Pabbi minn var kóngurinn á Hlemmi

 

Mikael Torfason er íklæddur þykkri dúnúlpu þótt það sé fremur milt í veðri. Hann er víst eiginlega alltaf í úlpu. „Það er öryggistilfinningin,“ sagði eitt sinn náinn ástvinur við hann. Hann er með stóran shefferhund með sér og er kominn til að grípa sér kaffibolla með blaðamanni á Gamla kaffihúsinu í Fellahverfi. Þótt hundar megi núna tæknilega séð fara á kaffihús þá má hann Sesar bíða úti á meðan eigandinn ræðir um líf sitt og tilurð nýrrar bókar. Syndafallið. Nýútkomna fjölskyldusaga Mikaels. Foreldrar hans, Hulda og Torfi, eru í miðdepli. Torfi lést í vor eftir bráð veikindi vegna alkóhólisma.

Fyrir tveimur árum gaf Mikael út bókina Týnd í Pardís. Þar sagði Mikael frá fyrstu æviárum sínum til fimm ára aldurs. Mikael fæddist með alvarlegan sjúkdóm í meltingarfærum og bókin var uppgjör við þann tíma en foreldrar hans voru þá í Vottum Jehóva.

Faðir í fimmta sinn

Mikael býr í Seljahverfinu. Hann hefur sterka tengingu við Breiðholtið. Þar er hann að hluta til alinn upp. „Ég bjó hérna í Fellunum þegar ég kláraði fyrstu bókina mína. Fyrir tuttugu árum. Nú bý ég í Seljahverfi. Ég hleyp hér í hverfinu á morgnana,“ segir Mikael og lýsir hlaupaleiðinni. „Ég hleyp úr Seljahverfinu, hér í gegnum Fellin og fæ smá urban jungle, héðan og í náttúruna í Elliðaárdal og svo aftur heim. Þetta er frábær hlaupaleið,“ segir Mikael. „Ég kann verulega vel við að búa í Seljahverfi, það er fallegt og rótgróið. Mér finnst ég heppinn. Ég á hús, ég á fyrir nauðsynjum. Það er ekki sjálfsagt,“ segir Mikael, sem eignaðist sitt fimmta barn fyrir tveimur vikum. Mikael er kvæntur Elmu Stefaníu Ágústsdóttur leikkonu. „Ég átti þrjú börn fyrir og Elma eina dóttur, sem er þá stjúpdóttir mín,“ segir Mikael frá og bætir því við að tvö barna hans séu í raun uppkomin.

„Ég er svolítið stressaður núna því við Elma erum svo til nýkomin heim af fæðingardeildinni. Tengdaforeldrarnir eru heima að hjálpa til,“ segir hann en öllum heilsast vel. Dagskráin hefur verið þétt. Það er stutt síðan hann frumsýndi verkið Guð blessi Ísland sem hann samdi með Þorleifi Arnarsyni í Borgarleikhúsinu og nú fylgir hann eftir nýrri bók. Hann segist vera svolítið í lausu lofti.

Skammt stórra högga á milli

„Það er erfitt að ganga svona nærri sér. Ætli maður sér ekki líka svolítið stressaður yfir því hvernig fólk tekur þessari frásögn. Þetta ár hefur verið mikill tilfinningarússíbani. Pabbi dó í vor og ég var rétt í þessu að eignast dóttur. Ég er svolítið í lausu lofti,“ segir Mikael spurður hvernig honum líði nú þegar bókin er komin út. „Árið 2017 hefur einkennst af öfgum í bæði sorg og gleði. Það hefur verið skammt stórra högga á milli og það er þess vegna sem ég hef ekki haft tíma til að gera upp tilfinningar mínar. Mér hefur aldrei verið meira sama um þá dóma sem ég fæ. Lífið skiptir meira máli núna,“ segir hann en Mikael missti af frumsýningu verksins Guð blessi Ísland því dóttir hans fæddist aðfaranótt frumsýningardagsins. Verkið hlaut mikið lof gagnrýnenda, fimm stjörnur í Fréttablaðinu, en hann hefur haft lítinn tíma til að melta viðtökur á leikriti og bók.

„Ég á kannski bágt með að svara því hvernig mér líður núna eftir að bókin er komin út. Ég man samt vel hvernig mér leið þegar ég var að klára að skrifa bókina. Ég var í miklu uppnámi. Að skrifa um pabba og alkóhólismann. Horfa á þetta allt saman af væntumþykju. Það var erfitt uppgjör en samt mikil hreinsun. Ég hef oft notað skriftir til að hreinsa út tilfinningar. Stundum í gegnum skáldaðar persónur en síðar í skrifum um mig og fjölskylduna.“

Heppinn

Sagan er óvægin. Mikael dregur ekkert undan í frásögn sinni. Öfgarnar í fjölskyldulífi hans eru miklar. Móðir hans, Hulda, sveiflast í glímu við geðveiki, fátækt og ástarsorg. Stundum er hún glöð diskódrottning. Öðrum stundum undirgefinn Votti Jehóva. Faðir hans var athafnasamur drykkjumaður. Ævintýramaður.

