Skilnaður fremur en girðingar

Ráðgjafahópur atvinnuvega- og fjármálaráðherra skilaði í síðustu viku tillögum um heildarumgjörð um fjármálastöðugleika á Íslandi. Þeirra á meðal eru margar tillögur um hvernig takmarka megi eða koma í veg fyrir áhættusækni í endurreistu bankakerfi, til þess auðvitað að mistökin sem leiddu til hrunsins fyrir fjórum árum endurtaki sig ekki.

Flökkuhugsun

Ég þakka grein Valgarðs Guðjónssonar í helgarblaði Fréttablaðsins. Þar viðurkennir hann að það sem hann í Silfri Egils kallaði „flökkusögu“ um að Mannréttindadómstóll Evrópu álíti það ekki brot á mannréttindum að eitt trúfélag hafi sérstöðu gagnvart ríkisvaldinu umfram önnur, er ekki flökkusaga heldur staðreynd.

Afbökun sannleikans

Er hægt að fjalla um sína "upplifun“ af atburði án þess að vera viðstaddur? Geir Jón Þórisson, fyrrverandi yfirlögregluþjónn, virðist vera fær um slíkt ef marka má erindi hans í Valhöll þann 16. október. Ýmis ummæli hans í því erindi vekja furðu, en ekki síst þau sem hann lét falla um "árásina“ á Alþingi 8. desember 2008, þar sem um þrjátíu manns gerðu tilraun til að fara á þingpalla Alþingis. Níu úr þeim hópi voru í kjölfarið ákærð fyrir brot á 100. grein hegningarlaga (valdarán) og áttu yfir höfði sér lífstíðarfangelsi. Öll ákærðu voru sýknuð og telur Geir að almenningsálitið hafi haft áhrif á dómarana í málinu.

Stefnum áfram en verum hvorki tapsár né sigurglöð

Þjóðaratkvæðagreiðslan um stjórnarskrármálið er afstaðin. Þá hefst illu heilli hið íslenska karp um hver sigraði og hver tapaði. Sumir berja sér á brjóst og segja sinn málstað hafa sigrað, jafnvel sinn flokk, eða eru tapsárir og vilja ekki una þeim skilaboðum sem felast í úrslitum kosninganna. Mál er að slíku linni.

Hausverkur tveggja ráðherra

Nú er ég hræddur um að ráðherrar fjár- og velferðarmála séu með dynjandi hausverk. Föstudaginn 12.10.12 sendi ég stutta ádrepu þar sem spurt var hvort ætlunin væri að berja höfðinu áfram við steininn og halda til streitu orðalagi í skýringartexta við fjárlagalið 08-206 í Fjárlögum 2013. Þegar þetta er skrifað hafa engin svör borist.

Óvissu eytt um endurútreikning

Síðastliðinn fimmtudag 18. október féll hæstaréttardómur í máli Borgarbyggðar gegn Arion banka, mál nr. 464/2012. Sá dómur eyðir óvissu um hvernig endurreikna skal ólögleg gengistryggð lán. Ekkert á að vera lengur því til fyrirstöðu að innlendar fjármálastofnanir endurreikni öll lán, sem á annað borð hafa verið úrskurðuð ólögleg, með þeirri aðferðarfræði sem lýst er í dómi Hæstaréttar. Óvissuatriðum er lúta að endurútreikningi lána hefur með þessum dómi verið eytt, þótt óvissa sé áfram um lögmæti ákveðinna tegunda útlánsforma.

Eina lífsvon alþingismanna

Grundvöllur að öllu mannlegu samstarfi og samskiptum er traust, hvort heldur er í fjölskyldu og hjónabandi, fyrirtæki, stofnunum eða samfélaginu sjálfu. Í samfélaginu er mikilsverðast af öllu að almenningur geti borið traust til grundvallarstofnana ríkisins; Alþingis, framkvæmdarvaldsins og dómstólanna.

