Skynsamir líka berskjaldaðir fyrir sykri því hluti heilans er frumstæður Þorbjörn Þórðarson skrifar 3. október 2016 14:00 Nýleg dæmi frá útlöndum sýna að sykurskattar virka sem tæki til að draga úr neyslu. Forstöðumaður Lýðheilsustofnunar Noregs segir að stofnunin styðji sykurskatt sem tæki til að draga úr sykurneyslu. Sykurskattur er við lýði í Noregi með ágætum árangri. Það er almennt viðurkennt í samfélaginu af læknum og vísindamönnum í að hvítur sykur sé einn helsti orsakavaldur vaxandi offitu og áunninnar sykursýki á Vesturlöndum. Bretar tóku fyrr á þessu ári upp sykurskatt, stuttu eftir að við Íslendingar felldum hann úr gildi. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin leggur til að sykur fari ekki fram úr 5 prósentum af heildar kaloríufjölda við næringarinntöku en viðmið var nýlega lækkað úr 10 prósentum. Fíllinn og fílatemjarinn Sálfræðingurinn Daniel Kahneman hlaut Nóbelsverðlaun í hagfræði árið 2002 fyrir rannsóknir sínar í atferlishagfræði og kenningu um tvískipt hugsanaferli. Rannsóknir Kahnemans benda til þess að atferli manna stýrist af tveimur aðskildum hlutum heilans sem hann kallar kerfi 1 og 2. Fjallað var um þetta í Læknablaðinu á sínum tíma. Kerfi 1 er kallað fíllinn en það er hvatadrifið kerfi sem erfitt er að hafa taumhald á þegar það tekur á rás. Kerfi 2 kallast fílatemjarinn í ljósi þess að kerfið getur beitt skynsemi til að leiða fílinn á réttar slóðir en hefur sjaldan getu til að halda aftur af honum þegar hvatir og tilfinningar koma honum á fullan skrið. Kerfi 1 er því sá hluti heilans sem getur verið frumstæður og hvatadrifinn. Þannig hefur þessi hluti heilans trompað rökhugsun þegar val á fæðu er annars vegar og því eru skynsamir einstaklingar berskjaldaðir gagnvart neyslu sykurs og annarrar óhollrar fæðu jafnvel þótt þeir viti betur.Sykurskattar virka Skiptar skoðanir eru um skattlagningu sem tæki til að hafa áhrif á breytni manna þegar neysla á áfengi og sykri er annars vegar. Gögn frá útlöndum sýna hins vegar að skattar geta verið áhrifaríkt tæki til að sporna við sykurneyslu. En málið snýst líka um pólitíska hugmyndafræði, spurningar eins og hvort ríkisvaldið eigi að hafa skoðun á því hvað menn borða. Velta má fyrir sér í ljósi þess að heilbrigðiskerfið er að stærstu leyti ríkisvætt hvort ríkið hafi yfirleitt efni á því að hafa ekki skoðun á sykurneyslu.Tryggvi Þorgeirsson læknir, lýðheilsufræðingur og framkvæmdastjóri SidekickMynd/ÞÞTryggvi Þorgeirsson læknir og framkvæmdastjóri sprotafyrirtækisins Sidekick lauk meistagráðu í lýðheilsufræðum frá Harvard-háskóla en hann segir rannsóknir benda einmitt til þess að eitt öflugasta vopnið í baráttunni við offitufaraldurinn sé sykurskattur. „Það er hreinlega óumdeilt. Eiginlega allir fagaðilar í lýðheilsugeiranum eru sammála um að líklegast kostnaðarhagvæmasta aðgerðin hægt er að grípa til eru skattar óhollustu. Það væri nærtækast að setja skatta eða vörugjöld á sykraða drykki, gosdrykki og sælgæti,“ segir Tryggvi. Tryggvi tekur sem dæmi sykurneyslu Finna og Norðmanna sem er mun minni en sykurneysla Íslendinga. Bæði Norðmenn og Finnar hafa sérstaka sykurskatta. Finnar drekka aðeins þriðjung af því gosi sem Íslendingar drekka. Finnar drekka að meðaltali 45 lítra á mann á ári af sykruðu gosi en Íslendingar 149 lítra á mann. Á sama tíma er verð á gosi miklu lægra hér á landi. Tryggvi segir nýlegt dæmi frá Berkeley í Kaliforníu sýna að skattlagning virki til að sporna við neyslu en þar var innleiddur sykurskattur með mjög góðum árangri. „Þeir sáu fljótt í kjölfarið minnkun um 26 prósent í gosneyslu í Berkeley meðan gosneysla jókst í borgunum í kring þar sem ekki var innleiddur sykurskattur. Þar að auki keypti fólk í auknum mæli sódavatn og aðra vatnsdrykki í staðinn.