Alltaf að ögra viðteknum hugmyndum Friðrika Benónýsdóttir skrifar 29. september 2013 16:00 Jón Karl segir Jón Sigurðsson skora hæst Íslendinga á kvarða þjóðardýrlinga. Fréttablaðið/GVA Ódáinsakur – helgifesta þjóðardýrlinga nefnist nýútkomin bók eftir Jón Karl Helgason prófessor. Þar rekur hann hvernig nokkrir einstaklingar, íslenskir og erlendir, hafa náð þeim status að verða þjóðardýrlingar og varpar ljósi á það ferli sem að baki liggur. En hvað er þjóðardýrlingur? Þjóðardýrlingar eru eins konar þjóðartákn líkt og fáninn og skjaldarmerkið. Mín hugmynd er að kannski hafi þjóðríkin tekið upp þá hefð sem ríkust er hjá kaþólsku kirkjunni að nýta ákveðna einstaklinga til að verða holdgervingar viðtekinna hugmynda og hugsana. Þetta er gert með því að safna saman leifum af lífi tiltekinna karla og kvenna og er auðvitað áþreifanlegast þegar verið er að safna saman beinaleifum eða eigum, varðveita húsnæði eða eitthvað slíkt. Svo er þetta líka gert með því að endurgera líkama í styttum eða mynd á peningaseðlum eða varðveita afmælisdag með því að gera hann að hluta af almanaki þjóðríkisins.“Það eru ekki margir Íslendingar sem náð hafa þeim status, er það?„Nei, Jón Sigurðsson skorar flest stig á þessum kvarða. Afmælisdagur hans er þjóðhátíðardagur okkar. Hann er á öllum seðlum sem vatnsmynd, komst fyrstur á frímerki og það eru hús á tveimur stöðum þar sem verið er að minnast lífs hans. Kjólfötin hans eru meira að segja á Þjóðminjasafninu. En ef maður skoðar þetta í evrópsku samhengi á þetta náttúrulega við um fjölmarga.“Hvenær eru menn opinberlega búnir að ná þessum status?„Það eru margir kallaðir en fáir útvaldir en hugmynd mín er sú að þegar opinberar stofnanir þjóðríkisins, ráðuneyti, þing, seðlabanki eða skólakerfi og svo framvegis, eru farnar að taka minningu einstaklings svona upp á sína arma sé um raunverulegan þjóðardýrling að ræða.“Eru þessir útvöldu einstaklingar ekki stundum notaðir til að upphefja einhverja ákveðna hugmyndafræði sem er stjórnvöldum þóknanleg?„Í víðasta skilningi er þetta náttúrulega leið til að skapa þjóðum sameiginlegar minningar. En svo er í rauninni hægt að nýta þessa einstaklinga í ólíkum pólitískum tilgangi og oft eru líka stjórnmálamenn svona svolítið veikir fyrir því að snerta ódauðleikann og baða sig í honum, það er að segja tengja sig við svona minningu. Mig langar að vekja athygli á því hver formin eru og hvaða ferli á sér stað. Manni finnst að þegar einhver hefur verið tekinn inn á svona opinberan ódáinsakur sé það bara náttúrulegt og sjálfsagt og óhjákvæmilegt, en að baki liggur oft mjög flókið ferli og hápólitískt. Eitt af því sem ég er að skoða þarna er hvers vegna Jónas Hallgrímsson er þjóðardýrlingur en ekki til dæmis Bjarni Thorarensen sem var alveg eins líklegt að yrði í þessu hlutverki ef maður skoðar umræðuna um þá á nítjándu öld.“Þú snertir þarna við ýmsum viðkvæmum málum, er meiningin sú að ögra viðteknum hugmyndum?„Já, ég er alltaf að því. Maður reynir alltaf að hafa smábrodd í því sem maður gerir. Viðtökurnar getur hins vegar aldrei neinn séð fyrir.