Jafnt vægi atkvæða

Það er grundvallaratriði í lýðræðislegu stjórnskipulagi að allir þegnar samfélagsins hafi jafna möguleika til þess að hafa áhrif á stjórn landsins. Atkvæði allra kjósenda vegi jafnt þegar gengið er til kosninga. Á þetta var lögð mikil áhersla á Þjóðfundinum og hefur þetta verið áberandi krafa á öllum stigum við endurnýjun stjórnarskrárinnar. Andstæðingum þessa brýna máls hefur tekist að gera þetta að deilumáli milli landsbyggðar og þéttbýlis á SV-horni landsins. Þetta misvægi er að hluta til afleiðing búsetuflutninga frá dreifbýli til þéttbýlis, ekki meðvitað pólitískt markmið. En það veldur aftur á móti að mikil völd eru í höndum flokksmaskínanna, sakir þess að núgildandi kosningakerfi er þannig að allt að 2/3 þingsæta eru fyrir fram örugg og tryggir núverandi flokkakerfi.

Flökkusaga?

Valgarður Guðjónsson, félagi í Siðmennt, var á tali í Silfri Egils sl. sunnudag. Umræðuefnið var spurningin um hvort ákvæði um Þjóðkirkjuna ætti að vera í stjórnarskrá. Þar bar á góma að Mannréttindadómstóll Evrópu hefði tjáð sig um að það væri ekki brot á mannréttindum þótt eitt trúfélag nyti stuðnings ríkisvaldsins umfram önnur. Valgarður kvaðst hafa heyrt einhverjar „flökkusögur“ um þetta en ekki fengið neina tilvísun í gögn frá dómstólnum. Svo vill til að ég get vísað Valgarði á slóðina: http://www.strasbourgconsortium.org/document.php?DocumentID=4519.

Friðlýsingar Garðabæjar – ekki allt sem sýnist

Undanfarið hefur fjöldi fólks barist gegn því að nýr Álftanesvegur verði lagður um ósnortið hraun í landi Garðabæjar. Bæjaryfirvöld halda hins vegar sínu striki og að óbreyttu munu framkvæmdir við veginn hefjast á fullu á næstu dögum.

Skuldir Álftaness = Icesave Garðbæinga?

Fram undan eru kosningar um sameiningu Garðbæjar við Álftanes. Upplýsingagjöf og umræða hefur verið einhliða og forsvarsmenn Garðabæjar forðast gagnrýnar spurningar.

Að skapa nýja trú hjá fólkinu

Brynjar Níelsson, fv. formaður Lögmannafélags Íslands, skrifar grein á Pressunni nýlega og kýs að opinbera þar fáfræði sína um þá sögu sem býr að baki núverandi stjórnarskrá. Hann segir það alkunna að gildandi stjórnarskrá hafi aldrei verið "hugsuð til bráðabirgða“ og lætur að því liggja að um hana hafi verið sátt frá upphafi sem staðfest hafi verið með þjóðaratkvæðagreiðslu 1944 og allar breytingar á henni síðan verið gerðar með sátt og samlyndi stjórnmálaflokkanna.

Síðasta útkall

Orðum mínum beini ég til „lýðveldisbarna“, núlifandi Íslendinga sem voru á Þingvöllum við stofnun lýðveldisins Íslands 17. júní 1944. Í kjölfar fagnaðar lýðveldisbarna í blíðskaparveðri í Almannagjá á Þingvöllum 17. júní í fyrra var ákveðið að safna endurminningum frá 17. júní 1944, hinum sögufræga degi fyrir 68 árum er lýðveldið Ísland var stofnað.

Já eða nei. Skiptir það máli?

Eitt mikilvægasta verkefni stjórnvalda eftir áföll ársins 2008 var að fara í endurskipulagningu og breytingar á stjórnkerfi landsins.

Hugleiðingar um Álftanesveginn

Nú loks hillir undir langþráðar vegabætur með lagningu nýs Álftanesvegar í stað gamla vegarins yfir Presthólinn sem kostað hefur bæði líf og limi vegfarenda. Vegurinn er barns síns tíma með allar sínar beygjur, hóla og hæðir og stenst engar kröfur um gæði, vegtækni, sjónlínur og öryggi vegfarenda. Fyrstu hugmyndum um nauðsyn vegabóta samfara fjölgun íbúa var hreyft á fyrri hluta tíunda áratugarins en í nærfellt 30 ár hefur í Aðalskipulegi Garðabæjar verið gert ráð fyrir nýju vegstæði þvert yfir Garðahraunið norðan núverandi vegar.

