Spara eigi stóru orðin gagnvart fólki í allsnægtarfréttum Oddur Ævar Gunnarsson skrifar 28. júlí 2023 16:00 Henry Alexander Henrysson, siðfræðingur, segir varla hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd á Íslandi. Siðfræðingur segir að varla sé hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd í íslensku samfélagi. Fjölmiðlar skapi ákveðið gildismat með fréttaflutningi sínum. Mikilvægt sé að passa sig á að ganga ekki of harkalega með siðavöndinn og hneykslast. Hið versta sem gæti gerst sé að óbrúanleg gjá myndist milli fólks með ólíkt gildismat. Tilefnið eru umræðan sem kviknaði í kjölfar fréttar Vísis af því að útvarpsmaðurinn og samfélagsmiðlastjarnan Gústi B hefði keypt sér sitt fyrsta Rólex úr á dögunum. Egill Helgason, sjónvarpsmaður, tjáði sig um málið í Facebook færslu sem vakti mikla athygli. „Gústi B kaupir sér Rolex, Prettyboitjokko kaupir dýra sundbrók og sportbíl, Gummi kíró gengur í Gucci. Um svonalagað les maður daglega í fjölmiðlum. Hvaðan kemur þessi asnalega efnishyggja? Ég man þá tíð að svona hefði þótt alveg innilega ófínt. En nú er því stillt upp eins og þarna sé gríðarlega eftirsóknarverður veruleiki.“ Ekki staðreynd Vísir bar umræðuna undir Henry Alexander Henrysson, siðfræðing og doktor í heimspeki. Meðal annars hvort að aukin efnishyggja í íslensku samfélagi sé staðreynd? „Ég tel að það sé varla hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd í íslensku samfélagi. Annars vegar hefur gagnrýni á efnishyggju í samfélaginu fylgt vestrænum samfélögum um langa tíð. Má jafnvel rekja upphaf vestrænna gildisvísinda til þess að Sókrates gagnrýndi gildismat samferðafólks síns nokkur hundruð árum fyrir okkar tímatal.“ Hann segir þá gagnrýni hafa verið til staðar æ síðan. Á hinn bóginn sé erfitt að halda nokkru fram sem staðreynd þegar erfitt geti reynst að rannsaka það. Fólk greini eðlilega á um hvað teljist vera of mikil efnishyggja og því flókið að mynda sameiginlegan skilning um slík hugtök. Fjölmiðlar beri sína ábyrgð „Líklega má þó segja að við séum að ganga þessi misserin í gegnum tímabil þar sem fólk hefur á tilfinningunni að dýrkun á ákveðnu veraldlegu gildismati sé farin að ganga út í öfgar. Hér leika raunar fjölmiðlar lykilhlutverk og finnst mér að gamla afsökunin um að þeir endurspegli einungis gildismat og áhuga samfélagsins ekki eiga við. Fjölmiðlar eru orðnir of miklir gerendur til þess.“ Henry segir að sér þyki mesta breytingin nú vera sú að fjölmiðlar skapi ákveðið gildismat með því að pikka tiltekna hluti af samfélagsmiðlum og birta eins og um fréttnæmt efni sé að ræða. Hann segir að auðvitað megi halda úti tilteknum dálkum helgaða því hvar fólk hefur verið og hvað það hefur verið að fást við. „En ég held að umræðan undanfarið snúi að því hvernig svona efni er farið að dreifa sér of víða í bland við fréttaefni. Mörgum finnst það líka ekki viðeigandi á verðbólgu- og vaxtatímum þar sem efnahagur venjulegs fólks er býsna krefjandi. Hver veit nema það sem virðist vera áhugi á ofgnótt annarra aukist við þrengingar. Fólk smellir á fréttir í forundran fremur en fyrir forvitni og aðdáun. Og þá hefst þessi vítahringur – fjölmiðlar halda að þetta sé efni sem lesendur séu að kalla eftir og birta meira af því.