“ Menning Mest lesið „Vildi greinilega ekki að einhver úr fjölskyldunni kæmi að honum“ Lífið „Ekki lengur þræll þess að finnast ég ekki nóg“ Lífið Vítalía og Arnar Grant í kossaflensi Lífið Margrét Ýr og Reynir nýtt par Lífið Nýbökuðu hjónin kíktu í kaffi til Guðna Lífið Gult og glæsilegt einbýlishús Sölva til sölu Lífið Samantha Davis er látin Lífið Myndavél frá afa algjör fjársjóður Tíska og hönnun Magnea fór upp á fjall á tryllitæki Lífið Eva Ruza og Gunna Dís inn fyrir Gísla og Felix Lífið Fleiri fréttir Nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri Þau eru tilnefnd til Maístjörnunnar Eigandinn heltekinn af skrímslaverkunum hans Sindra Kveður Tjarnarbíó: „Of lítið og of seint“ Þessi voru tilnefnd til barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Vatnið alltaf heillað þrátt fyrir mikla hræðslu Stórglæsilegar stjörnur á Eddunni Á ferð með mömmu hlaut níu Eddur Ætlar aldrei að setjast í helgan stein „Kannski var ég ekki að pæla í algebru því mamma mín var að deyja“ Listamaðurinn á bak við Áfanga í Viðey látinn Eliza hlaut heiðursverðlaun Fyrsta alþjóðlega barokkhátíðin í Reykjavík Gerður Kristný hlýtur virt norsk bókmenntaverðlaun Hættir sem leikhússtjóri og hefur störf í ráðuneytinu Myndaveisla: Sex listrænum áratugum fagnað með glæsilegri sýningu Amanda og Brák meðal handhafa Íslensku myndlistarverðlaunanna Kaflaskil í íslenskri menningarsögu Hjartnæm stund Guðna með Herði og Kára Grindavíkurbær heiðursgestur Menningarnætur 2024 Kristín Ómarsdóttir meðal þeirra sem hlaut Fjöruverðlaunin Síðasta verk Nóbelsverðlaunahafans gefið út gegn hans eigin óskum Listræn og lífleg starfsemi í gömlu Áburðarverksmiðjunni Myndaveisla: Yfir þúsund manns í listrænu fjöri í Hveragerði Myndaveisla: Þotulið hönnunarbransans fagnaði með stæl Myndaveisla: Fullt út úr dyrum og næstum uppselt fyrir opnun „Óþekka barnið“ í íslenskri myndlist fer nýjar leiðir Íslensk strandmenning í brennidepli á Akranesi Þrífst vel í brjálaðri vinnumenningu í New York Samtal við mömmu sem olli straumhvörfum Sjá meira
Ódáinsakur – helgifesta þjóðardýrlinga nefnist nýútkomin bók eftir Jón Karl Helgason prófessor. Þar rekur hann hvernig nokkrir einstaklingar, íslenskir og erlendir, hafa náð þeim status að verða þjóðardýrlingar og varpar ljósi á það ferli sem að baki liggur. En hvað er þjóðardýrlingur? Þjóðardýrlingar eru eins konar þjóðartákn líkt og fáninn og skjaldarmerkið. Mín hugmynd er að kannski hafi þjóðríkin tekið upp þá hefð sem ríkust er hjá kaþólsku kirkjunni að nýta ákveðna einstaklinga til að verða holdgervingar viðtekinna hugmynda og hugsana. Þetta er gert með því að safna saman leifum af lífi tiltekinna karla og kvenna og er auðvitað áþreifanlegast þegar verið er að safna saman beinaleifum eða eigum, varðveita húsnæði eða eitthvað slíkt. Svo er þetta líka gert með því að endurgera líkama í styttum eða mynd á peningaseðlum eða varðveita afmælisdag með því að gera hann að hluta af almanaki þjóðríkisins.“Það eru ekki margir Íslendingar sem náð hafa þeim status, er það?„Nei, Jón Sigurðsson skorar flest stig á þessum kvarða. Afmælisdagur hans er þjóðhátíðardagur okkar. Hann er á öllum seðlum sem vatnsmynd, komst fyrstur á frímerki og það eru hús á tveimur stöðum þar sem verið er að minnast lífs hans. Kjólfötin hans eru meira að segja á Þjóðminjasafninu. En ef maður skoðar þetta í evrópsku samhengi á þetta náttúrulega við um fjölmarga.“Hvenær eru menn opinberlega búnir að ná þessum status?„Það eru margir kallaðir en fáir útvaldir en hugmynd mín er sú að þegar opinberar stofnanir þjóðríkisins, ráðuneyti, þing, seðlabanki eða skólakerfi og svo framvegis, eru farnar að taka minningu einstaklings svona upp á sína arma sé um raunverulegan þjóðardýrling að ræða.