Þetta kemur fram í gögnum og svörum frá ráðuneytinu við fyrirspurn Vísis.

Þegar ákvörðunin um að flytja rannsóknirnar út fyrir landsteinana var tekin höfðu fagráð, verkefnisstjórn, skimunarráð og landlæknir fjallað um tilhögun leghálsskimana til framtíðar. Aðeins minnihluti fagráðs, Kristján Oddsson kvensjúkdómalæknir og Sigríður Þorsteinsdóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðir, töluðu fyrir því að færa rannsóknirnar út.

Meirihluti fagráðs og verkefnisstjórn mæltu með því að Landspítalinn tæki við verkefninu en skimunarráð og landlæknisembættið tóku ekki beina afstöðu til málsins. Í eldra minnisblaði landlæknis, frá árinu 2019, var þó rætt um að spítalinn tæki við frumurannsóknunum.

Allir aðilar virðast hafa verið sammála um að hægt væri að framkvæma HPV mælingarnar á Landspítala en þær voru á endanum fluttar út, ásamt frumurannsóknunum.

Fjöldinn nægði vel til að halda uppi sérhæfðri þjónustu

Kristján Oddsson, sem starfar sem yfirlæknir hjá Heilsugæslunni á höfuðborgarsvæðinu, var settur verkefnastjóri nýrrar samhæfingarstöðvar krabbameinsskimana hjá heilsugæslunni.

Í júlí síðastliðnum sendi hann fyrirspurnir á Landspítalann varðandi rannsóknir á leghálssýnum, eina varðandi frumurannsóknir og aðra varðandi HPV mælingar. Óskaði hann eftir svörum við því hvort spítalinn gæti tekið rannsóknirnar að sér og hvað þær myndu kosta.

Líkt og áður hefur komið fram var erindinu vegna frumurannsóknanna svarað á þá leið að meinafræðideild spítalans hefði ekki haft til rannsóknar eða greininga frumusýni úr leghálsi í tengslum við skimun fyrir leghálskrabbameinum.

Deildin taldi ekki ástæðu til að óska eftir því að sinna þessum rannsóknum enda væru þær á höndum Krabbameinsfélagsins. 

Í svarinu, sem er undirritað af Jóni Gunnlaugi Jónassyni, yfirlækni meinafræðideildar Landspítalans, segir hins vegar einnig að ef sú ákvörðun yrði tekin að færa sig yfir í frumuskimun með HPV mælingu sem fyrstu rannsókn, líkt og gert var, megi ætla að fjöldi sýna nægi vel til að halda uppi sérhæfðri þjónustu innanlands, „enda þá verið að rannsaka „afbrigðileg frumusýni“ í sambærilegu magni og nú er gert.“

Þá segir einnig: „Forsenda þess að gæði og öryggi sé í takt við alþjóðlega staðla er sú að HPV frumuskimunin verði áfram gerð hér á landi.“

Löngu ljóst að Landspítalinn gat séð um HPV rannsóknirnar

Af þessu má ráða að það var mat sérfræðinga á Landspítalanum að skimanirnar ættu að vera áfram hér á landi en fram kom í svarinu að Jón hefði ráðfært sig við Jón Hilmar Friðriksson, framkvæmdastjóra þjónustusviðs, og Maríönnu Garðarsdóttur, forstöðumann rannsóknaþjónustu Landspítalans.

Ekkert svar barst við fyrirspurn Kristjáns vegna HPV mælinganna vegna anna á sýkla- og veirufræðideildinni vegna Covid-19 en á óformlegum fundi Karls G. Kristinssonar yfirlæknis með fulltrúum heilsugæslunnar þá um haustið kom fram að spítalinn gæti auðveldlega tekið við HPV-rannsóknunum.

Samkvæmt heimildum Vísis mátti Kristjáni, og öðrum sem höndluðu með málið af hálfu heilsugæslunnar, alltaf vera ljóst að HPV rannsóknirnar gætu farið fram innanlands, enda höfðu þær verið gerðar hér í um tvö ár.

Þá var einnig gert ráð fyrir því að kostnaður við þær yrði minni með nýjum og fullkomnum tækjabúnaði.

„Við hefðum getað greint öll sýnin sem biðu og auk þess tekið að okkur allar HPV-skimanirnar á Íslandi með nýja afkastamikla tækinu okkar. Ekki nein spurning um skort á öryggi og gæðum, enda fékk deildin faggildingu frá SWEDAC á síðasta ári, “ sagði Karl í samtali við Læknablaðið fyrr á þessu ári.

Óðagot í nóvember

Óljóst er hvað gerist í kjölfar þess að fyrrnefnd samskipti eiga sér stað en um þremur mánuðum seinna sendir Óskar Reykdalsson, forstjóri Heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu, tölvupóst til Jóns Hilmars:

„Sæll. Vegna rannsókna á leghálssýnum þarf ég að fá svar við eftirfarandi. Við erum í tímapressu að taka þessa ákvörðun og því er þetta brátt eins og ég ræddi í símanum við þig í síðustu vikunni.