Mikael og systkini hans þurfa oft að axla ábyrgð og hafa áhyggjur sem ættu ekki að vera hluti barnæskunnar.

„Ég var heppinn að eignast þau fyrir foreldra. Ég hef alltaf fengið að hafa rödd. Segja frá upplifun minni og okkar sögu. Hún hefur aldrei verið bæld. Mamma og pabbi eru bæði þannig persónuleikar og hafa verið miklir þátttakendur í bókum mínum. Ég tók viðtöl við pabba fram á dauðadag hans. Ég er enn að taka viðtöl við mömmu. Þeim finnst ekkert sjálfsagðara. Ég á fleiri, fleiri klukkutíma af viðtölum við foreldra mína. Ég er með þetta allt vélritað. Mér finnst ævi þeirra mjög merkileg,“ segir Mikael.

Góðir vinir

Torfi Geirmundsson, faðir Mikaels, var vel þekktur í íslensku samfélagi. Hann rak Hárhornið við Hlemm um árabil. Hann var sextíu og sex ára gamall þegar hann lést í vor. Þeir feðgar voru góðir vinir. „Ég kann enga skýringu á því hvers vegna við vorum alltaf góðir vinir. Alveg þangað til hann dó. Ég var mikið með honum þessar síðustu vikur í lífi hans. En fram að því töluðum við saman mörgum sinnum í viku. Um allan fjandann. Hann hafði gaman af mér. Ég hafði gaman af honum. Hann var ævintýralegur maður eins og ég reyni að gera skil í bókinni. Hann vildi alltaf taka mikinn þátt í mínu lífi. Talaði við mig eins og jafningja og hafði ofboðslegt umburðarlyndi fyrir mér þegar ég var ungur og reiður. Ég hugsa að ég hefði ekki sömu þolinmæði fyrir sjálfum mér,“ segir Mikael og hlær. „Það var alveg sama hvaða vitlausu skoðanir maður hafði, eða hversu mikið maður vildi rífa kjaft. Hann dæmdi aldrei. Hann var svona fjölfræðingur, vildi vita allt um allt og ekkert. Hafði svona alþýðlegan áhuga á öllu milli himins og jarðar. “

Stóð sína vakt við stólinn

Árið 2007 keyrði Mikael föður sinn á Vog. Þá fársjúkan af alkóhólisma. Torfi átti mörg góð ár eftir meðferðina þar til hann féll. Það var áfall fyrir alla í fjölskyldunni að hann skyldi veikjast.

„Þetta var reiðarslag. Að þessi króníski heilasjúkdómur hefði lagt hann að velli á svona skömmum tíma. Ég keyrði pabba í meðferð fyrir tíu árum síðan. Þá var hann búinn að vera fársjúkur dagdrykkjumaður í meira en áratug. Hann hefði dáið ef hann hefði ekki orðið edrú. Þó það sé kaldhæðnislegt þá fór honum vel að vera drykkjumaður. Það var hans bölvun. Hann gat nefnilega alltaf klippt fullur. Þannig að hann átti alltaf pening og stóð sína vakt við rakarastólinn. Pabbi var kóngurinn á Hlemmi þar sem hann rak hárgreiðslustofuna sína. Rónarnir komu til hans og fengu lánaðan pening hjá honum. Það var ekki öfugt. Hann sturtaði stundum í sig hálfum lítra af vodka til að losna við titringinn í höndunum til að geta klippt.

Líkamlegt þrot

Árið 2006 eignaðist ég son. Hann er skírður í höfuðið á honum og heitir Jóel Torfi. Pabbi var í skírninni mjög veikur maður. Skírnarveislan var um haustið og ég bjóst varla við að hann myndi lifa af veturinn. Þá var það annaðhvort að hann myndi leggjast banaleguna eða fara í meðferð.

