Töldu að ævilöng vesælmennska biði „barnanna á mölinni“ Margrét Helga Erlingsdóttir skrifar 25. desember 2024 22:10 Guðjón Friðriksson sagfræðingur hefur tekið saman sögu reykvískra barna en sagan spannar um hundrað ár. aðsend Uppi voru kenningar hér áður fyrr um að ævilöng vesælmennska biði þeirra barna sem ólust upp á „mölinni,“ eins og það var kallað, sem jafnvel legðist í ættir. Krakkaskarinn sem tók yfir götur Reykjavíkur á síðustu öld setti sterkan svip á borgina. Sagnfræðingur sem hefur ritað sögu reykvískra barna, sem spannar hundrað ár, segir börn dagsins í dag lifa mikla umbreytingartíma. Út er komin bókin Börn í Reykjavík (2024) eftir Guðjón Friðriksson, sagnfræðing og rithöfund. Bókin er skrifuð og gefin út í tilefni 100 ára afmælis Barnavinafélagsins Sumargjafar. „Ég naut þess mjög að skrifa hana og það er eiginlega svolítið skrýtið að það skuli ekki hafa verið skrifuð svona saga áður, því þetta er náttúrulega alveg heil veröld, barnaveröldin,“ segir Guðjón um sögu reykvískra barna. Guðjón segir að í hinu rótgróna bændasamfélagi hafi grasserað fordómar í garð þeirra barna sem ólust upp „á mölinni“. Ólík sjónarmið og alls konar hugmyndir og kenningar tókust á þegar þéttbýlismyndunin átti sér stað og það á ógnarhraða. Börn í Reykjavík er mikill gæðagripur og doðrantur mikill. Guðjón segist hafa haft mikla ánægju af því að taka saman sögu reykvískra barna.Vísir/Sigurjón „Börnin voru eftirlitslaus saman í hópum í alls konar óknyttum og það voru komnar upp kenningar um að þetta [að alast upp á mölinni] leiddi til ævilangrar vesælmennsku. Þarna voru þau utan sjónmáls foreldranna, í alls konar leikjum sem sumir höfðu ákveðna andúð á. Það, meira að segja, kemur fram í áliti frá Alþingisnefnd að þetta myndi leiða til ævilangrar vesælmennsku sem jafnvel legðist í ættir.“ Reykjavík stækkaði ört á síðustu öld og barnaskarinn á götum úti setti sterkan svip á borgarlífið. Börnin léku sér í alls kyns leikjum; París, knattleik og fallinni spýtu og svo fóru þau oft og tíðum með danskar þulur sem síðar voru þýddar yfir á íslensku. Eni, meni, mang, klang, ósi, bósi, bakke dí, eje, veje, væk með dig! „Það var jafnvel talað um að bílarnir þyrftu frekar að vara sig á börnunum en börnin á bílunum, þau hertóku alveg heilu göturnar,“ segir Guðjón. Yfirvöld reyndu hvað þau gátu til að hafa hemil á krökkunum. Lögreglusamþykkt Reykjavíkur árið 1880 kvað á um að börn mættu ekki leika sér úti á götunum en Guðjón segir að börnin hafi haft samþykktina að engu, enda gátu þau hvergi annars staðar verið en á mölinni. Helsti ógnvaldur barnanna var Þorvaldur „politi“, lögregluþjónn, sem í sífellu skipti sér af leik barnanna; tók af þeim bolta og sleða. Guðjón útskýrir að í þá daga hafi skóladagurinn verið stuttur og skólaskyldu ekki komið á fyrr en árið 1907. „Gatan var í rauninni eini staðurinn sem þau gátu verið á.“ Guðjón segir að götulífið hafi sjaldnast verið val barnanna. Fólk hafi búið þröngt og gríðarlegur húsnæðisvandi hafi verið í borginni lengst af. „Börnin lágu oft í kös á gólfinu á einhverjum dýnum og á morgnana voru þau bara sett út og þau höfð úti allan liðlangan daginn. Oft voru þau líka hungruð, sérstaklega fátæk börn í Reykjavík. Það var mikil stéttaskipting.“ Meira annríki hjá nútímabarni en foreldrum þess Þótt það sé ofarlega á óskalista nútímaforeldra að börnin í hverfinu leiki sér meira saman úti þá bendir Guðjón á að götulífið í Reykjavík hafi áður fyrr leitt til tíðra slysa á börnum. „Það dóu sex, sjö börn á ári í umferðarslysum í Reykjavík. Börn á aldrinum 5-7 ára voru send út eins og önnur börn og þau voru náttúrulega bara óvitar og urðu stundum bara fyrir bíl.“ Nú er af sem áður var og er svo komið að götulíf barnanna er svo gott sem horfið í nútímasamfélagi. „Við lifum í raun og veru á miklu meiri byltingartímum heldur en maður kannski gerir sér grein fyrir svona frá degi til dags út af þessari tækni meðal annars. Svo eru börn nú til dags svo upptekin. Nú er samfelldur vinnudagur hjá börnum má segja. Skóladagurinn er miklu lengri og svo eru þau bara upptekin í alls konar námskeiðum; dansi, tónlist og öðru. Venjulegt barn í Reykjavík er jafnvel uppteknara en foreldrarnir frá morgni til kvölds.