Beittu listamönnum sem leynivopni í kalda stríðinu Kolbeinn Tumi Daðason skrifar 24. júlí 2025 11:32 Rokkstjörnurnar Tom Keiger úr Cinderella, Klaus Meine úr Scorpions), Alexei Belov úr Gorky Park, Ozzy heitinn Osbourn , Jon Bon Jovi, Richie Sambora á flugvellinum í Moskvu í ágúst 1989. Getty/Koh Hasebe Var það söngvarinn Klaus Meine eða menningarvopnasmiðja CIA sem samdi lag vesturþýsku hljómsveitarinnar Scorpions, Wind of Change? Í seinni hluta tveggja þátta um þetta heimsfræga lag og samsæriskenninguna sem tengist því, fjalla prófessorarnir Hulda Þórisdóttir og Eiríkur Bergmann í hlaðvarpsþættinum Skuggavaldið um sögulega staðreynd: að vestrænar leyniþjónustur beittu menningu markvisst sem vopni í hugmyndabaráttu gegn Sovétríkjunum áratugum saman. Menning sem hugmyndafræðilegt vopn Frá miðri tuttugustu öld studdi CIA markvisst við dreifingu bókmennta sem gætu grafið undan hugmyndafræði og stjórn kommúnista í Sovétríkjunum. Þetta voru bækur á borð við 1984 eftir George Orwell, Gúlag-eyjarnar eftir Aleksandr Solzhenitsyn og Doctor Zhivago eftir Boris Pasternak. Þessum verkum var smyglað á rússnesku inn fyrir járntjaldið og dreift meðal ungs fólks sem þyrsti í aðra sýn á heiminn. Leyniþjónustan bandaríska fjármagnaði líka á laun bókmenntatímarit eins og Encounter og sendi djassgoðsagnir á borð við Louis Armstrong austur á bóginn sem útsendara vestrænnar menningar. Tónlist, sem áður þótti saklaus og ópólitísk, varð í þessu samhengi að tákni frelsis, andófs og hugmyndafræðilegrar ógnar. Gítarar sem byltingarvopn? Í ljósi þess er kannski ekki svo fráleitt að spyrja hvort lag eins og Wind of Change hafi meðvitað verið hluti af þessari menningarherferð. Sú kenning, sem rannsóknarblaðamaðurinn Patrick Radden Keefe vakti fyrst máls á, hefur þó aldrei verið staðfest – og er, þegar nánar er að gáð, lítt trúverðug, eins og þáttastjórnendur Skuggavaldsins komast að í umfjöllun sinni. Scorpions, sem þá voru vinsælasta vestræna rokkhljómsveitin austan járntjaldsins, komu frá klofnu Þýskalandi. Þegar þeir stigu á svið í Lenínsleikvanginum í Moskvu árið 1989, fluttu þeir tónlist sem hafði áður verið bönnuð í Sovétríkjunum. Klaus Meine lýsti því síðar hvernig hann hafði gengið meðfram Moskvuá eftir tónleikana og orðið djúpt snortinn af andrúmsloftinu. Úr þeirri upplifun varð til lagið Wind of Change – hljómur umbreytinga sem bar með sér fyrirheit um nýja heimsmynd, rétt áður en Berlínarmúrinn féll. Raunverulegt eða rómantískt? Hvorki CIA né Meine hafa viðurkennt neitt samkrull í málinu. Sumir fyrrverandi starfsmenn leyniþjónustunnar brosa dularfullir þegar þeir eru spurðir; aðrir hlæja og segja: „Við fórum vissulega í djass… en hármetal? Það væri fullmikið, jafnvel fyrir okkur.“ Þáttastjórnendur Skuggavaldsins velta þó ekki eingöngu fyrir sér trúverðugleika kenningarinnar – heldur beina sjónum að því hvernig slík frásögn, jafnvel þótt hún sé röng, varpar ljósi á hvernig við upplifum söguna, valdið og merkinguna sem við leggjum í atburði. Því jafnvel þótt Wind of Change hafi orðið til í einlægni rokkara sem fékk hugljómun við Moskvuá, varð lagið engu að síður að tákni í menningarstríði – með eða án aðkomu spæjara. Þáttinn má heyra hér að neðan. Alla þætti Skuggavaldsins má heyra á vef Tals. Skuggavaldið Kalda stríðið Mest lesið Balta bregst bogalistin Gagnrýni Tók sex ólíka stera fyrir hjartastoppið: „Þannig ég segi nei við sterum“ Lífið Segir Candy hafa séð að faðir hans væri „skrímsli“ á undan öðrum Lífið Glæsibústaðir yfir hundrað milljónum Lífið „Stolt af því að hafa ekki gefist upp á sjálfri mér“ Lífið Yfir sig ástfangin og býr bæði á Spáni og Íslandi Lífið Friðrik Þór og Guðrún selja 225 milljón króna parhús í Hlíðunum Lífið Enn ástfangnari að sjá maka sinn í foreldrahlutverkinu Lífið Glæsihöll Livar og Sverris á Arnarnesi til sölu Lífið Laufey Lín endar Evróputúrinn á Íslandi Tónlist Fleiri fréttir Tók sex ólíka stera fyrir hjartastoppið: „Þannig ég segi nei við sterum“ Glæsihöll Livar og Sverris á Arnarnesi til sölu Eldgos og elskhugar á frumsýningu Eldanna Segir Candy hafa séð að faðir hans væri „skrímsli“ á undan öðrum Glæsibústaðir yfir hundrað milljónum Yfir sig ástfangin og býr bæði á Spáni og Íslandi Friðrik Þór og Guðrún selja 225 milljón króna parhús í Hlíðunum „Stolt af því að hafa ekki gefist upp á sjálfri mér“ Enn ástfangnari að sjá maka sinn í foreldrahlutverkinu „Klárari, sætari og skemmtilegri með aldrinum“ Mömmupasta að hætti Lindu Ben Tökur á Disneymynd, óttalaus rotta eða eru allir vinir í Vesturbænum? Skvísur landsins skáluðu í miðborginni Vildi frekar hafa David Hasselhoff uppá vegg en Jón Ólafs „Pabbi hélt alltaf að þú værir kunta, takk fyrir að sanna það“ Gengu um rústir ratsjárstöðvar og klifu fáfarnasta fjall Hornstranda Kaupir fjórða húsið við sömu götu Tælenskar salatvefjur í anda Cheesecake Factory Íslenskur Hollywood-leikari selur íbúð í Seljahverfinu Hætta með Þarf alltaf að vera grín? af persónulegum ástæðum Íbúð í Vesturbænum með mikinn karakter Hrósar eiginkonu Bruce Willis fyrir umönnun leikarans Kristján Einar leitar sér aðstoðar Yngsti Íslendingurinn frá upphafi sem safnar skákstigum Nældi sér í einn umdeildan Er hægt að komast yfir framhjáhald? Cardi B sýknuð af kröfu um líkamsárás á öryggisvörð Svona færðu fullnægingu án handa Huggulegustu hommar landsins kaupa heillandi hæð Súrsætir matcha-bitar úr smiðju danska sjarmatröllsins Sjá meira
Í seinni hluta tveggja þátta um þetta heimsfræga lag og samsæriskenninguna sem tengist því, fjalla prófessorarnir Hulda Þórisdóttir og Eiríkur Bergmann í hlaðvarpsþættinum Skuggavaldið um sögulega staðreynd: að vestrænar leyniþjónustur beittu menningu markvisst sem vopni í hugmyndabaráttu gegn Sovétríkjunum áratugum saman. Menning sem hugmyndafræðilegt vopn Frá miðri tuttugustu öld studdi CIA markvisst við dreifingu bókmennta sem gætu grafið undan hugmyndafræði og stjórn kommúnista í Sovétríkjunum. Þetta voru bækur á borð við 1984 eftir George Orwell, Gúlag-eyjarnar eftir Aleksandr Solzhenitsyn og Doctor Zhivago eftir Boris Pasternak. Þessum verkum var smyglað á rússnesku inn fyrir járntjaldið og dreift meðal ungs fólks sem þyrsti í aðra sýn á heiminn. Leyniþjónustan bandaríska fjármagnaði líka á laun bókmenntatímarit eins og Encounter og sendi djassgoðsagnir á borð við Louis Armstrong austur á bóginn sem útsendara vestrænnar menningar. Tónlist, sem áður þótti saklaus og ópólitísk, varð í þessu samhengi að tákni frelsis, andófs og hugmyndafræðilegrar ógnar. Gítarar sem byltingarvopn? Í ljósi þess er kannski ekki svo fráleitt að spyrja hvort lag eins og Wind of Change hafi meðvitað verið hluti af þessari menningarherferð. Sú kenning, sem rannsóknarblaðamaðurinn Patrick Radden Keefe vakti fyrst máls á, hefur þó aldrei verið staðfest – og er, þegar nánar er að gáð, lítt trúverðug, eins og þáttastjórnendur Skuggavaldsins komast að í umfjöllun sinni. Scorpions, sem þá voru