1.  Getið þið tekið við mælingum á HPV veiru um áramót?
2.  Getið þið tekið við cytologiunni sem KÍ sinnir um áramót?
3.  Hvað kosta þá þessar rannsóknir, hvor um sig?“

Jón Hilmar svaraði því til að Landspítalinn ætti að geta tekið við HPV mælingum um áramótin og sömuleiðis við frumurannsóknarstofunni, með fyrirvörum.

Fyrirvararnir snéru að fjármögnun, samningum við Krabbameinsfélag Íslands um leigu á aðstöðu til bráðabirgða og að nógu margir af starfsmönnum KÍ væru tilbúnir til að ráða sig til spítalans til að sinna rannsóknunum.

Kostnaður við HPV rannsóknirnar lá fyrir, 3.481 krónur á próf, en kostnað við frumurannsóknirnar var erfitt að meta þar sem forsendur lágu ekki fyrir og var hann því áætlaður um 5.500 til 6.000 krónur á sýni.

Þá átti eftir að gera ráð fyrir stofnkostnaði.

Faglegar ástæður?

„Í svörum LSH, sem gefin voru með mörgum fyrirvörum, kom fram að kostnaður fyrir hverja rannsókn yrði umtalsvert dýrari en sambærilegur kostnaður erlendis, og var þá ekki tekið tillit til stofnkostnaðar,“ segir í svari ráðuneytisins. 

Í kjölfar samskiptanna var leitað til tveggja rannsóknarstofa erlendis, á Karolinska-sjúkrahúsinu í Stokkhólmi og á Hvidovre-sjúkrahúsinu í Kaupmannahöfn. 

Samkvæmt svari ráðuneytisins töldu forsvarsmenn rannsóknarstofanna „ekki raunhæft“ að aðskilja rannsóknir hefðbundinna frumusýna og HPV-greininga „af faglegum ástæðum“.

Ekkert kemur fram um hvaða „faglegu ástæður“ var að ræða en þess ber að geta að um nokkurra ára skeið voru HPV-greiningar íslenskra leghálssýna gerðar á Karolinska, á meðan frumusýnin voru rannsökuð á rannsóknarstofu KÍ.

Einn viðmælenda Vísis, sem þekkir til málsins, segist telja líklegt að peningaleg sjónarmið fremur en fagleg hafi ráðið för hvað varðar afstöðu rannsóknarstofanna.

Það var alltént á grundvelli verðkönnunar sem ákveðið var að ganga til samninga við rannsóknarstofu Hvidovre-sjúkrahússins, segir í svari heilbrigðisráðuneytisins. Samningurinn er til þriggja ára og með þriggja mánaða uppsagnarfrest.

Þjónustan var útboðsskyld

Engar skýringar hafa fengist á því hvers vegna það dróst svo lengi að ganga frá tilhögun rannsóknanna en eins og þekkt er orðið lágu um 2.000 sýni óhreyfð á heilsugæslunni í Hamraborg í margar vikur þegar skimanirnar færðust frá Krabbameinsfélaginu til heilsugæslunnar.

Stjórnendur KÍ höfðu gert heilbrigðisráðuneytinu viðvart í október að sú staða myndi koma upp að þessi fjöldi sýna yrði ógreindur um áramót en fengið þau svör frá ráðuneytinu að tímasetning fyrirhugaðs flutnings á verkefninu ætti að standa.

Þá hafa bæði heilsugæslan og ráðuneytið borið því við að rannsóknirnar hafi verið fluttar úr landi til að tryggja öryggi og gæði þjónustunnar en engir sérfræðingar utan Kristjáns og Sigríðar hafa talið það nauðsynlegt.

Þvert á móti, og eins og fyrr segir, mæltu þeir einstaklingar sem sátu í meirihluta fagráðs og verkefnastjórn með því að verkefnið yrði fengið Landspítalanum. Undir þetta hafa síðan tekið mörg fagfélög, meðal annars Læknafélag Íslands, Fé­lag ís­lenskra fæðinga- og kven­sjúk­dóma­lækna og Félag íslenskra rannsóknarlækna, sem hafa mótmælt flutningnum út.

Nokkrir læknar sem Vísir hefur rætt við hafa raunar af því áhyggjur að rannsóknirnar séu nú gerðar erlendis, þar sem boðleiðirnar milli lækna og stofunnar séu orðnar langar og flóknar og viðbrögð við óskum og fyrirspurnum íslenskra lækna ekki endilega forgangsmál.

Þá vekur athygli að í áðurnefndri frétt Læknablaðsins var haft eftir fulltrúum Ríkiskaupa að stofnuninni hefði ekki borist fyrirspurn frá heilsugæslunni vegna mögulegs útboðs á þjónustunni. 

Hins vegar segir í tölvupóstum Kristjáns Oddssonar til Landspítalans síðasta sumar að fundað hafi verið með Ríkiskaupum í júní síðastliðinn og komið fram að þjónustan, sem metin var á 140 milljónir króna árið 2019, væri útboðsskyld „en gera mætti undantekingu í einhverja mánuði eftir 1. janúar 2021 vegna þess að ekki mun gefast tími til að fullbúa útboðsgögn fyrir áramót.“