Um sambandsslit og stjórnarskrá 1944

Því hefur verið haldið fram að undanförnu í mikilvægum fjölmiðlum á borð við Kastljós RÚV að stjórnarskrá íslenska lýðveldisins frá 1944 hafi verið samþykkt í góðri sátt og eindrægni. Mikil kjörsókn og hátt hlutfall atkvæða með stjórnarskránni sé til marks um þetta. Af þessu tilefni er rétt að rifja upp nokkur atriði sem finna má í handbókum eins og Öldinni okkar eftir Gils Guðmundsson eða Ísland á 20. öld eftir Helga Skúla Kjartansson, auk heimilda á Veraldarvefnum.

Góð kosningaþátttaka – sterkara lýðræði

Hvers vegna eigum við að fjölmenna í kosningarnar 20. október um tillögur stjórnlagaráðs? Vegna þess að góð þátttaka í kosningunum styrkir lýðræðið og þannig þróum við og þroskum lýðræðið. Þannig höldum við áfram að auka lýðræðið í landinu, og það er langtímamarkmið allra lýðræðissinna. Með því að líkja þessari þjóðaratkvæðagreiðslu við skoðanakönnun, þar sem hún er ekki bindandi, erum við að gera lítið úr lýðræðinu. Eins og bent hefur verið á hafa þjóðaratkvæðagreiðslur áður verið haldnar, án þess að þær hafa verið bindandi, en niðurstöður þeirra hafa alltaf verið virtar í raun af stjórnvöldum.

Hvers vegna þjóðkirkjuákvæði í stjórnarskrá?

Í tveimur greinum hér í Fréttablaðinu (18. og 27. sept.) hef ég mælt með að þjóðkirkjuákvæði verði áfram í stjórnarskránni enn um sinn a.m.k. Ég hef þó ekki mælt með óbreyttu ákvæði heldur trúmálagrein er hæfi nútímanum og kvæði á um tengsl allra skráðra trú- og lífsskoðunarfélaga við ríkisvaldið. Þar væri þjóðkirkjunnar getið sérstaklega. Margir benda á að trúmál séu einkamál í vestrænum nútímasamfélögum og því eigi ekki að kveða sérstaklega á um kirkjur, trú- og lífsskoðunarfélög í stjórnarskránni. Það er því eðlilegt að spurt sé hvers vegna mælt sé með þjóðkirkju- eða trúfélagagrein í stjórnarskrá.

EKKI kjósa – eða hvað?

Þjóðaratkvæðagreiðslan laugardaginn 20. október snýst um sjálfa stjórnarskrána, grunnlög landsins. Með góðri þátttöku veita kjósendur Alþingi trausta leiðsögn um hvert stefna skuli í stjórnarskrármálinu.

Öflugt sameinað sveitarfélag

Laugardaginn 20. október ganga íbúar Álftaness og Garðabæjar til kosninga um sameiningu sveitarfélaganna. Þetta er lokahnykkur á ferli sem hófst í júní 2010 þegar bæjarstjórnir beggja sveitarfélaganna samþykktu að hefja formlegar viðræður um mögulega sameiningu sveitarfélaganna.

Halldór 18.10.2012

Halldór 17.10.2012

Ætlar ríkisstjórnin að rústa ferðaþjónustunni?

Nú síðsumars tilkynnti fjármálaráðherra um hækkun virðisaukaskatts á gistingu og mun hækkunin taka gildi á næsta ári. Áætlað er að skatttekjur af þessari skattahækkun verði 3,5 milljarðar á ársgrunni en til viðmiðunar þá var framlegð 35 stærstu hótela landsins 600 milljónir árið 2011.

Stúlka sem breytir heiminum

Enn er óljóst með öllu hver afdrif baráttukonunnar og skólastúlkunnar Malölu Yousafzai verða en hún var skotin í höfuðið í síðustu viku. Tilræðismenn, talibanar, skutu stúlkuna þegar hún var á leið heim úr skóla í bænum Mingora í Swat-dalnum sem er norðaustur af Islamabad í Pakistan. Talibönum tókst þó ekki ætlunarverk sitt að ráða Malölu af dögum.

62. gr. stjórnarskrárinnar fjallar ekki um þjóðkirkjuna per se

Í þjóðaratkvæðagreiðslunni á laugardag verður spurt: „Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði ákvæði um þjóðkirkju á Íslandi?“ Spurningin er villandi.

Um hvað er spurt og ekki spurt í ráðgefandi atkvæðagreiðslu?