“ Börn og uppeldi Reykjavík Bókmenntir Menning Mest lesið Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Innlent Einn lést í brunanum á Hjarðarhaga Innlent Mjög alvarlegt tilfelli Innlent Ákærður fyrir að ráðast á leigubílstjóra Innlent Alvarlega særður en ekki í lífshættu eftir árás í Úlfarsárdal Innlent Fær þyngri dóm fyrir að nauðga konu, taka það upp og senda henni Innlent Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Innlent Segja slúbberta hjá hinu opinbera kosta ríkið 30 til 50 milljarða árlega Innlent Útburður manns úr Bríetartúni dreginn til baka Innlent Vildu að skikkjan yrði rifin af öxlum Ómars Innlent Fleiri fréttir Græddu á hjólinu í fyrra og vilja endurtaka leikinn Svona verður Sæbraut í stokki Súkkulaði sviðakjammar rjúka út á Selfossi Fær þyngri dóm fyrir að nauðga konu, taka það upp og senda henni Margt sem hægt sé að læra af Svíum í baráttunni gegn mansali Mál hættulegra fyrrverandi fanga endi alltaf eins Þjónusta hjálparsímans tryggð Mannskæður eldsvoði, garður ofan á Sæbraut og sviðakjammakaka Ákærður fyrir að ráðast á leigubílstjóra Grímur sjálfkjörinn í sæti Ingvars Tæp tvö þúsund ný leikskólapláss í Reykjavík á næstu fimm árum Einn lést í brunanum á Hjarðarhaga Alvarlega særður en ekki í lífshættu eftir árás í Úlfarsárdal Blanda af „Mikka mús og íþróttaálfinum“ ógni lýðheilsu Sakar Guðrúnu um sjúklega þráhyggju Stokkur fjarlægi gjána sem skilji að Vogahverfin Hættir að taka krókinn um Háaleitisbraut og Miklubraut Vildu að skikkjan yrði rifin af öxlum Ómars Fjórtán ára piltur grunaður um að leggja hníf að hálsi annars við Hvaleyrarvatn „Þar sem vændi þrífst þar þrífst líka mansal“ Útburður manns úr Bríetartúni dreginn til baka Mjög alvarlegt tilfelli Viðbúnaður í Vesturbæ og nikótínumræður á Alþingi Guðrún segir ríkisstjórnina slá skjaldborg um Flokk fólksins Skera niður til að mæta launahækkunum Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Fjölga ferðum og auka tíðni ákveðinna leiða Strætó í haust Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Bein útsending: Afmælisráðstefna Afstöðu Kynntu fyrirhugaðan Sæbrautarstokk Sjá meira
Út er komin bókin Börn í Reykjavík (2024) eftir Guðjón Friðriksson, sagnfræðing og rithöfund. Bókin er skrifuð og gefin út í tilefni 100 ára afmælis Barnavinafélagsins Sumargjafar. „Ég naut þess mjög að skrifa hana og það er eiginlega svolítið skrýtið að það skuli ekki hafa verið skrifuð svona saga áður, því þetta er náttúrulega alveg heil veröld, barnaveröldin,“ segir Guðjón um sögu reykvískra barna. Guðjón segir að í hinu rótgróna bændasamfélagi hafi grasserað fordómar í garð þeirra barna sem ólust upp „á mölinni“. Ólík sjónarmið og alls konar hugmyndir og kenningar tókust á þegar þéttbýlismyndunin átti sér stað og það á ógnarhraða. Börn í Reykjavík er mikill gæðagripur og doðrantur mikill. Guðjón segist hafa haft mikla ánægju af því að taka saman sögu reykvískra barna.Vísir/Sigurjón „Börnin voru eftirlitslaus saman í hópum í alls konar óknyttum og það voru komnar upp kenningar um að þetta [að alast upp á mölinni] leiddi til ævilangrar vesælmennsku. Þarna voru þau utan sjónmáls foreldranna, í alls konar leikjum sem sumir höfðu ákveðna andúð á. Það, meira að segja, kemur fram í áliti frá Alþingisnefnd að þetta myndi leiða til ævilangrar vesælmennsku sem jafnvel legðist í ættir.