Einn af hverjum 226 Íslendingum með Lynch-heilkenni Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 2. september 2017 12:45 Sigurdís Haraldsdóttir, aðstoðar prófessor í læknisfræði við Stanford-háskóla varði doktorsverkefni sitt um Lynch-heilkenni fyrr á þessu ári. MYND/KRISTINN INGVARSSON/HÍ Fyrsta rannsókn sinnar tegundar á Íslandi varpar ljósi á algengi arfgengrar stökkbreytingar sem eykur líkur á nokkrum tegundum krabbameins. Niðurstaðan er mesta algengi sem hefur verið lýst eða 0,442% af íslensku þjóðinni.Fjölþjóðlegur hópur vísindamanna hefur í fyrsta skipti varpað ljósi á algengi Lynch-heilkennis á Íslandi. Rannsóknin, sem byggir á ítarlegum erfða- og ættfræðiupplýsingum sem eru til staðar á Íslandi, er doktorsverkefni Sigurdísar Haraldsdóttur, aðstoðarprófessors í læknisfræði við Stanford-háskóla í Kaliforníu. Rannsóknarniðurstöðurnar eru þær að algengi heilkennisins á Íslandi er það mesta sem fundist hefur, eða 1 af hverjum 226. Þetta eru 0,442 prósent íslensku þjóðarinnar. „Þetta kom okkur á óvart,“ segir Sigurdís. Hún bendir á að í vestrænum ríkjum er áætlað algengi 1 af 370 til 1 af 2.000. „Ég hafði aldrei heyrt um þetta heilkenni á Íslandi og það kom raunar í ljós að Lynch-heilkenni hafði ekki greinst í neinum áður en við fórum af stað með þessa rannsókn.“Sögulegar niðurstöður Í samstarfi við lækna á Íslandi, Háskóla Íslands, Landspítala og Íslenska erfðagreiningu voru öll ristil- og endaþarmskrabbamein sem greinst hafa á tíu ára tímabili tekin til rannsóknar þar sem leitað var að mispörunarpróteinum (MMR) með litun, en vöntun á þessum próteinum í æxlum gefa vísbendingu um að Lynch-heilkenni geti verið til staðar. Einstaklingur með heilkennið fæðist með stökkbreytingu í MMR-geni sem sér um að leiðrétta villur í niturbösum sem mynda DNA þegar frumur skipta sér.Heilkennið eykur mjög líkurnar á ristil-, endaþarms- og legbolskrabbameini, en heilkennið er einnig tengt öðrum tegundum krabbameins, á borð við krabbamein í eggjastokkum, smáþörmum og heila. Lynch-heilkenni veldur 2-3 prósent allra tilfella krabbameins í ristli eða endaþarmi. Hópurinn fann þrjár landnemastökkbreytingar í tveimur af fjórum mispörunargenum sem tengd eru við Lynch-heilkenni. Þetta eru genin MSH6 og PMS2. Í öðrum löndum er þessu öfugt farið, þar sem stökkbreytingar eru algengastar í genunum MLH1 og MSH2 og eru enn líklegri til að valda krabbameini en íslensku stökkbreytingarnar. „Í sjálfu sér er þetta hagstætt. Þetta þýðir að fólk með Lynch-heilkenni á Íslandi hefur ekki jafn miklar líkur á að fá krabbamein á lífsleiðinni eins og fólk með sama heilkenni í Bandaríkjunum.“ Þegar þessar þrjár stökkbreytingar voru skoðaðar út frá áhættu kom í ljós að þær fela í sér nokkuð breytilegar líkur á að einstaklingur með Lynch-heilkenni fái krabbamein, en þó sterk tengsl við krabbamein í ristli, endaþarmi og legbol. Stökkbreytingin í MSH6 er tengd við tæplega 50 prósent líkur á legbolskrabbameini. Sama stökkbreyting var tengd við 36 prósent og 25 prósent líkur á krabbameini í ristli og endaþarmi hjá körlum og konum hvorum um sig.Sigurdís hvetur til þess að niðurstöður rannsóknarinnar verði notaðar til að efla eftirlit með þeim bera heilkennið.Heilkenni kortlagt hjá heilli þjóð Sýni úr æxlisvef 1.182 einstaklinga, sem greindust á árunum 2000 til 2009, voru notuð í rannsókninni. Magnús Karl Magnússon, prófessor við læknadeild HÍ, segir að ákveðnar hugmyndir hafi verið á lofti um tíðni heilkennisins á Íslandi. „En það sem gerir verk Sigurdísar svona gott er að þarna er kortlagt hjá heilli þjóð bæði arfgerðir og afdrif þessara einstaklinga,“ segir Magnús Karl. Hann tekur fram að mikilvægt sé að nota þessar niðurstöður og þá erfðaþekkingu sem er til staðar á Íslandi. „Þessar niðurstöður vekja okkur til umhugsunar um að nýta þessar erfðaupplýsingar í fyrirbyggjandi læknisfræði.