Stjórnlaganefnd kosin af Alþingi undirbjó Þjóðfund 2010 með „slembiúrtaki“ úr þjóðskrá og síðan ákvað Alþingi kosningar með jöfnum atkvæðisrétti til stjórnlagaþings, þar sem 35% kosningabærra manna mættu með þá niðurstöðu að af 25 fulltrúum komu 23 af höfuðborgarsvæðinu. Stjórnlagaþing varð síðan að stjórnlagaráði Alþingis, sem kom fram með samhljóða niðurstöðu eftir um fjögurra mánaða vinnu.

Viljum við að allir sitji við sama borð?

Ofangreindri einföldu spurningu Alþingis Íslendinga er okkur boðið að svara í þjóðaratkvæðagreiðslu á laugardaginn kemur. Með þakklæti í huga til allra þeirra fjölmörgu einstaklinga sem komu að undirbúningi og gerð tillagna stjórnlagaráðs segi ég:JÁ! Ég vil að tillögur stjórnlagaráðs verði lagðar til grundvallar frumvarpi að nýrri stjórnarskrá.

Mikilvægur dagur fyrir Álftnesinga og Garðbæinga

Laugardagurinn 20. október er af tvennum sökum stór dagur fyrir okkur á Álftanesi og í Garðabæ. Þá býðst okkur að greiða atkvæði um tvennt sem varðar framtíð okkar. Annars vegar í þjóðaratkvæðagreiðslu um endurbætta stjórnarskrá og hins vegar í atkvæðagreiðslu um endursameiningu Álftaness og Garðabæjar eftir aðskilnað byggðanna á ofanverðri nítjándu öld.

Grundvallarkosningar

Nýjar ógnir og ný úrræði í persónuvernd

Persónuupplýsingar eru af fjölbreytilegum toga og í ólíku formi. Þær geta verið ljósmynd, tölvupóstfang, tölvupóstsamskipti, kennitala, IP-tala á einkatölvu manns, bankaupplýsingar, upplýsingar um heimsóknir manna á heimasíður á netinu, heilsufarssaga, lífkenni einstaklings og önnur persónuleg auðkenni. Öll þessi atriði og mörg fleiri falla undir einkalíf einstaklings sem nýtur verndar stjórnarskrárinnar ásamt fleiri grundvallarmannréttindum. Eftir því sem efni upplýsinga stendur nær persónu manns, tilfinningalífi og samskiptum við aðra, til dæmis ef þær varða stjórnmála- eða trúarskoðanir, heilsuhagi eða kynhegðun, þeim mun mikilvægari þáttur eru þær í einkalífi hans og njóta því sérstaklega ríkrar verndar sem viðkvæmar persónuupplýsingar. Markmið persónuverndar er að vernda þennan þátt í friðhelgi einkalífs borgaranna.

Kjördæmi og ofríki meirihlutans

Ein helsta grunnstoð lýðræðisins er sú regla að meirihlutinn skuli ráða úrlausn sameiginlegra mála. Þessari mikilvægu réttlætiskröfu fylgir hins vegar veruleg hætta á annars konar óréttlæti sem nefnt hefur verið „ofríki meirihlutans“. Í því felst að meirihluti kjósenda geti í krafti atkvæðavægis tekið til sín alla kökuna, í stað þess að fá sneið í réttu hlutfalli við mannfjölda, eða svipt minnihlutahópa mikilvægum réttindum. Sanngjarnt lýðræðislegt stjórnkerfi verður því að leitast við að tryggja jafnvægi milli réttinda meirihlutans og réttinda margvíslegra minnihlutahópa.

Aftur á bak eða áfram?

Ég sá stórmerka kvikmynd á dögunum sem ber íslenska heitið Kóngaglenna og er um valdabaráttuna í Danmörku á dögum Kristjáns konungs VII og drottningar hans, Caroline Mathilde, undir lok 18. aldar og byrjun 19. aldar. Líflæknir konungs, Struensee, frá Þýskalandi, kemur þar mjög við sögu, en hann var heillaður af Upplýsingarstefnunni og kom ýmsum góðum hugmyndum og mannréttindaumbótum inn í danska löggjöf.

Ný eða endurskoðuð stjórnarskrá?

Árið 1944 greiddu tæplega 95% kosningabærra Íslendinga stjórnarskrá lýðveldisins atkvæði sitt. Á lýðveldistímanum hafa ákveðnir þættir stjskr. verið endurskoðaðir og óhætt er að segja að á síðustu árum hafi myndast breið samstaða um frekari endurskoðun á ákveðnum þáttum, t.d. að því er snertir auðlindir og heimildir til þjóðaratkvæðagreiðslna. Hins vegar er ljóst að hryggjarstykki stjórnarskrárinnar á sér djúpar rætur í íslensku samfélagi. Með frumvarpi stjórnlagaráðs er gerð tillaga um að þessar rætur séu rifnar upp og haldið verði út í óvissuna.