Friðsemd í náttúru Íslands

Starf friðsemdar í náttúru Íslands snýst oft um að bjarga verðmætum undan eyðileggingarmætti græðgi og heimsku. Hún þarf sífellt að forða gersemum frá eyðileggingu, hindra, stöðva eða afla fylgis, afhjúpa og opna augu annarra. Tími og orka friðsemdar fer í björgunarstarf en miklu meira býr í henni – aðeins ef fólk gæfi henni tækifæri til að blómstra.

Halldór 22.10.2012

Niðurskurður ríkisútgjalda.

Miklir óvissutímar eru framundan í efnahagsmálum þjóðarinnar og í heiminum öllum. Skuldakreppa steðjar að Evrópu og í ljósi skuldastöðu íslenska ríkisins er ljóst að Íslendingar þurfa að sýna ráðdeildarsemi og forgangsraða í útgjöldum ríkisins. Þó er mikilvægt að tryggja að aðhaldsaðgerðirnar valdi sem minnstri skerðingu á velferðinni í landinu og verði ekki til þess fallnar að leiða þjóðina aftur í nýtt samdráttarskeið. Hins vegar er einnig ljóst að ríkið getur ekki eytt peningum sem það á ekki og hefur ekki aflað nema með aukinni skuldsetningu, og yfirskuldsettur ríkissjóður getur ekki tekið endalaust af lánum.

Merkingarlaus þjóðaratkvæðagreiðsla

Í þeirri ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu sem fram fór sl. laugardag, 20. október, var spurt um það, hvort kjósandi vildi að tillögur stjórnlagaráðs yrðu lagðar til grundvallar frumvarpi að nýrri stjórnarskrá. Um 66% þeirra sem kusu svöruðu spurningunni játandi.

Jákvætt ferli

Kosningaþátttakan í fyrradag var ekki nógu léleg til að hægt sé að hundsa niðurstöðurnar. Hún var kannski ekki stórfengleg en nægileg til að taka verður kosningarnar alvarlega.

Karlarnir á blæjubílunum

Ég hef aðeins einu sinni verið útilokaður frá allri umræðu á Azahara kránni í bænum Priego de Cordoba á Suður- Spáni. Sú reynsla olli mér reyndar miklum vangaveltum um lífsins gang. Það kvöld hafði ég komið til að leita félagsskapar en svo illa vildi til að Pedro barþjónn var að fylla á kæliskápana og hann því í engum umræðuham. Aðeins einn kúnni sat við barborðið en

Að lána eða lána ekki óverðtryggt, þar er efinn

Í nokkurn tíma hefur það staðið til að Íbúðalánsjóður veiti óverðtryggð lán en af einhverjum ástæðum hefur orðið töf á því að koma slíkum útlánum í framkvæmd. Hins vegar er fullt tilefni til þess að gefa þessum möguleika gaum en í þessari grein er tæpt á helstu kostum og göllum þess að Íbúðalánasjóður veiti óverðtryggð lán. Rétt er þó að taka fram í upphafi að það er eindregin skoðun greinarhöfundar að þörf sé á mun róttækari breytingum á starfsemi sjóðsins og jafnvel beri að huga að því að leggja sjóðinn niður í núverandi mynd en stofna nýjan húsnæðislánasjóð án fortíðarvanda, er lánaði án ríkisábyrgðar.

Falinn hópur

Geðsjúkdómar eru yfirleitt miklu meira feimnismál en aðrir sjúkdómar þótt vissulega hafi undanfarin ár dregið úr þeirri leynd og skömm sem loðað hafa við geðsjúkdóma. Talsverður hluti fólks leitar sér þó aðstoðar fagfólks vegna geðrænna kvilla einhvern tíma á lífsleiðinni og enn fleiri myndu áreiðanlega gera það ef sjúkdómurinn væri ekki það feimnismál sem hann er. Talið er að um 23% verði geðsjúkir einhvern tíma á lífsleiðinni en um 2% verða öryrkjar af völdum geðsjúkdóma.