“ Sigurdís tekur í sama streng: „Algjörlega, það er mjög mikilvægt. Við viljum auðvitað koma þessum upplýsingum út og erum að vinna að klínískum leiðbeiningum í sambandi við hvernig eigi að skima einstaklinga með Lynch-heilkenni.“ Mögulega mætti koma í veg fyrir krabbamein hjá einstaklingum með Lynch-heilkenni með því að framkvæma reglulega ristilspeglanir og skima fyrir legbolskrabbmeinum. Stökkbreytingarnar þrjár sem nefndar voru hér að ofan eru svokallaðar landnemastökkbreytingar. Stökkbreyting í PMS2 er algengust en hún er talin hafa komið að utan. Hinar landnemabreytingarnar, ein í MSH6 og önnur PMS2, eru yngri. Þá síðarnefndu má rekja aftur til einstaklinga sem voru uppi á árunum 1700 til 1800. „Þetta eru stökkbreytingar sem hafa ekki fundist víða. Þannig að það er möguleiki að þær hafi komið upp í einhverjum einstaklingi á Íslandi fyrir löngu.“ Ísland er með eindæmum heppilegur staður fyrir slíka rannsókn enda er hér að finna gríðarlegt magn af erfða- og ættfræðiupplýsingum. Þar á meðal er krabbameinsskrá sem haldin hefur verið síðan 1955 og ættfræðiupplýsingar rúmlega 800 þúsund einstaklinga sem finna má í Íslendingabók. Enn fremur hafa Íslendingar verið viljugir til að gefa erfðaefni sitt til rannsókna og greiningar. Þannig geymir Íslensk erfðagreining erfðaefni 150 þúsund Íslendinga og hefur að fullu raðgreint erfðamengi 8.453 einstaklinga.Vísindasamfélagið launi greiðann„Það er hægt að gera þessar yfirgripsmiklu rannsóknir sem aðrar þjóðir geta ekki gert.“ segir Sigurdís. „Með þessari rannsókn höfum við í raun og veru kortlagt Lynch-heilkenni hjá heilli þjóð í einni rannsókn. Það hefur ekki verið gert áður.“ Fólk sem telur sig vera með Lynch-heilkenni, t.d. út frá fjölskyldusögu, getur leitað á erfða- og sameindalæknisfræðideild Landspítala. Eftir umræðu síðustu ára um aðrar landnemastökkbreytingar eins og BRCA (ættgengt brjóstakrabbamein) og MYBPC3 (algengasti hjartasjúkdómurinn) hefur fyrirspurnum þangað fjölgað mjög. Talið er að erfðaupplýsingar eigi eftir að verða fyrirferðarmeiri í heilbrigðisþjónustunni á næstu árum. „Það er ekki spurning,“ segir Sigurdís. „Íslenska þjóðin hefur lagt svo mikið til vísindasamfélagsins og hjálpað okkur að skilja ákveðna sjúkdóma betur. Núna held ég að sé kominn tími til að vísindasamfélagið komi á framfæri upplýsingum sem gætu hjálpað þjóðinni. Við viljum koma í veg fyrir alvarlega sjúkdóma.