“ Spari stóru orðin gegn fólki í allsnægtarfréttum Henry segir að þrátt fyrir það þurfi fólk að passa sig á að ganga ekki of harkalega um með siðavöndinn og hneykslast. Hann segist aldrei hafa verið hrifinn af of mikilli móralíseringu gagnvart samborgurum. „Sérstaklega eigum við að spara við okkur stóru orðin gagnvart einstaklingum sem allsnægtafréttirnar eru birtar um. Persónulega finnst mér sem ábyrgðin liggi ekki nema þá að hluta hjá þeim. Orku okkar eru betur borgið í opinni umræðu um gildismatið í samfélaginu fremur en að hneykslast yfir því hvers konar ökutæki menn út í bæ nota til að koma sér á milli staða, svo dæmi sé tekið.“ Hann segir að það versta sem gæti gerst nú er að óbrúanleg gjá myndist milli fólks með ólíkt gildismat. „Ekkert er auðveldara heldur en að mála hina sem annað hvort smekklausa vitleysinga eða öfundsjúka aumingja. Maður getur eiginlega ekki ímyndað sér verri niðurstöðu og ég held að þetta sé eitthvað sem við ættum að hafa raunverulegar áhyggjur af.“ Fjölmiðlar Samfélagsmiðlar Mest lesið Í lagi að sætta sig við að vera barnlaus Lífið „Mér finnst mikilvægt að ég segi frá minni hlið“ Lífið Hin raunverulega Martha opnar sig hjá Piers Morgan Lífið „Sögulegir skór“ Mari Järsk á uppboði Lífið Byrjaði að hlaupa til að sýna fyrrverandi í tvo heimana Lífið Hera Björk fékk sprengjubrot að gjöf Lífið Love Lies Bleeding: Ekið af hraðbraut og út í skurð Gagnrýni „Ef ég gæti hnoðað einn úr tíu bestu væri það himnaríki á jörð“ Lífið „Stútfull og við það að springa en hefur aldrei klikkað“ Tíska og hönnun „Eins og verstu unglingar í sleepover“ Makamál Fleiri fréttir Vilja vekja áhuga ungu kynslóðarinnar á töfrum klassískrar tónlistar Hildur, Rán og Ásta fá Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar Bein útsending: Setning Barnamenningarhátíðar Besti vinur úlfanna hlakkar til að tengjast áhorfendum í Hörpu Nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri Þau eru tilnefnd til Maístjörnunnar Eigandinn heltekinn af skrímslaverkunum hans Sindra Kveður Tjarnarbíó: „Of lítið og of seint“ Þessi voru tilnefnd til barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Vatnið alltaf heillað þrátt fyrir mikla hræðslu Stórglæsilegar stjörnur á Eddunni Á ferð með mömmu hlaut níu Eddur Ætlar aldrei að setjast í helgan stein Sjá meira
Tilefnið eru umræðan sem kviknaði í kjölfar fréttar Vísis af því að útvarpsmaðurinn og samfélagsmiðlastjarnan Gústi B hefði keypt sér sitt fyrsta Rólex úr á dögunum. Egill Helgason, sjónvarpsmaður, tjáði sig um málið í Facebook færslu sem vakti mikla athygli. „Gústi B kaupir sér Rolex, Prettyboitjokko kaupir dýra sundbrók og sportbíl, Gummi kíró gengur í Gucci. Um svonalagað les maður daglega í fjölmiðlum. Hvaðan kemur þessi asnalega efnishyggja? Ég man þá tíð að svona hefði þótt alveg innilega ófínt. En nú er því stillt upp eins og þarna sé gríðarlega eftirsóknarverður veruleiki.“ Ekki staðreynd Vísir bar umræðuna undir Henry Alexander Henrysson, siðfræðing og doktor í heimspeki. Meðal annars hvort að aukin efnishyggja í íslensku samfélagi sé staðreynd? „Ég tel að það sé varla hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd í íslensku samfélagi. Annars vegar hefur gagnrýni á efnishyggju í samfélaginu fylgt vestrænum samfélögum um langa tíð. Má jafnvel rekja upphaf vestrænna gildisvísinda til þess að Sókrates gagnrýndi gildismat samferðafólks síns nokkur hundruð árum fyrir okkar tímatal.