Atkvæðisrétturinn og grunngildin

Þjóðmálanefnd þjóðkirkjunnar hvetur fólk til að nýta kosningarétt sinn í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu 20. október og til að íhuga tillögur stjórnlagaráðs í heild sinni og einstakar spurningar út frá kristnum grunngildum.

Getum við lækkað vextina?

Háir vextir leika íslensk heimili grátt. Frá aldamótum hafa vextir af nýjum húsnæðislánum verið tæplega þrefalt hærri á Íslandi en að meðaltali á Evrusvæðinu. Þessi munur nemur 7,8 prósentustigum. Það er til mikils að vinna að brúa þetta bil. Ef okkur tækist það myndum við spara íslenskum heimilum 117 milljarða kr. á ári með lægri vaxtagreiðslum. Það jafngildir tæplega 17% hækkun ráðstöfunartekna.

Skilaðu auðu

20. október næstkomandi verða haldnar kosningar um nýja stjórnarskrá. Ég efast um að kosið hafi verið um mikilvægari málefni á Íslandi. Eitt meginhlutverk stjórnarskráa er að setja leikreglur stjórnmálanna, þ.e. þær skilgreina í grófum dráttum hvernig ákvarðanir eru teknar. Stjórnarskrár tilgreina t.d. hvernig staðið er að vali á fulltrúum kjósenda á þingi, hvert hlutverk þingsins er og hverjir skipa framkvæmdarvaldið. Fyrirkomulag þessara þátta er ekki einfaldlega skipulagsatriði heldur hefur áhrif á stefnu stjórnvalda framtíðarinnar.

Já – við einstöku tækifæri

Á laugardag fá íbúar í Álftanesi og Garðabæ einstakt tækifæri til að segja með beinum hætti hug sinn varðandi framtíð samfélagsins með því að kjósa um sameiningu sveitarfélaganna. Þetta er tækifæri sem íbúar mega ekki láta fram hjá sér fara heldur mæta á kjörstað og segja já. Þetta er tækifæri sem ekki kemur aftur.

Ómetanleg umhverfisverndarákvæði í nýrri stjórnarskrá

Tími var kominn til að setja inn umhverfisverndarákvæði í nýja stjórnarskrá þar sem enn þann dag í dag er stunduð ofbeit og rányrkja á landinu, án nokkurrar ábyrgðar notenda á afleiðingunum. Landgræðslustjóri segir að engin lög, sem virka, séu til er geri landgræðslunni kleift að stöðva beit á ofnýttu og skemmdu landi, þó nauðsyn krefji. Því eiga uppblástur og gróðurskemmdir sér stöðugt stað.

Áhættutaka með stjórnarskrá

Tillögur stjórnlagaráðs geta ekki verið grundvöllur að nýrri stjórnarskrá. Ástæðan er sú að það er ótækt að byggja stjórnskipun landsins á jafn óskýrum, ómarkvissum og samhengislausum ákvæðum og sett eru fram í tillögunum. Slíka áhættu má ekki taka með stjórnarskrá lýðveldisins.

Blessaðar kleinurnar

Það skrjáfar í yfirhöfnum meðan fólk kemur sér fyrir. Það dregur upp möppur og skriffæri og dreifir úr pappírum á borðin fyrir framan sig. Flestir eru með bókina. Margir með eldri útgáfur, innbundnar með gyllingu og gulnaðar síður, lúnar af notkun. Það eru nokkrar mínútur þangað til tíminn hefst og fólk blaðar í bókunum. Lesgleraugun eru komin á nefið og einhverjir skrafa saman, þarna þekkist annar hver maður, að mér virðist.

Halldór 16.10.2012

Nýtum tækifæri til þjóðfélagsbreytinga!

Á laugardaginn gefst þjóðinni einstakt tækifæri til að marka sína framtíð með því að taka þátt í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu um endurskoðun stjórnarskrár Íslands. Enginn ætti að láta slíkt tækifæri fram hjá sér fara sem ábyrgur þjóðfélagsþegn. Látum ekki andvaraleysi ráða ferðinni á tímamótum sem þessum. Tillögur stjórnlagaráðs eru ekki fullkomnar, frekar en önnur mannanna verk, en mikilvægt skref í því að breyta leikreglum samfélagsins og koma á nýjum samfélagssáttmála og grundvallarlögum þar sem margvíslegar úrbætur eru gerðar í þágu almannahagsmuna.

