þúsund kosningabærra manna og er þá skylt að halda þjóðaratkvæðagreiðslu. Ekki hafa komið fram beiðnir um þjóðaratkvæðagreiðslu á þessum grundvelli. Við framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslu er þess krafist að meirihluti þeirra sem taki þátt í atkvæðagreiðslunni felli þá ákvörðun sem um er ræða í viðkomandi tilviki, enda séu þeir a.m.k. 30% atkvæðisbærra manna. Niðurstaða kosningar við slíkar aðstæður telst bindandi. BelgíaÍ Belgíu er hvorki að finna ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur í stjórnarskránni né almennum lögum. Þjóðaratkvæðagreiðsla mun hafa verið haldin einu sinni, þ.e. árið 1950. Atkvæðagreiðslan var ekki bindandi og var byggð á sérstökum lögum sem sett voru af því tilefni. Engin sérstök skilyrði voru sett og réð einfaldur meirihluti niðurstöðu í atkvæðagreiðslunni. SvissSvissnesk stjórnskipun byggir að stóru leyti á því sem kallað er milliliðalaust lýðræði. Í Sviss er fyrir vikið löng hefð fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum. Ef breyta á stjórnarskrá landsins er skylt að leggja málið undir þjóðaratkvæði. Þá geta þegnarnir krafist þess að almenn lög verði broin undir þjóðaratkvæðagreiðslu með því að leggja fram tiltekinn fjölda undirskrifta. Ekki er gerð krafa um lágmarksþátttöku eða afl atkvæða. Reglur EvrópuráðsinsFeneyjarnefnd Evrópuráðsins gaf út leiðbeinandi reglur um þjóðaratkvæðagreiðslur 2001. Strangt til tekið taka reglurnar eingöngu til þjóðaratkvæðagreiðslna sem eiga sér stað í tengslum við stjórnarskrárbreytingar. Í hinum leiðbeinandi reglum er meðal annars lögð áhersla á að það sé skýrt kveðið á um það í stjórnarskrá hverjir hafi heimild til að vísa máli til þjóðaratkvæðis, hvers konar málefnum verði vísað til þjóðaratkvæðis, hvort úrslit kosninga séu bindandi og fleira. Í hinum leiðbeinandi reglum er talið æskilegra að setja skilyrði um að tiltekið lágmarkshlutfall atkvæðisbærra manna þurfi að greiða atkvæði með eða á móti tilteknu málefni heldur en að binda úrslit kosninga því skilyrði, að tiltekið lágmarkshlutfall atkvæðisbærra manna hafi tekið þátt í kosningunum sem slíkum. Vinna mun vera að hefjast hjá nefndinni um viðmið í tengslum við þjóðaratkvæðagreiðslur almennt, en hún mun ennþá vera á byrjunarstigi.