“ Camilla Stoltenberg læknir og framkvæmdastjóri Lýðheilsustofnunar Noregs. Hún er systir Jens Stoltenberg fyrrverandi forsætisráðherra Noregs.Mynd/ÞÞCamilla Stoltenberg er framkvæmdastjóri Lýðheilsustofnunar Noregs. Norðmenn innleiddu á sínum tíma sérstakan sykurskatt og hafa ekki séð ástæðu til að fella hann úr gildi líkt og við Íslendingar gerðum. „Það eru mismunandi leiðir til að gera þetta og skattlagning er vissulega ein af þeim leiðum sem virka. En þetta fer eftir magninu og hvernig matarneyslu er háttað í hverju landi. Svo það er erfitt að segja almennt að þetta eigi að vera eina áherslan en þetta er tvímælalaust eitthvað sem við vitum að virkar,“ segir Stoltenberg. Nóbelsverðlaun Mest lesið Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Innlent Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Innlent „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Innlent Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Innlent Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Innlent Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Innlent Segir árásarmennina hafa ætlað til Belarús Erlent Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Innlent Stjórnmálamaðurinn Joe Lieberman látinn Erlent Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Innlent Fleiri fréttir Bjartur skírdagur fram undan í höfuðborginni Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Týndi vinningshafinn gaf sig fram og græddi níu milljónir Felldu úr gildi friðlýsingu en mátu Mumma ekki vanhæfan Kvöldfréttir Stöðvar 2 Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Eldur í Hafnarfirði Haraldur mátti ekki hækka launin en Sigríður ekki heldur lækka þau Læknafélagið mótfallið lögleiðingu dánaraðastoðar „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Ekki viss hvort nokkru þurfi að breyta eftir tug milljóna króna þjófnað 546 Grindvíkingar vilja selja Þórkötlu húsið sitt Steinunn Ólína hálfu skrefi frá því að bjóða sig fram Baldur mælist með langmest fylgi Stálu áli í Grindavík en gómaðir af lögreglu Útlit fyrir að gasmengun berist til vesturs og suðvesturs Hæstiréttur bannar síþrotamanni að stunda rekstur Flestir öryggishnappar vegna heimilisofbeldis Fá 82 þúsund fyrir að vinna frá átta til 23 Mikilvægt að upplýsa málið svo aðrir sjái sér ekki leik á borði Helga hellir sér í forsetaslaginn Pallborðið: Eiga læknar að aðstoða fólk við að deyja? Hættuleg gasmengun kemur í veg fyrir opnun Bláa lónsins „Galið að fara svona með opinbert fé“ Þjófanna enn leitað og óvíst hvenær Bláa lónið opnar Sjá meira
Nýleg dæmi frá útlöndum sýna að sykurskattar virka sem tæki til að draga úr neyslu. Forstöðumaður Lýðheilsustofnunar Noregs segir að stofnunin styðji sykurskatt sem tæki til að draga úr sykurneyslu. Sykurskattur er við lýði í Noregi með ágætum árangri. Það er almennt viðurkennt í samfélaginu af læknum og vísindamönnum í að hvítur sykur sé einn helsti orsakavaldur vaxandi offitu og áunninnar sykursýki á Vesturlöndum. Bretar tóku fyrr á þessu ári upp sykurskatt, stuttu eftir að við Íslendingar felldum hann úr gildi. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin leggur til að sykur fari ekki fram úr 5 prósentum af heildar kaloríufjölda við næringarinntöku en viðmið var nýlega lækkað úr 10 prósentum. Fíllinn og fílatemjarinn Sálfræðingurinn Daniel Kahneman hlaut Nóbelsverðlaun í hagfræði árið 2002 fyrir rannsóknir sínar í atferlishagfræði og kenningu um tvískipt hugsanaferli. Rannsóknir Kahnemans benda til þess að atferli manna stýrist af tveimur aðskildum hlutum heilans sem hann kallar kerfi 1 og 2. Fjallað var um þetta í Læknablaðinu á sínum tíma. Kerfi 1 er kallað fíllinn en það er hvatadrifið kerfi sem erfitt er að hafa taumhald á þegar það tekur á rás. Kerfi 2 kallast fílatemjarinn í ljósi þess að kerfið getur beitt skynsemi til að leiða fílinn á réttar slóðir en hefur sjaldan getu til að halda aftur af honum þegar hvatir og tilfinningar koma honum á fullan skrið. Kerfi 1 er því sá hluti heilans sem getur verið frumstæður og hvatadrifinn. Þannig hefur þessi hluti heilans trompað rökhugsun þegar val á fæðu er annars vegar og því eru skynsamir einstaklingar berskjaldaðir gagnvart neyslu sykurs og annarrar óhollrar fæðu jafnvel þótt þeir viti betur.Sykurskattar virka Skiptar skoðanir eru um skattlagningu sem tæki til að hafa áhrif á breytni manna þegar neysla á áfengi og sykri er annars vegar. Gögn frá útlöndum sýna hins vegar að skattar geta verið áhrifaríkt tæki til að sporna við sykurneyslu. En málið snýst líka um pólitíska hugmyndafræði, spurningar eins og hvort ríkisvaldið eigi að hafa skoðun á því hvað menn borða. Velta má fyrir sér í ljósi þess að heilbrigðiskerfið er að stærstu leyti ríkisvætt