“Eru þessir útvöldu einstaklingar ekki stundum notaðir til að upphefja einhverja ákveðna hugmyndafræði sem er stjórnvöldum þóknanleg?„Í víðasta skilningi er þetta náttúrulega leið til að skapa þjóðum sameiginlegar minningar. En svo er í rauninni hægt að nýta þessa einstaklinga í ólíkum pólitískum tilgangi og oft eru líka stjórnmálamenn svona svolítið veikir fyrir því að snerta ódauðleikann og baða sig í honum, það er að segja tengja sig við svona minningu. Mig langar að vekja athygli á því hver formin eru og hvaða ferli á sér stað. Manni finnst að þegar einhver hefur verið tekinn inn á svona opinberan ódáinsakur sé það bara náttúrulegt og sjálfsagt og óhjákvæmilegt, en að baki liggur oft mjög flókið ferli og hápólitískt. Eitt af því sem ég er að skoða þarna er hvers vegna Jónas Hallgrímsson er þjóðardýrlingur en ekki til dæmis Bjarni Thorarensen sem var alveg eins líklegt að yrði í þessu hlutverki ef maður skoðar umræðuna um þá á nítjándu öld.“Þú snertir þarna við ýmsum viðkvæmum málum, er meiningin sú að ögra viðteknum hugmyndum?„Já, ég er alltaf að því. Maður reynir alltaf að hafa smábrodd í því sem maður gerir. Viðtökurnar getur hins vegar aldrei neinn séð fyrir.“
Menning Mest lesið „Vildi greinilega ekki að einhver úr fjölskyldunni kæmi að honum“ Lífið „Ekki lengur þræll þess að finnast ég ekki nóg“ Lífið Vítalía og Arnar Grant í kossaflensi Lífið Margrét Ýr og Reynir nýtt par Lífið Nýbökuðu hjónin kíktu í kaffi til Guðna Lífið Gult og glæsilegt einbýlishús Sölva til sölu Lífið Samantha Davis er látin Lífið Myndavél frá afa algjör fjársjóður Tíska og hönnun Magnea fór upp á fjall á tryllitæki Lífið Eva Ruza og Gunna Dís inn fyrir Gísla og Felix Lífið Fleiri fréttir Nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri Þau eru tilnefnd til Maístjörnunnar Eigandinn heltekinn af skrímslaverkunum hans Sindra Kveður Tjarnarbíó: „Of lítið og of seint“ Þessi voru tilnefnd til barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Vatnið alltaf heillað þrátt fyrir mikla hræðslu Stórglæsilegar stjörnur á Eddunni Á ferð með mömmu hlaut níu Eddur Ætlar aldrei að setjast í helgan stein „Kannski var ég ekki að pæla í algebru því mamma mín var að deyja“ Listamaðurinn á bak við Áfanga í Viðey látinn Eliza hlaut heiðursverðlaun Fyrsta alþjóðlega barokkhátíðin í Reykjavík Gerður Kristný hlýtur virt norsk bókmenntaverðlaun Hættir sem leikhússtjóri og hefur störf í ráðuneytinu Myndaveisla: Sex listrænum áratugum fagnað með glæsilegri sýningu Amanda og Brák meðal handhafa Íslensku myndlistarverðlaunanna Kaflaskil í íslenskri menningarsögu Hjartnæm stund Guðna með Herði og Kára Grindavíkurbær heiðursgestur Menningarnætur 2024 Kristín Ómarsdóttir meðal þeirra sem hlaut Fjöruverðlaunin Síðasta verk Nóbelsverðlaunahafans gefið út gegn hans eigin óskum Listræn og lífleg starfsemi í gömlu Áburðarverksmiðjunni Myndaveisla: Yfir þúsund manns í listrænu fjöri í Hveragerði Myndaveisla: Þotulið hönnunarbransans fagnaði með stæl Myndaveisla: Fullt út úr dyrum og næstum uppselt fyrir opnun „Óþekka barnið“ í íslenskri myndlist fer nýjar leiðir Íslensk strandmenning í brennidepli á Akranesi Þrífst vel í brjálaðri vinnumenningu í New York Samtal við mömmu sem olli straumhvörfum Sjá meira