Tvítugsafmæli á óvissutímum í Evrópu

Reykjavík, höfuðborg allra landsmanna?

Útlit er fyrir að flugferðum innanlands fækki um allt að 40% ef gildandi deiliskipulag fyrir Vatnsmýrina verður að veruleika. Þar er gert ráð fyrir að umsvif á Reykjavíkurflugvelli dragist verulega saman frá og með árinu 2016, en flugvöllurinn verði á brott árið 2024. Þetta eru slæm tíðindi, enda munu þessar breytingar í raun gera landsbyggðina afskekktari en ella og koma til með að bitna mjög bæði á atvinnu- og menningarlífi víða um land, að ógleymdu aðgengi að heilbrigðisþjónustu.

Fimm mínútna umhugsun = já

Félagsskapur heitir Stjórnarskrárfélagið. Það tók að sér sókn og vörn í stjórnarskrármálinu. Á vegum þess hafa birst athyglisverðar auglýsingar sem varpa skýru ljósi á hugsunina að baki því verklagi sem ríkisstjórnin kaus í þessu stóra máli sem kjósendur eiga að lýsa áliti sínu á í dag. Í þeim er staðhæft að ekki taki lengri tíma en fimm mínútur að kynna sér málið. Jafnvel ekki meira en þrjár mínútur.

Árinni kennir illur ræðari

Slegið er á kunnuglega strengi í grein Sveins Inga Lýðssonar í Fréttablaðinu 18. október (bls. 24) og hann er ekki að vanda meðulin til að réttlæta og dásama fyrirhugaðan nýjan Álftanesveg. Það er alltaf hvimleitt þegar greinaskrifendur rökstyðja viðhorf sín með fullyrðingum sem eru úr lausu lofti gripnar.

Nýju fötin keisarans

Þrír hagfræðingar Seðlabanka Íslands rituðu svargrein á laugardag, 9. október, við grein okkar Manuel Hinds um staðreyndavillur í skýrslu Seðlabanka Íslands um gjaldeyrismál. Það er ágætt að þeir skuli bregðast við gagnrýni, en lakara að svörin eru útúrsnúningar.

Leiðrétting

Eftir andmæli stjórnlagaráðsfulltrúa gegn fullyrðingum mínum, m.a. í Kastljósi um áhrif tillagna stjórnlagaráðs á stöðu íbúa utan höfuðborgarsvæðisins við ákvarðanatöku á vegum ríkisins, hef ég yfirfarið útreikninga mína.

Náttúra í nýrri stjórnarskrá

Í tillögum að nýrri stjórnarskrá eru fimm greinar um náttúru, umhverfi og dýravernd. Þær eru meðal helstu nýjunga í drögunum og þær greinar sem hvað mest hafa verið gagnrýndar. Málefnalegasta gagnrýnin hefur komið frá Láru Magnúsardóttur sagnfræðingi en í grein í Fréttablaðinu („Mannréttindi og mannamál“ 4. október) og lengri grein á heimasíðu Rannsóknaseturs HÍ á Norðurlandi vestra setur hún m.a. fram og rökstyður áhugaverða gagnrýni á þessar hugmyndir. Ég er sammála Láru um að náttúrunni verði ekki eignuð mannréttindi, en ég er ósammála því að réttindahugtakið geti ekki náð yfir náttúru og að orðalagið „Öllum ber að virða [náttúruna] og vernda“ í 33. gr. sé hæpið.

Já – Þjóðkirkja

Margir kunningjar mínir hafa spurt mig hvernig ég hyggist svara spurningu nr. 3 um þjóðkirkjuna í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október. Þegar ég segist ætla að svara spurningunni jákvætt heimta þeir rökstuðning – hvernig það geti samræmst lífsviðhorfum frjálslyndis og umburðarlyndis? Og nú langar mig til að deila svarinu með lesendum Fréttablaðsins.