“Fréttin birtist upphaflega í Fréttablaðinu. Mest lesið Stillir viðtækið á alheimsdögunina Innlent Beinagrindur og ástarsorg á Bessastöðum Innlent „Tjónið af þessum slóðaskap hleypur á fleiri milljörðum“ Innlent Faðir mannsins sem lést á Litla-Hrauni krefst umbóta Innlent Ísraelsmenn í aðgerðum í Rafah og taka yfir landamærastöðina Erlent Segja nýjar reglur um merkingar blekkingarleik laxeldisfyrirtækja Erlent „Massíf slysaslepping á vondu frumvarpi“ Innlent Verðhækkanir á döner-kebab eitt helsta áhyggjuefni Þjóðverja Erlent Ferðamannastaðir Færeyja lokaðir vegna viðhalds Erlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Fleiri fréttir Ný stefna Samfylkingar í orkumálum konfekt í eyrum Jóns Vilja tryggja öryggi starfsfólks í vegavinnu „Massíf slysaslepping á vondu frumvarpi“ Stillir viðtækið á alheimsdögunina Þrír handteknir vegna vopnalagabrota og tveir vegna líkamsárásar Beinagrindur og ástarsorg á Bessastöðum Alþjóðanemar neyðist til að vinna svart á Íslandi „Tjónið af þessum slóðaskap hleypur á fleiri milljörðum“ Stóra stundin að renna upp: Bjartsýn en með báða fætur á jörðinni Sanngirnisbótafrumvarpið sé blekking Faðir mannsins sem lést á Litla-Hrauni krefst umbóta Kveikt í papparusli í Glæsibæ Flugfélögin grípa til ráðstafana vegna verkfallsaðgerða Skjálfti fannst vel á höfuðborgarsvæðinu Ákall frá föður látins fanga og beinagrindur á Bessastöðum Kveðst ekki svindla á neinum með happdrætti sínu Örlætisgjörningur ríkislögreglustjóra til tals á þinginu Brynjar hefur ekki orðið var við neina skrímsladeild í Valhöll Framkvæmdir muni ekki hafa marktæk áhrif á daglega starfsemi Segja varkárni ávallt hafa verið Haraldi efst í huga Bjóða farþegum að breyta ferðum vegna mögulegs verkfalls Grunaður um að valda konunni áverkum sem leiddu hana til dauða Byrja að sekta vegna nagladekkja þrettánda maí Ósáttur með tal eftirlitsmannsins í kaupfélaginu en sektin stendur Nefndin aldrei heyrt aðrar eins frásagnir en lítið að gerast Á vesturleiðinni en ekki á hundrað og tíu Hægagangur í viðræðum við flugvallarstarfsmenn og styttist í aðgerðir Sanngirnisbætur, kjaraviðræður og andlát á Litla-Hrauni Hafi mögulega reynt að lenda á ísilögðu vatninu Sækjast eftir frekara gæsluvarðhaldi vegna andlátsins við Kjarnagötu Sjá meira
Fyrsta rannsókn sinnar tegundar á Íslandi varpar ljósi á algengi arfgengrar stökkbreytingar sem eykur líkur á nokkrum tegundum krabbameins. Niðurstaðan er mesta algengi sem hefur verið lýst eða 0,442% af íslensku þjóðinni.Fjölþjóðlegur hópur vísindamanna hefur í fyrsta skipti varpað ljósi á algengi Lynch-heilkennis á Íslandi. Rannsóknin, sem byggir á ítarlegum erfða- og ættfræðiupplýsingum sem eru til staðar á Íslandi, er doktorsverkefni Sigurdísar Haraldsdóttur, aðstoðarprófessors í læknisfræði við Stanford-háskóla í Kaliforníu. Rannsóknarniðurstöðurnar eru þær að algengi heilkennisins á Íslandi er það mesta sem fundist hefur, eða 1 af hverjum 226. Þetta eru 0,442 prósent íslensku þjóðarinnar. „Þetta kom okkur á óvart,“ segir Sigurdís. Hún bendir á að í vestrænum ríkjum er áætlað algengi 1 af 370 til 1 af 2.000. „Ég hafði aldrei heyrt um þetta heilkenni á Íslandi og það kom raunar í ljós að Lynch-heilkenni hafði ekki greinst í neinum áður en við fórum af stað með þessa rannsókn.“Sögulegar niðurstöður Í samstarfi við lækna á Íslandi, Háskóla Íslands, Landspítala og Íslenska erfðagreiningu voru öll ristil- og endaþarmskrabbamein sem greinst hafa á tíu ára tímabili tekin til rannsóknar þar sem leitað var að mispörunarpróteinum (MMR) með litun, en vöntun á þessum próteinum í æxlum gefa vísbendingu um að Lynch-heilkenni geti verið til staðar. Einstaklingur með heilkennið fæðist með stökkbreytingu í MMR-geni sem sér um að leiðrétta villur í niturbösum sem mynda DNA þegar frumur skipta