Umhverfisstofnun tilkynnti United Silicon bréflega fyrir páska að ekki yrði komist hjá því að stöðva starfsemi verksmiðju fyrirtækisins í Helguvík. Forsendur þessara áforma voru að mögulegt væri að frá verksmiðjunni streymdi út í andrúmsloftið fjöldi efna sem gætu haft langtímaáhrif á heilsufar, en meðal þeirra eru ediksýra og maurasýra. Ekkert þeirra efna sem tiltekin eru í bréfi Umhverfisstofnunar falla undir mæliáætlun fyrirtækisins eða umhverfisvöktun.

Þetta kemur fram í bréfi UMST til United Silicon frá 12. apríl. Horfið var frá því að stöðva starfsemina eftir fund með forsvarsmönnum fyrirtækisins. Byggði það á því að United Silicon gaf þær upplýsingar að stjórn fyrirtækisins hefði ákveðið að ræsa ekki ljósbogaofn verksmiðjunnar í næsta óvænta ofnstoppi sem myndi vara lengur en í klukkustund.

Vegna skemmda sem urðu á verksmiðjunni þegar eldur kom upp í henni aðfaranótt þriðjudags er ljóst að starfsemi verksmiðjunnar verður hætt um óákveðinn tíma, enda óheimil samkvæmt skilyrðum Umhverfisstofnunar – og framhaldið með öllu óljóst.

Það vekur athygli í bréfi Umhverfisstofnunar að kvörtunum íbúa hafði dagana fyrir páska fjölgað mjög. Segir að þann 11. apríl hafi borist fjölmargar kvartanir; þar er lýst „afgerandi ólykt“ svo ekki hafi verið verandi úti. Á tveimur dögum bárust rúmlega 80 kvartanir/ábendingar – til viðbótar við aðrar 300 sem borist höfðu frá því að rekstur verksmiðjunnar í Helguvík hófst fyrir fjórum mánuðum. Stofnunin sá enga ástæðu til að efast um efni þeirra. 

Í mörgum ábendingum kemur fram að lyktin sé mun verri en áður, megn brunastækja eða eiturefnalykt eru nefnd. Fram kemur að fólk finni fyrir sams konar einkennum og áður hefur verið lýst; sviða í augum, hálsi, ertingu í lungum, hausverk, ógleði og kláða í andliti,“ segir í bréfinu.

Vegna þessa var haft samband við sóttvarnalækni sem nefnir fimm efni sérstaklega sem gætu haft þau ertandi áhrif sem íbúar nærri verksmiðjunni lýsa – ediksýra, maurasýra, chloromethane/methyl chloride, methyl mercaptan og ýmis aldehýð. Öll þessi efni eru mjög ertandi og hættuleg mönnum. Öll hafa þau, eða sambærileg efni, langtímaáhrif á heilsu fólks ef um mikla mengun er að ræða, þótt það sé í tiltölulega stuttan tíma, segir sóttvarnalæknir.

Sigrún Ágústsdóttir, sviðsstjóri hjá Umhverfisstofnun, segir að stofnunin hafi verið við eftirlit í verksmiðju United Silicon yfir páskana vegna kvartana sem bárust yfir hátíðina.

„Því lyktaði með því að stjórn fyrirtækisins tók ákvörðun um að ef ofn verksmiðjunnar færi niður lengur en í eina klukkustund þá yrði hann ekki keyrður upp aftur til framleiðslu heldur einungis til að greina losun efna og slíkt,“ segir Sigrún sem bætir við að áhyggjur hafi verið af veðurspá yfir páskana – norðlægum áttum og þeim áhrifum sem vinnsla í verksmiðjunni hefur haft á íbúa Reykjanesbæjar og fjallað hefur verið um að undanförnu.

„Við höfum haft í forgangi að vinna úr málinu síðustu daga,“ segir Sigrún.

Eldur kom síðan síðan upp í verksmiðjunni aðfaranótt þriðjudags. Fréttavefurinn Vísir sagði frá því að hann hefði komið upp í ofnhúsi verksmiðjunnar á efstu hæð, en eldurinn teygði sig í þrjár hæðir hússins. Í viðtali Vísis við Kristleif Andrésson, yfirmann öryggis- og umhverfismála hjá United Silicon, kom fram að framleiðsla stöðvaðist vegna eldsins og óvíst væri hvenær hægt yrði að hefja framleiðslu á ný.

Í ljósi ákvörðunar stjórnar félagsins er því með öllu óljóst hvenær það verður.

Björt Ólafsdóttir, umhverfis- og auðlindaráðherra, skrifaði í tilefni brunans Facebook-færslu í gærmorgun þar sem hún sagði afdráttarlaust að „nú væri komið nóg“. Sagði hún að loka þyrfti verksmiðju United Silicon þar til fengið yrði á hreint af hverju íbúar sem búa næst verksmiðjunni í Helguvík „upplifi einkenni sem að mengunarmælingar geta ekki útskýrt“. Eins hvaða óæskilegu efnum starfsmenn séu útsettir fyrir og kanna þurfi fjármögnun verksmiðjunnar.

„Það er ljóst á öllu að fyrirtækið þarf fjármagn. Hverjir eru að bjóða það fram núna? Ég ætla rétt að vona að það séu ekki sameiginlegir sjóðir þeirra sömu landsmanna og ýta á að fyrirtækið loki,“ skrifar Björt. „Það er í valdi Umhverfisstofnunar að loka verksmiðju United Silicon, en ekki umhverfisráðherra.“