Á endanum gafst hann upp. Það var algjörlega líkamlegt. Hann fékk enga andlega vakningu eins og stundum er talað um í alka­fræðunum. Þetta var algjört líkamlegt þrot,“ segir Mikael um þann tímapunkt sem hann keyrði föður sinn í meðferð. „Hann var kominn með ofnæmi fyrir öllu. Vinir mínir í blaðamennsku tóku einhver viðtöl við hann og birtu myndir þar sem hann var að fletta blöðunum með plasthanska. Hann var kominn með ofnæmi fyrir prentsvertunni. Hann var allur í útbrotum og augun sokkin. Hann var bara fárveikur. Búinn að fara mörgum sinnum á spítala og fá sýklalyf í æð. Þetta var bara maður sem var við dauðans dyr. Hann mundi ekkert eftir verunni á Vogi. Hann var bara meðvitundarlaus. Pabbi hefði ekki lifað það af að þurrka sig upp annars staðar en á Vogi.“

Dýrmæt ár

Fjölskyldan græddi nokkur ár með Torfa. „Við áttum góðan áratug. Fengum pabba, afa, tengdaföður. Það var dýrmætt því það var erfitt og flókið að vera besti vinur hans þessi síðustu ár hans í drykkju áður en hann fór í meðferð. En svo virkilega gaman að vera besti vinur hans árin eftir að hann varð edrú. Það fór honum svo vel. Hann fór að ferðast meira, taka þátt í starfi SÁÁ. Hann skipulagði útihátíðir þangað sem maður mætti með krakkana. Þegar maður horfir til baka til þessa tíma, þá fyllist maður sorg að hann skyldi hafa fallið. Það er þyngra en tárum tekur að hugsa til þess að pabbi hafi drukkið sig í hel.“

Áður en Torfi veiktist og var greindur með skorpulifur voru vissulega merki um að hann væri fallinn. „Þetta er svo svakalega lúmskur fjölskyldusjúkdómur. Neysla náins ástvinar hefur flókin áhrif á sálarlífið. Okkur grunaði en héldum í vonina. Ég talaði oft við hann og hafði miklar áhyggjur af honum. Varð ringlaður eftir sum furðuleg samtöl og velti því fyrir mér hvort hann væri kominn með elliglöp eða byrjaður að drekka aftur.“

Hafnað um nýja lifur

Torfi lést eftir nokkurra vikna veikindi. Mikael og systkini hans voru með honum við sjúkrabeðinn og Mikael er ánægður með að hafa verið til staðar fyrir pabba sinn. „Pabbi sá mikið um mig veikan þegar ég var barn. Stundum stóð hann sig vel í því. Stundum stóð hann sig illa, eins og þegar hann var í Vottum Jehóva. Ég skrifaði um það tímabil í Týnd í Paradís. En það var skrýtið að vera allt í einu kominn í þá aðstöðu að hugsa um hann. En á sama tíma fannst mér gott að geta verið til staðar fyrir hann. Hann fékk góða þjónustu á Landspítalanum. Læknar gerðu allt fyrir hann sem þeir gátu og sendu okkur út til Svíþjóðar til að freista þess að hann fengi nýja lifur.“

Torfa var hafnað um lifrarígræðslu í Svíþjóð. Læknar í Svíþjóð mátu hann of langt leiddan alkóhólista. „Þetta eru rosalega erfiðar og stórar siðferðilegar spurningar sem kvikna í kringum veikindi hans. Hvað gerum við fyrir þá sem eru með sjúkdóma sem valda því að þeir skaða sig? Eða velja sér lífsstíl sem veikir þá? Hvernig eigum við að koma fram við þá í heilbrigðiskerfinu? Eigum við að neita alkóhólistum um þjónustu? Af því að einhverju finnst alkóhólismi vera aumingjaskapur. Það var niðurstaða sænsku læknanna en hér heima höfðu íslenskir læknar aðra skoðun.

Ég vildi að hann hefði fengið tækifæri. Ég vildi fá fleiri góð ár með pabba. Hann svaraði meðferð vel á sínum tíma og ég trúði því að hann myndi gera það aftur. En þetta er takmörkuð auðlind. Líffæri. Og þetta var niðurstaðan. Við hefðum getað logið og sleppt því að segja frá drykkju pabba. Þá væri hann með okkur í dag því það er hægt að fá skorpulifur án þess að það sé áfengistengt. En pabbi skammaðist sín aldrei fyrir að vera alkóhólisti. Alkóhólismi er krónískur heilasjúkdómur en ölkum sem viðurkenna sjúkdóm sinn opinberlega er refsað. Þeim er gert að borga hærri tryggingar til dæmis. Og fá verri heilbrigðisþjónustu. Eða allavega í Svíþjóð.“

Hreinsun og sjálfskoðun

Mikael segist ekki viss um að hann hefði getað skrifað þessa frásögn fyrir tíu árum. „Ég hefði ekki haft þroskann til þess. Ég hef frá því ég var ungur verið svakalega agaður. Keyrt mig áfram af dugnaði. Ég er kominn af fátæku fólki. Sjálfsmynd mín hefur mótast af því. Ég átti mér til dæmis fyrirmynd í afa mínum sem var hreppsómagi. Hann var tekinn hágrátandi af móður sinni eftir að pabbi hans drukknaði. Hann var settur í fóstur á fimmta aldursári. Hann stofnaði sína fjölskyldu, eignaðist þak yfir höfuðið og dó níræður í Englandi. Þangað fór hann því hann ætlaði sko ekki að deyja á kostnað íslenska ríkisins eða setjast á hreppinn hér heima.



