Ný heimildar­mynd af­hjúpi veikindi vegna flúormengunar og fyrir­slátt MAST

Heimildamyndin Bóndinn og verksmiðjan verður frumsýnd um helgina en um er að ræða mynd eftir Hrafnhildi Gunnarsdóttur og Barða Guðmundsson sem sýnd verður í samstarfi við Landvernd og önnur náttúruverndarsamtök. Myndin var fyrst frumsýnd á Skjaldborgarhátíðinni fyrr á þessu ári en hún fjallar um baráttu Ragnhildar bónda á Kúludalsá í Hvalfirði fyrir réttlæti vegna veikinda hrossa hennar. Hún hafi misst tugi hrossa sem rakið er í myndinni hvernig talið er að megi rekja til mengunarslyss í álveri Norðuráls árið 2006.

„Þrátt fyrir endurtekið ákall fékk bóndinn litla aðstoð frá yfirvöldum og var jafnvel kennt um veikindin sjálfri. Óháð rannsókn leiddi síðar í ljós að hross í Hvalfirði báru fjórfalt meira magn flúors í beinum sínum en annars staðar á landinu. Aðrar rannsóknir sýna líka aðra mengun frá iðjuverunum á Grundartanga eins og t.d koldíoxíð,” segir meðal annars um myndina í tilkynningu.

Yfir áratug í undribúningi

„Samstarf okkar Barða byrjar 2014 þannig það eru eiginlega tíu, ellefu ár sem það hefur tekið að klára þetta. Það kemur nú ekki til af góðu en svona er þetta stundum,“ segir Hrafnhildur í samtali við Vísi. Hrafnhildi fannst hún ekki geta klárað myndina fyrr en hún fengi aðra staðfestingu á veikindum hestanna og það hafi loks tekist árið 2023.

„Það var alltaf verið að segja að það væri enginn annar með veik dýr þarna. En það var fyrirsláttur MAST, dýralæknis hrossasjúkdóma. En málið er það að það vill enginn af fólkinu sem býr þarna í raun og veru vekja athygli á þessu, og maður skilur það vel ef þú ert að starfa við matvælaiðnað af því að þetta hefur náttúrlega mikil áhrif, af því það er verið að afhjúpa mengun sem er þarna í firðinum,“ segir Hrafnhildur.

Hún upplifi að fólk í firðinum upplifi ákveðinn ótta vegna mögulegra afleiðinga þess að tjá sig um málið.

Mörgu sé enn ósvarað

Barði ákvað þegar hann var í Kvikmyndaskólanum að gera mynd um mengun í Hvalfirði sem skólaverkefni, en fljótlega hafi hann komist að því að um stærra og umfangsmeira verkefni væri að ræða og því leitaði hann til Hrafnhildar um samstarf.

Myndin afhjúpi ýmislegt sem ekki sé af hinu góða, en ennþá sé þónokkrum spurningum ósvarað að mati Hrafnhildar. Til að mynda hafi álverið aldrei samþykkt að tala við kvikmyndagerðarfólkið.

„Þau reyndar sögðu í einkasamtali við Ragnheiði að þau væru að gera allt rétt. En við getum ekki séð, því miður, að mengunin hafi minnkað. Því að það er önnur könnun sem kom fram sem að Landbúnaðarháskólinn gerði síðast sem að staðfestir þetta, að það sé fjórfalt meira flúor í beinum og tönnum búfénaðar algjörlega í samhengi við fjarlægð frá Grundartanga,“ segir Hrafnhildur. Til að mynda hafi nýlegar rannsóknir bent til þess að hátt gildi flúors hafi mælst í lömbum á svæðinu. „Ég hefði gjarnan vilja sjá af hverju er ekki hægt að koma í veg fyrir þessa mengun.“

Þá hafi einnig verið önnur mál verið í gangi sem rekja megi til verksmiðjunnar. Meðal annars séu dæmi um að starfsfólk hafi veikst. Þá sé töluvert meiri losun gróðurhúsalofttegunda á umræddu svæði í Hvalfirði sem einnig megi rekja til annarrar stóriðju á svæðinu.

„Ég er náttúrlega kvikmyndagerðarmaður, ég er ekki sérfræðingur í þessu. En við höfum reynt að gera það sem við gátum við fá sérfræðinga að borðinu til þess að segja okkur hvernig í pottinn er búið.“

Hún hafi fengið góðar viðtökur við myndinni til þessa en hún hlaut til að mynda áhorfendaverðlaunin á Skjaldborgarhátíðinni í sumar. „Mér fannst mikilvægt að leiða alla þræði í þá átt að við erum ekki að fara með eitthvað bull. Það náttúrlega er mjög mikilvægt,“ segir Hrafnhildur sem var einnig til viðtals um myndina ásamt Barða á Bylgjunni í morgun, en hlusta má á viðtalið í spilaranum hér að ofan.

Aðför að æru bóndans

„Það hefur verið mikið lagt á herðar Ragnheiðar sem hefur aldrei kvikað frá sínu og það hefur ýmislegt gengið á. Fyrstu niðurstöður dýralæknis hrossasjúkdómar var í rauninni að kenna henni um það að hestarnir væru of feitir og væru ekki hreyfðir nóg. Þetta er náttúrlega bara aðför að æru Ragnheiðar, sem mér finnst mjög alvarlegt,“ segir Hrafnhildur.

Engar sannfærandi niðurstöður hafi fengist um það hversu mikið flúor dýrin þola og ekki almennileg svör við því að mati kvikmyndagerðarfólksins við því hvers vegna „gefinn var skítur í rannsókn fræðimanna sem komu og gerðu rannsókn,“ líkt og Hrafnhildur orðar það. Sú rannsókn hafi sýnt fram á fylgni við mögulegt orsakasamhengi flúormengunar og veikinda hrossanna.

„Sveitarfélögin hafa heilmiklar tekjur af verksmiðjunni, en ég skil bara ekki af hverju það er ekki bara gerð krafa um það að það sé komið í veg fyrir þessa mengun. Það væri langbest.“