hvort ríkið hafi yfirleitt efni á því að hafa ekki skoðun á sykurneyslu.Tryggvi Þorgeirsson læknir, lýðheilsufræðingur og framkvæmdastjóri SidekickMynd/ÞÞTryggvi Þorgeirsson læknir og framkvæmdastjóri sprotafyrirtækisins Sidekick lauk meistagráðu í lýðheilsufræðum frá Harvard-háskóla en hann segir rannsóknir benda einmitt til þess að eitt öflugasta vopnið í baráttunni við offitufaraldurinn sé sykurskattur. „Það er hreinlega óumdeilt. Eiginlega allir fagaðilar í lýðheilsugeiranum eru sammála um að líklegast kostnaðarhagvæmasta aðgerðin hægt er að grípa til eru skattar óhollustu. Það væri nærtækast að setja skatta eða vörugjöld á sykraða drykki, gosdrykki og sælgæti,“ segir Tryggvi. Tryggvi tekur sem dæmi sykurneyslu Finna og Norðmanna sem er mun minni en sykurneysla Íslendinga. Bæði Norðmenn og Finnar hafa sérstaka sykurskatta. Finnar drekka aðeins þriðjung af því gosi sem Íslendingar drekka. Finnar drekka að meðaltali 45 lítra á mann á ári af sykruðu gosi en Íslendingar 149 lítra á mann. Á sama tíma er verð á gosi miklu lægra hér á landi. Tryggvi segir nýlegt dæmi frá Berkeley í Kaliforníu sýna að skattlagning virki til að sporna við neyslu en þar var innleiddur sykurskattur með mjög góðum árangri. „Þeir sáu fljótt í kjölfarið minnkun um 26 prósent í gosneyslu í Berkeley meðan gosneysla jókst í borgunum í kring þar sem ekki var innleiddur sykurskattur. Þar að auki keypti fólk í auknum mæli sódavatn og aðra vatnsdrykki í staðinn.“ Camilla Stoltenberg læknir og framkvæmdastjóri Lýðheilsustofnunar Noregs. Hún er systir Jens Stoltenberg fyrrverandi forsætisráðherra Noregs.Mynd/ÞÞCamilla Stoltenberg er framkvæmdastjóri Lýðheilsustofnunar Noregs. Norðmenn innleiddu á sínum tíma sérstakan sykurskatt og hafa ekki séð ástæðu til að fella hann úr gildi líkt og við Íslendingar gerðum. „Það eru mismunandi leiðir til að gera þetta og skattlagning er vissulega ein af þeim leiðum sem virka. En þetta fer eftir magninu og hvernig matarneyslu er háttað í hverju landi. Svo það er erfitt að segja almennt að þetta eigi að vera eina áherslan en þetta er tvímælalaust eitthvað sem við vitum að virkar,“ segir Stoltenberg.
Nóbelsverðlaun Mest lesið Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Innlent Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Innlent „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Innlent Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Innlent Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Innlent Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Innlent Segir árásarmennina hafa ætlað til Belarús Erlent Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Innlent Stjórnmálamaðurinn Joe Lieberman látinn Erlent Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Innlent Fleiri fréttir Bjartur skírdagur fram undan í höfuðborginni Líkamsárás til rannsóknar eftir nóttina Fjölskylda í norðurljósaleit hrakin á brott af leiðsögumönnum Vilja koma böndum á bókhald trúfélaga Ferðaóðir Íslendingar þyrpast í ferðalög innanlands sem utan Verulega brugðið yfir Hamraborgarmálinu Hátt í hundrað dauðsföll á þremur árum Týndi vinningshafinn gaf sig fram og græddi níu milljónir Felldu úr gildi friðlýsingu en mátu Mumma ekki vanhæfan Kvöldfréttir Stöðvar 2 Býr á Íslandi en dæmd í sex ára fangelsi í Rússlandi Eldur í Hafnarfirði Haraldur mátti ekki hækka launin en Sigríður ekki heldur lækka þau Læknafélagið mótfallið lögleiðingu dánaraðastoðar „Trúði því ekki að þetta væri ég“ Ekki viss hvort nokkru þurfi að breyta eftir tug milljóna króna þjófnað 546 Grindvíkingar vilja selja Þórkötlu húsið sitt Steinunn Ólína hálfu skrefi frá því að bjóða sig fram Baldur mælist með langmest fylgi Stálu áli í Grindavík en gómaðir af lögreglu Útlit fyrir að gasmengun berist til vesturs og suðvesturs Hæstiréttur bannar síþrotamanni að stunda rekstur Flestir öryggishnappar vegna heimilisofbeldis Fá 82 þúsund fyrir að vinna frá átta til 23 Mikilvægt að upplýsa málið svo aðrir sjái sér ekki leik á borði Helga hellir sér í forsetaslaginn Pallborðið: Eiga læknar að aðstoða fólk við að deyja? Hættuleg gasmengun kemur í veg fyrir opnun Bláa lónsins „Galið að fara svona með opinbert fé“ Þjófanna enn leitað og óvíst hvenær Bláa lónið opnar Sjá meira