“ Hann segir þá gagnrýni hafa verið til staðar æ síðan. Á hinn bóginn sé erfitt að halda nokkru fram sem staðreynd þegar erfitt geti reynst að rannsaka það. Fólk greini eðlilega á um hvað teljist vera of mikil efnishyggja og því flókið að mynda sameiginlegan skilning um slík hugtök. Fjölmiðlar beri sína ábyrgð „Líklega má þó segja að við séum að ganga þessi misserin í gegnum tímabil þar sem fólk hefur á tilfinningunni að dýrkun á ákveðnu veraldlegu gildismati sé farin að ganga út í öfgar. Hér leika raunar fjölmiðlar lykilhlutverk og finnst mér að gamla afsökunin um að þeir endurspegli einungis gildismat og áhuga samfélagsins ekki eiga við. Fjölmiðlar eru orðnir of miklir gerendur til þess.“ Henry segir að sér þyki mesta breytingin nú vera sú að fjölmiðlar skapi ákveðið gildismat með því að pikka tiltekna hluti af samfélagsmiðlum og birta eins og um fréttnæmt efni sé að ræða. Hann segir að auðvitað megi halda úti tilteknum dálkum helgaða því hvar fólk hefur verið og hvað það hefur verið að fást við. „En ég held að umræðan undanfarið snúi að því hvernig svona efni er farið að dreifa sér of víða í bland við fréttaefni. Mörgum finnst það líka ekki viðeigandi á verðbólgu- og vaxtatímum þar sem efnahagur venjulegs fólks er býsna krefjandi. Hver veit nema það sem virðist vera áhugi á ofgnótt annarra aukist við þrengingar. Fólk smellir á fréttir í forundran fremur en fyrir forvitni og aðdáun. Og þá hefst þessi vítahringur – fjölmiðlar halda að þetta sé efni sem lesendur séu að kalla eftir og birta meira af því.“ Spari stóru orðin gegn fólki í allsnægtarfréttum Henry segir að þrátt fyrir það þurfi fólk að passa sig á að ganga ekki of harkalega um með siðavöndinn og hneykslast. Hann segist aldrei hafa verið hrifinn af of mikilli móralíseringu gagnvart samborgurum. „Sérstaklega eigum við að spara við okkur stóru orðin gagnvart einstaklingum sem allsnægtafréttirnar eru birtar um. Persónulega finnst mér sem ábyrgðin liggi ekki nema þá að hluta hjá þeim. Orku okkar eru betur borgið í opinni umræðu um gildismatið í samfélaginu fremur en að hneykslast yfir því hvers konar ökutæki menn út í bæ nota til að koma sér á milli staða, svo dæmi sé tekið.“ Hann segir að það versta sem gæti gerst nú er að óbrúanleg gjá myndist milli fólks með ólíkt gildismat. „Ekkert er auðveldara heldur en að mála hina sem annað hvort smekklausa vitleysinga eða öfundsjúka aumingja. Maður getur eiginlega ekki ímyndað sér verri niðurstöðu og ég held að þetta sé eitthvað sem við ættum að hafa raunverulegar áhyggjur af.“
Fjölmiðlar Samfélagsmiðlar Mest lesið Í lagi að sætta sig við að vera barnlaus Lífið „Mér finnst mikilvægt að ég segi frá minni hlið“ Lífið Hin raunverulega Martha opnar sig hjá Piers Morgan Lífið „Sögulegir skór“ Mari Järsk á uppboði Lífið Byrjaði að hlaupa til að sýna fyrrverandi í tvo heimana Lífið Hera Björk fékk sprengjubrot að gjöf Lífið Love Lies Bleeding: Ekið af hraðbraut og út í skurð Gagnrýni „Ef ég gæti hnoðað einn úr tíu bestu væri það himnaríki á jörð“ Lífið „Stútfull og við það að springa en hefur aldrei klikkað“ Tíska og hönnun „Eins og verstu unglingar í sleepover“ Makamál Fleiri fréttir Vilja vekja áhuga ungu kynslóðarinnar á töfrum klassískrar tónlistar Hildur, Rán og Ásta fá Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar Bein útsending: Setning Barnamenningarhátíðar Besti vinur úlfanna hlakkar til að tengjast áhorfendum í Hörpu Nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri Þau eru tilnefnd til Maístjörnunnar Eigandinn heltekinn af skrímslaverkunum hans Sindra Kveður Tjarnarbíó: „Of lítið og of seint“ Þessi voru tilnefnd til barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Vatnið alltaf heillað þrátt fyrir mikla hræðslu Stórglæsilegar stjörnur á Eddunni Á ferð með mömmu hlaut níu Eddur Ætlar aldrei að setjast í helgan stein Sjá meira