Þurfum velferð frekar en vopnaskak

Kjarnorkukafbátar þræða þrönga skoska firði á leið sinni til eða frá höfn í Faslane og á nokkurra vikna fresti sniglast lestir vörubifreiða um vegi landsins. Suður, þangað er förinni heitið, með kjarnaodda sem þarf að yfirfara og svo þarf að fara með þá norður eftir aftur. Fjölskyldur í ísbíltúr mæta lestinni, óafvitandi um að farmurinn gæti tortímt þeim og nærliggjandi svæði.

Þetta er staðan í Skotlandi, en Trident-kjarnorkukafbátar breska flotans eiga sína heimahöfn í Faslane, í um 40 km fjarlægð frá Glasgow.

Viktoria Tudhope er varaformaður Skotlandsdeildar CND (Campaign for Nuclear Disarmament), einna kunnustu samtaka friðarsinna í Bretlandi. Hún er stödd á Íslandi á vegum Samtaka hernaðarandstæðinga, en í kvöld verður kertafleyting á Reykjavíkurtjörn í 35. skipti, en kertum er fleytt til að minnast fórnarlamba kjarnorkuárása Bandaríkjanna á japönsku borgirnar Hírósíma og Nagasakí.

Viktoria segir að hluti Skota hafi alltaf barist gegn tilvist kjarnorkukafbátanna í Faslane. Þeir urðu hins vegar eitt af kosningamálunum í nýlegum kosningum um sjálfstæði Skotlands og félögum í friðarsamtökunum fjölgaði til muna.

„Ég held að skýringin á því sé fyrst og fremst sú að Skotum fannst þeir geta haft áhrif. Þeir hafa verið ansi pirraðir og fundist sem þeir hafi engin færi á að hafa áhrif. „Ég get kosið, en það mun svo sem engu breyta og því tekur því ekki.“ Allt í einu komu kosningar þar sem fólk gat haft bein áhrif og það eykur áhugann og vonina. Við viljum sjá breytingar og við höfum færi á að leggja okkar af mörkum til þess.

Í Skotlandi höfum við þurft að glíma við fátækt og niðurskurð sem er víða að finna í Bretlandi. Við viljum takast á við það og baráttan gegn Trident tengist því þegar kemur að kostnaði. Að hluta til tengist þetta spurningunni um af hverju verið sé að eyða öllum þessum peningum í þetta. Við teljum að við ættum að vera að huga að velferð en ekki vopnaskaki.

Þetta snýst líka um siðferðilegar spurningar. Af hverju erum við að drepa fólk í öðrum löndum? Þetta er allt svo óraunhæft. Þetta virkaði í kalda stríðinu, en mörgum sem fannst þetta réttlætanlegt í kalda stríðinu finnst það ekki lengur. Þetta er hluti skýringarinnar á því hvers vegna fólk sækir í friðarhreyfinguna núna.“



Dregur úr öryggi Íslendinga

Viktoria segir að Skotar líti á sig sem friðelskandi þjóð og vilji hefja tilvist sína sem sjálfstætt ríki á þeim nótum, líkt og Íslendingar gerðu árið 1944.

„Við segjum að við lifum á upphafstímum betri þjóðar. Í stefnuyfirlýsingu skoska þingsis segir að Skotar vilji vera þekktir sem þjóð sem boðar og viðheldur friði. Við teljum að við gætum verið að gera eitthvað miklu betra en að geyma kjarnorkuvopn, nokkuð sem dregur úr öryggi allra.

Það var nokkur uppljómun fyrir mig þegar mér var bent á það hér að kjarnorkuvopnin í mínu landi gætu haft áhrif á öryggi Íslendinga.

Einhver nefndi við mig að lítið væri vitað um hvað væri á seyði í hafinu kringum Ísland. Líklega er Trident-kjarnorkukafbátur á sveimi í kringum eyjuna ykkar. Hver vill það?

Þeir fara í þriggja mánaða ferðir og hljóta að vera einhvers staðar, en ég hafði ekki velt því fyrir mér hvar þeir væru fyrr en í dag. Þeir gætu verið hér. Ég horfi út á þetta fallega haf ykkar og spái í hvort ljótu kjarnorkukafbátarnir okkar séu ekki þar. Af hverju ættum við að vilja það?“

Öryggismál í ólestri

Fyrr á þessu ári upplýsti William McNeilly, óbreyttur dáti í sjóhernum, um að öryggismál í Faslane væru í algjörum ólestri. Hann var í kjölfarið rekinn úr hernum, en hefur verið nefndur Trident-uppljóstrarinn.