sér.Heilkennið eykur mjög líkurnar á ristil-, endaþarms- og legbolskrabbameini, en heilkennið er einnig tengt öðrum tegundum krabbameins, á borð við krabbamein í eggjastokkum, smáþörmum og heila. Lynch-heilkenni veldur 2-3 prósent allra tilfella krabbameins í ristli eða endaþarmi. Hópurinn fann þrjár landnemastökkbreytingar í tveimur af fjórum mispörunargenum sem tengd eru við Lynch-heilkenni. Þetta eru genin MSH6 og PMS2. Í öðrum löndum er þessu öfugt farið, þar sem stökkbreytingar eru algengastar í genunum MLH1 og MSH2 og eru enn líklegri til að valda krabbameini en íslensku stökkbreytingarnar. „Í sjálfu sér er þetta hagstætt. Þetta þýðir að fólk með Lynch-heilkenni á Íslandi hefur ekki jafn miklar líkur á að fá krabbamein á lífsleiðinni eins og fólk með sama heilkenni í Bandaríkjunum.“ Þegar þessar þrjár stökkbreytingar voru skoðaðar út frá áhættu kom í ljós að þær fela í sér nokkuð breytilegar líkur á að einstaklingur með Lynch-heilkenni fái krabbamein, en þó sterk tengsl við krabbamein í ristli, endaþarmi og legbol. Stökkbreytingin í MSH6 er tengd við tæplega 50 prósent líkur á legbolskrabbameini. Sama stökkbreyting var tengd við 36 prósent og 25 prósent líkur á krabbameini í ristli og endaþarmi hjá körlum og konum hvorum um sig.Sigurdís hvetur til þess að niðurstöður rannsóknarinnar verði notaðar til að efla eftirlit með þeim bera heilkennið.Heilkenni kortlagt hjá heilli þjóð Sýni úr æxlisvef 1.182 einstaklinga, sem greindust á árunum 2000 til 2009, voru notuð í rannsókninni. Magnús Karl Magnússon, prófessor við læknadeild HÍ, segir að ákveðnar hugmyndir hafi verið á lofti um tíðni heilkennisins á Íslandi. „En það sem gerir verk Sigurdísar svona gott er að þarna er kortlagt hjá heilli þjóð bæði arfgerðir og afdrif þessara einstaklinga,“ segir Magnús Karl. Hann tekur fram að mikilvægt sé að nota þessar niðurstöður og þá erfðaþekkingu sem er til staðar á Íslandi. „Þessar niðurstöður vekja okkur til umhugsunar um að nýta þessar erfðaupplýsingar í fyrirbyggjandi læknisfræði.“ Sigurdís tekur í sama streng: „Algjörlega, það er mjög mikilvægt. Við viljum auðvitað koma þessum upplýsingum út og erum að vinna að klínískum leiðbeiningum í sambandi við hvernig eigi að skima einstaklinga með Lynch-heilkenni.“ Mögulega mætti koma í veg fyrir krabbamein hjá einstaklingum með Lynch-heilkenni með því að framkvæma reglulega ristilspeglanir og skima fyrir legbolskrabbmeinum. Stökkbreytingarnar þrjár sem nefndar voru hér að ofan eru svokallaðar landnemastökkbreytingar. Stökkbreyting í PMS2 er algengust en hún er talin hafa komið að utan. Hinar landnemabreytingarnar, ein í MSH6 og önnur PMS2, eru yngri. Þá síðarnefndu má rekja aftur til einstaklinga sem voru uppi á árunum 1700 til 1800. „Þetta eru stökkbreytingar sem hafa ekki fundist víða. Þannig að það er möguleiki að þær hafi komið upp í einhverjum einstaklingi á Íslandi fyrir löngu.“ Ísland er með eindæmum heppilegur staður fyrir slíka rannsókn enda er hér að finna gríðarlegt magn af erfða- og ættfræðiupplýsingum. Þar á meðal er krabbameinsskrá sem haldin hefur verið síðan 1955 og ættfræðiupplýsingar rúmlega 800 þúsund einstaklinga sem finna má í Íslendingabók. Enn fremur hafa Íslendingar verið viljugir til að gefa erfðaefni sitt til rannsókna og greiningar. Þannig geymir Íslensk erfðagreining erfðaefni 150 þúsund Íslendinga og hefur að fullu raðgreint erfðamengi 8.453 einstaklinga.Vísindasamfélagið launi greiðann„Það er hægt að gera þessar yfirgripsmiklu rannsóknir sem aðrar þjóðir geta ekki gert.