Hvað finnst mér?

Guðmundur Andri Thorsson skrifaði grein sl. mánudag með yfirskriftinni „Hvað finnst þér?“

Evrópusambandið og íslensk stjórnsýsla

Liðnir eru tæpir tveir áratugir frá því að Ísland gerðist aðili að Evrópska efnahagssvæðinu (EES). Evrópusamruninn hefur haft afgerandi áhrif á þróun íslensks samfélags í gegnum aðildina að EES. Það liggur fyrir að gera þarf enn frekari breytingar á íslenskri stjórnsýslu kjósi íslenska þjóðin að gerast aðili að Evrópusambandinu (ESB).

Kúldrast í kreddum

Fordómar. Við höfum þá öll. Þeir eru hluti af eðli okkar, gera okkur kleift að meta aðstæður á örskotsstundu og hegða okkur í samræmi við það mat sem hugur okkar hefur lagt á aðstæður, meðvitað sem ómeðvitað. Þeir geta birst í sérviskulegri andúð, til dæmis á því sem nýtt er, eða vali okkar á gönguleið á síðkvöldum. Þeir geta birst í jákvæðum væntingum til einhvers, en auðvitað einnig neikvæðum. Fordómar, sleggjudómar, hleypidómar, öll þessi orð lýsa því sama; ógrunduðum dómum.

Áminning um lærdóm sögunnar

Veiting friðarverðlauna Nóbels er oftast nær umdeild – og á að vera það. Norska Nóbelsnefndin hefur oft komið á óvart og oft verið gagnrýnd fyrir val sitt á verðlaunahafa. Ein forsenda þess að Nóbelsverðlaunin eru þau friðarverðlaun sem vekja mesta athygli á heimsvísu er einmitt að valið er ekki alltaf fyrirsjáanlegt.

Sparðatíningur

Þó mig vantaði nokkra mánuði til að fylla fyrsta áratuginn í mínu lífi 17. júní 1944 man ég gjörla eftir þeim degi og stemningunni sem ríkti þetta vor þegar þjóðaratkvæðageiðslan um sambandsslitin fór fram. Tilefnið til að ég skrifa þetta greinarkorn er að svara ýmsum sem fara mikinn með allskonar sparðatíningi til að gera það sem þeir geta til að skaða það merka ráðgefandi þjóðaratkvæði sem verður nk. laugardag.

Stjórnarskrártillögur því miður ekki nógu góðar

Í tillögum stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá sem nú liggja fyrir eru margir kaflar með fögrum orðum um mannréttindi, lýðræði og hvers kyns frelsi og rétt. Allt ber það vott um manngæsku og réttsýni ráðsins og að ráðamenn hafi tekið starf sitt alvarlega enda ýmsir þeirra þekktir sómamenn.

Tveir mikilvægir á Laugardalsvelli

Það hefur nokkuð verið skrifað um vínveitingar á íþróttasvæðum á umliðnum árum, m.a. hvort leyfa eigi sölu á léttu víni og bjór á Laugardalsvelli. Ég ætla ekki að skrifa um það.

Illvilji

Guðrún Pétursdóttir, formaður stjórnlaganefndar, sem sá um framkvæmd þjóðfundarins, skrifaði grein í Fréttablaðið á föstudaginn síðastliðinn og sakar mig um ósannindi og illvilja í skrifum mínum um tillögur stjórnlagaráðs og framkvæmd þjóðfundarins. Í grein minni sagði ég orðrétt: "Á hverju borði voru leiðbeinendur á vegum stjórnvalda sem leiddu umræðurnar og auðvelt er að sjá af frumgögnum hvernig það hafði áhrif á umræðuna“. Ósannindin og illviljinn virðist hafa komið fram í þeim orðum mínum ef ég skil grein Guðrúnar rétt.

Einstakt og sögulegt tækifæri

Þjóð sem vaknar upp við afleiðingar spillingar, leyndarhyggju og stjórnsýsluleti, líkt og við Íslendingar gerðum haustið 2008 – þjóð sem vaknar upp við það að löggjöf landsins og stjórnarskrá eru ekki þess megnug að veita spillingar- og græðgisöflum viðnám – sú þjóð hlýtur að kalla eftir nýjum samfélagssáttmála. Það hafa aðrar þjóðir gert í svipuðum sporum, þær hafa sett sér nýjar stjórnarskrár.

Löglegt en siðlaust misrétti

Dómur féll í máli Ásatrúarfélagsins gegn ríkinu í nóvember 2006 þar sem fjallað var um greiðslur sambærilegar þeim sem þjóðkirkjan hefur þegið af ríkinu.