“ Reykjavík stækkaði ört á síðustu öld og barnaskarinn á götum úti setti sterkan svip á borgarlífið. Börnin léku sér í alls kyns leikjum; París, knattleik og fallinni spýtu og svo fóru þau oft og tíðum með danskar þulur sem síðar voru þýddar yfir á íslensku. Eni, meni, mang, klang, ósi, bósi, bakke dí, eje, veje, væk með dig! „Það var jafnvel talað um að bílarnir þyrftu frekar að vara sig á börnunum en börnin á bílunum, þau hertóku alveg heilu göturnar,“ segir Guðjón. Yfirvöld reyndu hvað þau gátu til að hafa hemil á krökkunum. Lögreglusamþykkt Reykjavíkur árið 1880 kvað á um að börn mættu ekki leika sér úti á götunum en Guðjón segir að börnin hafi haft samþykktina að engu, enda gátu þau hvergi annars staðar verið en á mölinni. Helsti ógnvaldur barnanna var Þorvaldur „politi“, lögregluþjónn, sem í sífellu skipti sér af leik barnanna; tók af þeim bolta og sleða. Guðjón útskýrir að í þá daga hafi skóladagurinn verið stuttur og skólaskyldu ekki komið á fyrr en árið 1907. „Gatan var í rauninni eini staðurinn sem þau gátu verið á.“ Guðjón segir að götulífið hafi sjaldnast verið val barnanna. Fólk hafi búið þröngt og gríðarlegur húsnæðisvandi hafi verið í borginni lengst af. „Börnin lágu oft í kös á gólfinu á einhverjum dýnum og á morgnana voru þau bara sett út og þau höfð úti allan liðlangan daginn. Oft voru þau líka hungruð, sérstaklega fátæk börn í Reykjavík. Það var mikil stéttaskipting.“ Meira annríki hjá nútímabarni en foreldrum þess Þótt það sé ofarlega á óskalista nútímaforeldra að börnin í hverfinu leiki sér meira saman úti þá bendir Guðjón á að götulífið í Reykjavík hafi áður fyrr leitt til tíðra slysa á börnum. „Það dóu sex, sjö börn á ári í umferðarslysum í Reykjavík. Börn á aldrinum 5-7 ára voru send út eins og önnur börn og þau voru náttúrulega bara óvitar og urðu stundum bara fyrir bíl.“ Nú er af sem áður var og er svo komið að götulíf barnanna er svo gott sem horfið í nútímasamfélagi. „Við lifum í raun og veru á miklu meiri byltingartímum heldur en maður kannski gerir sér grein fyrir svona frá degi til dags út af þessari tækni meðal annars. Svo eru börn nú til dags svo upptekin. Nú er samfelldur vinnudagur hjá börnum má segja. Skóladagurinn er miklu lengri og svo eru þau bara upptekin í alls konar námskeiðum; dansi, tónlist og öðru. Venjulegt barn í Reykjavík er jafnvel uppteknara en foreldrarnir frá morgni til kvölds.“
Börn og uppeldi Reykjavík Bókmenntir Menning Mest lesið Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Innlent Einn lést í brunanum á Hjarðarhaga Innlent Mjög alvarlegt tilfelli Innlent Ákærður fyrir að ráðast á leigubílstjóra Innlent Alvarlega særður en ekki í lífshættu eftir árás í Úlfarsárdal Innlent Fær þyngri dóm fyrir að nauðga konu, taka það upp og senda henni Innlent Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Innlent Segja slúbberta hjá hinu opinbera kosta ríkið 30 til 50 milljarða árlega Innlent Útburður manns úr Bríetartúni dreginn til baka Innlent Vildu að skikkjan yrði rifin af öxlum Ómars Innlent Fleiri fréttir Græddu á hjólinu í fyrra og vilja endurtaka leikinn Svona verður Sæbraut í stokki Súkkulaði sviðakjammar rjúka út á Selfossi Fær þyngri dóm fyrir að nauðga konu, taka það upp og senda henni Margt sem hægt sé að læra af Svíum í baráttunni gegn mansali Mál hættulegra fyrrverandi fanga endi alltaf eins Þjónusta hjálparsímans tryggð Mannskæður eldsvoði, garður ofan á Sæbraut og sviðakjammakaka Ákærður fyrir að ráðast á leigubílstjóra Grímur sjálfkjörinn í sæti Ingvars Tæp tvö þúsund ný leikskólapláss í Reykjavík á næstu fimm árum Einn lést í brunanum á Hjarðarhaga Alvarlega særður en ekki í lífshættu eftir árás í Úlfarsárdal Blanda af „Mikka mús og íþróttaálfinum“ ógni lýðheilsu Sakar Guðrúnu um sjúklega þráhyggju Stokkur fjarlægi gjána sem skilji að Vogahverfin Hættir að taka krókinn um Háaleitisbraut og Miklubraut Vildu að skikkjan yrði rifin af öxlum Ómars Fjórtán ára piltur grunaður um að leggja hníf að hálsi annars við Hvaleyrarvatn „Þar sem vændi þrífst þar þrífst líka mansal“ Útburður manns úr Bríetartúni dreginn til baka Mjög alvarlegt tilfelli Viðbúnaður í Vesturbæ og nikótínumræður á Alþingi Guðrún segir ríkisstjórnina slá skjaldborg um Flokk fólksins Skera niður til að mæta launahækkunum Töluverður eldsvoði og þrír fluttir af vettvangi í sjúkrabíl Fjölga ferðum og auka tíðni ákveðinna leiða Strætó í haust Tekur sér leyfi frá Alþingi til að fara í áfengismeðferð Bein útsending: Afmælisráðstefna Afstöðu Kynntu fyrirhugaðan Sæbrautarstokk Sjá meira