“ segir Sigurdís. „Með þessari rannsókn höfum við í raun og veru kortlagt Lynch-heilkenni hjá heilli þjóð í einni rannsókn. Það hefur ekki verið gert áður.“ Fólk sem telur sig vera með Lynch-heilkenni, t.d. út frá fjölskyldusögu, getur leitað á erfða- og sameindalæknisfræðideild Landspítala. Eftir umræðu síðustu ára um aðrar landnemastökkbreytingar eins og BRCA (ættgengt brjóstakrabbamein) og MYBPC3 (algengasti hjartasjúkdómurinn) hefur fyrirspurnum þangað fjölgað mjög. Talið er að erfðaupplýsingar eigi eftir að verða fyrirferðarmeiri í heilbrigðisþjónustunni á næstu árum. „Það er ekki spurning,“ segir Sigurdís. „Íslenska þjóðin hefur lagt svo mikið til vísindasamfélagsins og hjálpað okkur að skilja ákveðna sjúkdóma betur. Núna held ég að sé kominn tími til að vísindasamfélagið komi á framfæri upplýsingum sem gætu hjálpað þjóðinni. Við viljum koma í veg fyrir alvarlega sjúkdóma.“Fréttin birtist upphaflega í Fréttablaðinu.
Mest lesið Stillir viðtækið á alheimsdögunina Innlent Beinagrindur og ástarsorg á Bessastöðum Innlent „Tjónið af þessum slóðaskap hleypur á fleiri milljörðum“ Innlent Faðir mannsins sem lést á Litla-Hrauni krefst umbóta Innlent Ísraelsmenn í aðgerðum í Rafah og taka yfir landamærastöðina Erlent Segja nýjar reglur um merkingar blekkingarleik laxeldisfyrirtækja Erlent „Massíf slysaslepping á vondu frumvarpi“ Innlent Verðhækkanir á döner-kebab eitt helsta áhyggjuefni Þjóðverja Erlent Ferðamannastaðir Færeyja lokaðir vegna viðhalds Erlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Fleiri fréttir Ný stefna Samfylkingar í orkumálum konfekt í eyrum Jóns Vilja tryggja öryggi starfsfólks í vegavinnu „Massíf slysaslepping á vondu frumvarpi“ Stillir viðtækið á alheimsdögunina Þrír handteknir vegna vopnalagabrota og tveir vegna líkamsárásar Beinagrindur og ástarsorg á Bessastöðum Alþjóðanemar neyðist til að vinna svart á Íslandi „Tjónið af þessum slóðaskap hleypur á fleiri milljörðum“ Stóra stundin að renna upp: Bjartsýn en með báða fætur á jörðinni Sanngirnisbótafrumvarpið sé blekking Faðir mannsins sem lést á Litla-Hrauni krefst umbóta Kveikt í papparusli í Glæsibæ Flugfélögin grípa til ráðstafana vegna verkfallsaðgerða Skjálfti fannst vel á höfuðborgarsvæðinu Ákall frá föður látins fanga og beinagrindur á Bessastöðum Kveðst ekki svindla á neinum með happdrætti sínu Örlætisgjörningur ríkislögreglustjóra til tals á þinginu Brynjar hefur ekki orðið var við neina skrímsladeild í Valhöll Framkvæmdir muni ekki hafa marktæk áhrif á daglega starfsemi Segja varkárni ávallt hafa verið Haraldi efst í huga Bjóða farþegum að breyta ferðum vegna mögulegs verkfalls Grunaður um að valda konunni áverkum sem leiddu hana til dauða Byrja að sekta vegna nagladekkja þrettánda maí Ósáttur með tal eftirlitsmannsins í kaupfélaginu en sektin stendur Nefndin aldrei heyrt aðrar eins frásagnir en lítið að gerast Á vesturleiðinni en ekki á hundrað og tíu Hægagangur í viðræðum við flugvallarstarfsmenn og styttist í aðgerðir Sanngirnisbætur, kjaraviðræður og andlát á Litla-Hrauni Hafi mögulega reynt að lenda á ísilögðu vatninu Sækjast eftir frekara gæsluvarðhaldi vegna andlátsins við Kjarnagötu Sjá meira