vinsælasta vestræna rokkhljómsveitin austan járntjaldsins, komu frá klofnu Þýskalandi. Þegar þeir stigu á svið í Lenínsleikvanginum í Moskvu árið 1989, fluttu þeir tónlist sem hafði áður verið bönnuð í Sovétríkjunum. Klaus Meine lýsti því síðar hvernig hann hafði gengið meðfram Moskvuá eftir tónleikana og orðið djúpt snortinn af andrúmsloftinu. Úr þeirri upplifun varð til lagið Wind of Change – hljómur umbreytinga sem bar með sér fyrirheit um nýja heimsmynd, rétt áður en Berlínarmúrinn féll. Raunverulegt eða rómantískt? Hvorki CIA né Meine hafa viðurkennt neitt samkrull í málinu. Sumir fyrrverandi starfsmenn leyniþjónustunnar brosa dularfullir þegar þeir eru spurðir; aðrir hlæja og segja: „Við fórum vissulega í djass… en hármetal? Það væri fullmikið, jafnvel fyrir okkur.“ Þáttastjórnendur Skuggavaldsins velta þó ekki eingöngu fyrir sér trúverðugleika kenningarinnar – heldur beina sjónum að því hvernig slík frásögn, jafnvel þótt hún sé röng, varpar ljósi á hvernig við upplifum söguna, valdið og merkinguna sem við leggjum í atburði. Því jafnvel þótt Wind of Change hafi orðið til í einlægni rokkara sem fékk hugljómun við Moskvuá, varð lagið engu að síður að tákni í menningarstríði – með eða án aðkomu spæjara. Þáttinn má heyra hér að neðan. Alla þætti Skuggavaldsins má heyra á vef Tals.
Skuggavaldið Kalda stríðið Mest lesið Balta bregst bogalistin Gagnrýni Tók sex ólíka stera fyrir hjartastoppið: „Þannig ég segi nei við sterum“ Lífið Segir Candy hafa séð að faðir hans væri „skrímsli“ á undan öðrum Lífið Glæsibústaðir yfir hundrað milljónum Lífið „Stolt af því að hafa ekki gefist upp á sjálfri mér“ Lífið Yfir sig ástfangin og býr bæði á Spáni og Íslandi Lífið Friðrik Þór og Guðrún selja 225 milljón króna parhús í Hlíðunum Lífið Enn ástfangnari að sjá maka sinn í foreldrahlutverkinu Lífið Glæsihöll Livar og Sverris á Arnarnesi til sölu Lífið Laufey Lín endar Evróputúrinn á Íslandi Tónlist Fleiri fréttir Tók sex ólíka stera fyrir hjartastoppið: „Þannig ég segi nei við sterum“ Glæsihöll Livar og Sverris á Arnarnesi til sölu Eldgos og elskhugar á frumsýningu Eldanna Segir Candy hafa séð að faðir hans væri „skrímsli“ á undan öðrum Glæsibústaðir yfir hundrað milljónum Yfir sig ástfangin og býr bæði á Spáni og Íslandi Friðrik Þór og Guðrún selja 225 milljón króna parhús í Hlíðunum „Stolt af því að hafa ekki gefist upp á sjálfri mér“ Enn ástfangnari að sjá maka sinn í foreldrahlutverkinu „Klárari, sætari og skemmtilegri með aldrinum“ Mömmupasta að hætti Lindu Ben Tökur á Disneymynd, óttalaus rotta eða eru allir vinir í Vesturbænum? Skvísur landsins skáluðu í miðborginni Vildi frekar hafa David Hasselhoff uppá vegg en Jón Ólafs „Pabbi hélt alltaf að þú værir kunta, takk fyrir að sanna það“ Gengu um rústir ratsjárstöðvar og klifu fáfarnasta fjall Hornstranda Kaupir fjórða húsið við sömu götu Tælenskar salatvefjur í anda Cheesecake Factory Íslenskur Hollywood-leikari selur íbúð í Seljahverfinu Hætta með Þarf alltaf að vera grín? af persónulegum ástæðum Íbúð í Vesturbænum með mikinn karakter Hrósar eiginkonu Bruce Willis fyrir umönnun leikarans Kristján Einar leitar sér aðstoðar Yngsti Íslendingurinn frá upphafi sem safnar skákstigum Nældi sér í einn umdeildan Er hægt að komast yfir framhjáhald? Cardi B sýknuð af kröfu um líkamsárás á öryggisvörð Svona færðu fullnægingu án handa Huggulegustu hommar landsins kaupa heillandi hæð Súrsætir matcha-bitar úr smiðju danska sjarmatröllsins Sjá meira