Um Gagnaveitu Reykjavíkur

Þann 23. ágúst sl. var lögð fram ný eigendastefna á stjórnarfundi Orkuveitu Reykjavíkur (OR). Í lið 3.4 er fjallað um kjarnastarfsemi OR en hún felst í „rekstri vatnsveitu, hitaveitu, rafveitu og fráveitu, sölu og framleiðslu á rafmagni og heitu og köldu vatni“. Einnig er tiltekið að OR geti „nýtt þekkingu þess í öðrum veiturekstri, s.s. rekstri gagnaveitu, enda þjóni hann markmiðum eigenda og þátttakan hljóti samþykki þeirra“.

Flökkusagan endurtekin

Sigurður Pálsson skrifar grein í Fréttablaðið 18. október þar sem hann sakar mig um rangfærslur, áróðursfrasa og að vaða reyk í Silfri Egils síðastliðinn sunnudag. Stór orð, en engin rök.

Geðfatlaðir í Reykjavík þróa þjónustu borgarinnar

Fréttablaðið á hrós skilið fyrir viðamikla umfjöllun um málefni geðsjúkra undanfarna viku. Umfjöllunin hefur tekið til þess sem vel er gert innan heilbrigðiskerfisins og ekki síður þess sem þarf að bæta. Og það er heilmargt. Í síðustu tveimur fréttaskýringum hefur umfjöllunin snúist um gagnrýni á þjónustu sveitarfélaga og á sú gagnrýni að einhverju leyti rétt á sér. En Reykjavíkurborg er velferðarborg og mig langar að koma á framfæri nokkrum jákvæðum fréttum af þróun velferðarþjónustu í Reykjavík. Þjónustan hefur tekið stakkaskiptum síðastliðin ár og mest hefur hún breyst þar sem sjónarmið notenda hafa ráðið mestu um þróunina.

Er löglegt að skuldajafna barnabótum og hverjum tilheyra barnabæturnar?

Enn einn meinbugurinn á íslenska meðlagskerfinu á Íslandi er heimild stjórnvalda til að skuldajafna barnabótum meðlagsgreiðenda. Það er vel þess virði að skoða þetta aðeins nánar, sérstaklega í tilefni þess að stjórnvöld hafa nú nýverið gefið það út að barnabætur muni hækka verulega. Ákvæði um barnabætur er að finna í lögum um tekjuskatt nr. 90 frá árinu 2003, nánar tiltekið í 6. kafla laganna. Lagaheimildina fyrir skuldajöfnun barnabóta er að finna í 68. gr. A laganna en þar segir að nánari reglur um þetta skuli settar í reglugerð.

Jól í skókassa

Áfram eða aftur á byrjunarreit

Frá stofnun lýðveldisins hefur endurskoðun stjórnarskrár verið á dagskrá. Ekki stóð enda annað til en að stjórnarskráin sem samþykkt var með miklum einhug samfara því að gengið var til atkvæða um stofnun lýðveldisins væri til bráðabirgða. Um það vitna fjöldamörg ummæli stjórnmálamanna úr öllum flokkum eins og Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur hefur dregið rækilega fram.

Kaliforníuvæðing

Kalifornía væri áttunda stærsta hagkerfi heims væri hún sjálfstætt ríki. Með sinn blómlega hátækni- og afþreyingariðnað ætti fylkið að hafa allar forsendur til að vera í ágætum málum fjárhagslega. Reyndin er hins vegar önnur. Kalifornía veður í skuldafeni. Um það eru flestir sammála. Það eru ekki allir jafnsammála um ástæðurnar en beint lýðræði er þó oftar en ekki nefnt sem skýring.

Dýrðin í Hálsaskógi

Marteinn skógarmús er erkisósíaldemókrat á skandinavíska vísu, þurr reglugerðarpési sem vill njörva umhverfi sitt niður í lagabálka. Eins konar forræðishyggjumús. Lilli klifurmús hins vegar, hann er listelski skýjaglópurinn og letiblóðið, tórir dag frá degi á litlu öðru en kænskunni, alls kyns dútli og íhlaupavinnu og þiggur fyrir ávexti annarra strits. Hann er afæta á samfélagi dýra.