Viktoria segir þetta grafalvarlegt mál. McNeilly hafi sagt vera erfiðara að komast inn á ýmsa næturklúbba en flotastöðina og í raun væri bara spurning um hvenær, ekki hvort, slys yrði.

CND hefur líka áhyggjur af öryggismálum þegar kemur að flutningum, en á nokkurra vikna fresti eru kjarnaoddar fluttir landleiðina til suðurhluta Englands þar sem þeir eru yfirfarnir.

„Það er ansi sláandi og margir Skotar hafa ekki hugmynd um það, þar sem það er í þágu stjórnvalda að halda flutningum á kjarnorkuoddum leyndum. Þó þetta sé ekki opinbert leyndarmál má líta á það þannig, þar sem þessu fylgir hætta. Stærsta hættan fylgir því að þetta eigi sér yfirhöfuð stað, ekki það að ekki sé sagt frá því. Eina leiðin til að tryggja fullkomið öryggi er að hætta að aka um með kjarnaodda á vegum okkar. Það verða slys á vegum! Bílar keyra út af.“

Flutningarnir eiga sér ekki síst stað um nætur, þegar aðstæður til aksturs eru erfiðari en að degi til.

„Við erum nýlega farin að gera þetta opinbert, því að okkur finnst fólk eiga að vita þetta. Þú sefur á þitt græna eyra heima hjá þér, börnin í næsta herbergi, og þér finnst þú vera örugg.

Sagt er að heimili Englendings sé kastalinn hans og við Skotar hugsum eins. Þegar þú ert innan veggja heimilisins áttu að vera öruggur. Þér dettur ekki í hug að einhver muni flytja kjarnaodda fram hjá húsinu þínu.“

Möguleg hryðjuverkaógn

Oft og tíðum er sagt að kjarnorkuvopn séu vörn gegn hryðjuverkum, en Viktoria blæs á það.

„Hryðjuverkaógnin er notuð til réttlætingar, en hvenær munu kjarnorkuvopn verða notuð gegn hryðjuverkamönnum?“

Viktoria segir flutninga með kjarnaodda um vegi Bretlands hins vegar skapa ógn á hryðjuverkaárás.

„Það er mikið rætt um fælingarmátt kjarnorkuvopna, að við þurfum að eiga kjarnorkuvopn til að viðhalda ógnarjafnvæginu.

Fælingarmáttur kjarnorkuvopna er mýta. Okkur er sagt að það sé fælingarmættinum að þakka að ekki hafi verið sprengd kjarnorkusprengja í stríði í 70 ár. Það er ekki satt. Það hafa verið stríð um allan heim og við höfum verið mjög heppin að ekki hafi verið varpað kjarnorkusprengju í reiði.“

Viktoria hóf að taka þátt í friðarhreyfingunni á níunda áratug síðustu aldar. Þá vomaði ógnin um kjarnorkustríð yfir og var raunveruleg fólki sem ólst upp í frosti kalda stríðsins. Hún segir nýja kynslóð hafa alist upp sem ekki þekki þessa ógn. Undanfarið hafi friðarhreyfingin hins vegar verið í mikilli uppsveiflu og mikilvægt sé að þau sem lengi hafa verið í baráttunni virði baráttuaðferðir unga fólksins. Eitt breytist þó ekki og það er að fólk sem berst fyrir friði er oft sagt barnalegt.

„Í fimmtíu ár hefur mér verið sagt að ég þurfi að fullorðnast, eins og margir í friðarhreyfingunni upplifa.

Um hvað snýst öryggi? Snýst það um að geta drepið einhvern áður en hann drepur þig, eða um að huga að velferð þegnanna og gæta þess að börnin hafi nóg að borða, hljóti menntun og búi í hlýju húsi? Ef við gætum að okkar borgurum og ef við gætum að fólki, ávinnum við okkur ekki óvini.

Við höfum annan hugsunarhátt sem einkennist ekki af átökum og samkeppni, heldur samvinnu og samhygð. Þannig lít ég á þetta.“