Í mörg ár fannst mér ég þurfa að vera eins og hann, harður og duglegur. Brynja mig. Ég slaufaði yfir tilfinningarnar því það var það sem ég hélt að maður yrði að gera til að komast af. En það er þessi hreinsun og sjálfsskoðun sem ég hef stundað í gegnum skrifin sem hafa leitt mig áfram í þroska og í átt að jafnvægi. Í dag get ég skoðað fortíðina með hlýju og húmor. Ég hef mjög blendnar tilfinningar gagnvart hetjusögum. Það er ekki hollt til lengdar að vaða í gegnum lífið á hnefanum.“

Fjölskylda Mikaels hefur það líka ágætt. „Lilja systir tók við rekstri föður míns á Hlemmi. Elsti bróðir minn býr og starfar á Akureyri. Svo á ég uppeldisbróður, hann heitir Knútur og rekur Friðheima á Suðurlandi. Ég held að Tryggvi Geir bróðir minn sé edrú núna sem er gott. Og Bashir bróðir minn var að losna úr fangelsi Í Bretlandi. Hann er á reynslulausn og ætlar að reyna að standa sig. Það lítur vel út og hann á frábæra konu sem hefur beðið hans utan múranna. Við höfum svo öll dílað við dauða pabba hvert á sinn hátt. Ég hef kosið að gera það að hluta til með því að skrifa.“

Til staðar

Og nú fer Mikael bráðum að tygja sig heim til fjölskyldunnar. Skrifstofan er heima. „Ég er í draumastöðunni sem faðir. Ég vinn heima og skrifborðið er í miðri stofunni. Ég er alltaf til í að fara og smyrja nýja brauðsneið handa einhverjum. Heimilið er vinnustaðurinn og vinnustaðurinn er heimilið. Mér finnst alls ekki erfitt að einbeita mér enda vanur að vinna og halda einbeitingu á hávaðasömum ritstjórnum þegar ég var blaðamaður. Og það bara má reyndar alltaf trufla mig. Ég hef prófað að fá mér vinnustofu og fannst það ómögulegt. Og þegar ég var ritstjóri átti ég alltaf að vera í vinnunni. Það var ekki góður lífsstíll. Stress og taugaveiklun. Í seinni tíð þá hefur mér ekki fundist það þess virði að skrifa nema mér líði vel. Að það sé í samhengi við lífið einhvern veginn. Það er svo notalegt að bíða eftir því að krakkarnir komi heim úr skólanum. Ég er til staðar. Get hent í kjötsúpu ef ég er í stuði og látið hana malla allan daginn. Og núna erum við Elma í fæðingarorlofi og ég finn vel fyrir því hversu vel ég er staddur í lífinu og hvað ég hef nú verið heppinn.“

 

Brot úr kafla bókarinnar:

Á Sahlgrenska sjukhuset var pabbi með prívatstofu. Sem er nokkuð sem hann átti aldrei sem krakki og heldur ekki sem kvæntur maður. Þá hreiðraði pabbi um sig sín megin í hjónarúmi og skipti sér aldrei af því hvernig heimili konur hans vildu skapa. Hann hafði enga skoðun á því, sagði hann þeim og trúði því sjálfur. Eða þannig lýsti hann þessu fyrir mér þegar hann var orðinn einn og bjó í gluggalausri geymslu undir Hárhorninu við Hlemm. Á einhvern furðulegan hátt leit hann á það sem svo að hann væri loksins sjálfstæður maður. Hann bjó ekki lengur í húsi móður sinnar eða á heimili eiginkonu. Torfi var orðinn einn og hann gat steikt sér hakk og soðið spaghetti þar sem hann lá í baðkarinu sem hann notaði til að vaska upp leirtauið áður en hann kom upp vaski við hlið þess. Með réttu eða röngu fannst honum hann loksins vera frjáls. Laus við konur og veraldarvafstur. Hann ætlaði aldrei aftur að smíða nýja eldhúsinnréttingu eða kúga konu eins og hann gerði við móður mína þegar hann var vottur.