Hvað þýðir NEI í þjóðaratkvæðagreiðslu

Yfirlætislaus grein í Vísi í dag varð mér tilefni hugrenninga sem hér fara á eftir. Þar kemur fram að Bjarni Benediktsson hafi sent tölvubréf til allra skráðra félagsmanna D-listans þar sem hann hvetur þá til að kjósa með neitun fyrirliggjandi drög að stjórnarskrá okkar sem kosið verður um nú um helgina.

Athugasemdir við frumvarp stjórnlagaráðs

Formælendur frumvarps stjórnlagaráðs hafa haft á orði að gagnrýnendur hafi ekki bent á einstök efnisleg atriði sem betur megi fara. Það er vissulega rétt að opinberlega hefur gagnrýni mín einkum beinst að þeirri nálgun Stjórnlagaráðs að byrja með "hreint borð“ og semja nýja stjórnarskrá frá grunni í stað þess að endurskoða stjórnarskrána í ljósi fenginnar reynslu, rannsókna og umræðu undanfarinna ára og áratuga.

Það nægir að merkja "já“ við fyrstu spurningunni

Á laugardaginn kemur, 20. október, fer fram kosning um tillögur að nýrri stjórnarskrá fyrir lýðveldið Ísland. Margir hafa sagt við mig að þeir treysti sér ekki til að mæta á kjörstað vegna þess að það sé erfitt að taka ákveðna afstöðu til allra sex spurninganna á kjörseðlinum, jafnvel þó viðkomandi sé á þeirri skoðun að tillögur stjórnarskrárráðsins efli lýðræðið á Íslandi og séu augljóslega mikil réttarbót, miðað við núgildandi stjórnarskrá. Þessi ótti er ástæðulaus. Það nægir að merkja aðeins við fyrstu spurninguna á kjörseðlinum.

Að ganga gegn þjóðinni

„Það er þjóðfundurinn, þ.e.a.s. þjóðin sjálf, sem er höfundur frumvarpsins og þeir sem reyna að leggja stein í götu frumvarpsins þeir eru í raun og veru að ganga gegn þjóðinni,“ sagði stjórnlagaráðsfulltrúi í Kastljósviðtali þann 9. október síðastliðinn. Við ummæli þessi er ýmislegt að athuga.

Ótti við óvissu lamar þor og tefur framfarir

Stjórnarskrá lýðveldisins var samþykkt með 95% atkvæða í þjóðaratkvæðagreiðslunni á Þingvöllum 1944. Þessi þátttaka er þó enginn mælikvarði á þjóðarsátt um stjórnarskrána. Stjórnarskráin var samþykkt með svo afgerandi hætti á Þingvöllum sem stjórntæki Íslendinga við sjálfstæðisyfirlýsinguna. Að öðlast sjálfstæði er eitt, annað er

Fólkið á að ráða – það er lýðræði

Spurningarnar eru á mannamáli og auðskiljanlegar. Engin vandkvæði eru á því að túlka niðurstöður atkvæðagreiðslunnar. Já þýðir já og nei þýðir nei.

Álftanes og Garðabær bæta hvort annað upp

Þann 20. október nk. verður gengið til kosninga um sameiningu Álftaness og Garðabæjar. Eins og allir vita þá var fjárhagsleg staða sveitarfélagsins Álftaness með þeim hætti að Eftirlitsnefnd með fjármálum sveitarfélaga lagði það til við þáverandi samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að Sveitarfélaginu Álftanesi yrði skipuð fjárhaldsstjórn, sem hefði forystu um endurskipulagningu fjármála sveitarfélagsins. Fjárhaldsstjórnin var skipuð með vísan til sveitarstjórnarlaga.

Völd forsætisráðherra skv. tillögum stjórnlagaráðs

Áhugaverðasti kaflinn í tillögum stjórnlagaráðs til þjóðaratkvæðis 20. október er V. kafli um ráðherra og ríkisstjórn. Þar (í 86. gr.) kemur fram að ráðherrar séu æðstu handhafar framkvæmdarvalds hver á sínu sviði.

Að leysa vanda fólksins

Fram hefur komið í fréttum að Íbúðalánasjóður og bankar hafa leyst til sín og eiga nú um 3.000-4.000 íbúðir. Íbúðalánasjóður átti einn um 2.000 íbúðir nú í október. Ef markaðsvirði þessara íbúða er að meðaltali 30-40 milljónir þýðir það að við það eitt hafa skuldir

Tillaga stjórnlagaráðs. Segjum nei

Við lifum á tímum Internetsins. Ekki síst Íslendingar sem hafa samkvæmt mælingum leitt netaðgengi og netnotkun í heiminum í áratugi. Reikna má með að áhrif netsins á stjórnmál séu meiri hér á landi en annars staðar. Til góðs eða ills.

Klám er klám er klám

Erótíska bókabylgjan sem 50 gráir skuggar hrundu af stað er sögð munu hafa áhrif á bókmenntir eftir og fyrir konur næstu árin. Sölutölur eru svimandi háar og forleggjarar jafnt sem höfundar dansa um með dollaramerki í augum við tilhugsunina um allt það fjármagn sem klámsveltar konur munu færa þeim. Setja upp kryppu ef minnst er á klám í þessu samhengi og veifa orðinu erótík – sem enginn skilur, rétti kvenna til að tjá sig út frá kynferði sínu og ég veit ekki hverju og hverju.

Spurningarnar sem vantar

Í þjóðaratkvæðagreiðslunni á laugardaginn mun þjóðin ekki kjósa um nýja stjórnarskrá, sem hefur verið lögð fyrir hana í fullbúinni mynd. Atkvæðagreiðslan er eingöngu leiðbeinandi fyrir Alþingi, sem mun óhjákvæmilega þurfa að gera breytingar á þeim drögum stjórnlagaráðs sem nú liggja fyrir, sama hvernig atkvæðagreiðslan fer.

Almenningur ræður framámönnunum

Rithöfundurinn Charles Bukowski var eitt sinn inntur eftir því hvers vegna hann væri ekki meira þjóðfélagslega meðvitaður í skrifum sínum. Hann svaraði að í raun og veru hefði þetta verið miklu betra áður en lýðræðið kom til, þá skipuðu yfirvöldin þér fyrir í einu og öllu; nú þarftu fyrst að kjósa þá og svo skipa þeir þér fyrir! Bukowski blessaður var ekki sá eini sem hafði litla trú á að almenningur fengi nokkru að ráða þótt „stjórnmálaflokka tilhögun“ (einnig kallað lýðræði) væri komið á. Þegar Grikkir til forna voru að þreifa sig áfram með þróun lýðræðis þá komust þeir fljótt að því að fulltrúalýðræðið væri svo gallað að þeir aflögðu það og tóku í staðinn upp aðrar aðferðir sem þeim fannst endurspegla betur vilja almennings. Skoðanakannanir á Íslandi hafa til dæmis um langt árabil sýnt að 70-80% þjóðarinnar eru á móti kvótakerfinu, samt hafa breytingar á því alltaf verið stoppaðar af kjörnum fulltrúum þjóðarinnar á Alþingi. Alls konar sérhagsmunir og peningar hafa greiðan aðgang að kjörnum fulltrúum og stundum virkar fulltrúasamkundan sem flöskuháls fyrir vilja almennings frekar en farvegur fyrir hann.

Ótímabær óvissuferð

Mikil má vanmáttarkennd þeirrar þjóðar vera og skeytingarleysi um sögu sína, menningu og tungu, sem samþykkja myndi stjórnarskrá, sem gerir það brotlegt að láta menn njóta þess að tala íslensku umfram aðrar tungur. Um þessa tillögu verða þó greidd atkvæði á laugardaginn kemur.