Má lögreglan leita á mér? Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar 25. júlí 2016 14:59 Þó friðhelgi einkalífs og vernd gegn afskiptum af líkama okkar og persónufrelsi eigi sess bæði í stjórnarskrá og Mannréttindasáttmála Evrópu, hefur ríkisvaldið engu að síður víðtækar heimildir til þess að ganga á þessi réttindi. Dæmi um það eru heimildir lögreglu til leita á okkur; að beita einstaklinga svokallaðri líkamsleit. Spurningunni í fyrirsögninni hér að ofan geta margir eflaust svarað án þess að kynna sér sérstaklega þau lög sem um líkamsleit gilda. Hið stutta svar er einfaldlega þetta: Já, lögreglan má leita á þér, en hún verður að hafa gilda ástæðu til þess. Strangt til tekið er meginreglan reyndar sú að úrskurð dómara þarf til að heimila líkamsleit, nema viðkomandi einstaklingur samþykki leitina. Hins vegar er líkamsleit einnig heimil, án dómsúrskurðar, ef brýn hætta er á að bið eftir úrskurði valdi sakarspjöllum. Þetta þýðir í raun að ef lögreglu grunar sterklega að einstaklingur, sem hún rekst á, hafi eitthvað að fela, t.d. fíkniefni eða þýfi, þá mun hún að öllum líkindum leita á viðkomandi, án dómsúrskurðar, hvort sem einstaklingurinn samþykkir leitina eða ekki, eftir atvikum með því að handtaka viðkomandi ef hann samþykkir ekki leitina. Með þessu getur reyndar oft verið teflt á tæpasta vað þeirra heimilda sem lögreglan hefur.En hvað gerist ef lögreglan finnur ekkert?Grunur lögreglu, um að einstaklingur geymi eitthvað misjafnt í fórum sínum, reynist að sjálfsögðu ekki alltaf réttur. Þegar svo ber undir vakna eðlilega spurningar um réttarstöðu þess sem fyrir líkamsleitinni varð og hefur ekkert til saka unnið. Í einfaldri mynd er staðan þá sú að rannsókn lögreglu ber að fella niður og viðkomandi einstaklingur getur átt rétt á skaðabótum frá íslenska ríkinu fyrir líkamsleitina, ef skilyrði sakamálalaga þar um eru uppfyllt. Í sakamálalögum er þannig til staðar bótaregla sem skyldar ríkið til að greiða þeim skaðabætur, sem að ósekju verða fyrir þvingunarráðstöfunum af hálfu lögreglu, að skilyrðum laganna uppfylltum. Um er að ræða svokallaða hlutlæga bótareglu sem þýðir að almennt séð er auðveldara fyrir viðkomandi að sækja bætur, heldur en ef venjuleg sakarábyrgð gilti. Ábyrgð ríkisins er því ströng. Dæmi um aðrar aðgerðir lögreglu, sem með sama hætti geta leitt til bótaréttar, eru handtaka, húsleit og leit í bifreið. Þeir sem saklausir lenda í slíkum aðgerðum geta átt rétt til bóta.Glatar maður bótarétti með því að samþykkja líkamsleit?Loks er til þess að líta að í bótamálum vegna þvingunarráðstafana heldur íslenska ríkið því gjarnan fram til varnar, að með því að samþykkja aðgerð, eins og t.d. líkamsleit, þá sé einstaklingur um leið að fyrirgera bótarétti sínum. Nýleg dómafordæmi benda hins vegar til þess að þetta sé rangt. Af dómum má þannig draga þá ályktun að einstaklingur missi ekki rétt til bóta, þó hann hafi samþykkt þvingunarráðstöfun. Það er eðlileg niðurstaða, enda er maður með samþykki að aðstoða lögregluna og leggja sitt af mörkum til þess að rannsókn máls gangi skjótt fyrir sig. Það væri ófyrirsinna að slík samvinnuþýðni leiddi til þess að saklaus einstaklingur missti bótarétt. Samvinnuþýðir sakborningar eiga ekki að eiga minni rétt en ósamvinnuþýðir.Samhengi valds og ábyrgðarSem áður segir hefur ríkisvaldið, og lögreglan sem fulltrúi þess, víðtækar heimildir til að ganga á friðhelgi einkalífs okkar og persónufrelsi. Við slíkar heimildir er ekki hægt una nema þeim fylgi jafnframt ströng ábyrgð og ríkur skaðabótaréttur þeirra sem að ósekju verða fyrir slíkum aðgerðum og inngripum. Í frjálsu samfélagi er slíkt samhengi valds og ábyrgðar einfaldlega nauðsynlegur þáttur réttarfarsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir Skoðun Veðrið, veskið og Íslendingurinn María Rut Kristinsdóttir Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hreinleikaþráin Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Hvað getur Ísland gefið öðrum þjóðum? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Veðrið, veskið og Íslendingurinn María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir skrifar Skoðun Jákvæður orðaforði eykur hamingju og vellíðan Helga Fjóla Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Látum hjartað ráða för Sigrún Traustadóttir skrifar Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Katrín Jakobsdóttir forseti Viðar Pálsson skrifar Skoðun Þjóðarsátt líka fyrir fatlað fólk Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Í ker eða kistu Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar Skoðun Gummi Kalli, einlægur, skemmtilegur og frábær leiðtogi Arnar Ragnarsson skrifar Skoðun Ræstingafyrirtæki og starfsmannaleigur í jafnréttisparadísinni Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Forysta til framtíðar Hópur presta skrifar Skoðun Fyrir hverja eru skoðanakannanir? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Án varna, ekkert frelsi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Mýtan um launin Elsa Nore skrifar Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Viltu vera memm? Birna Dröfn Birgisdóttir skrifar Skoðun Tíminn að renna út Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Átt þú rétt á sumarbústað? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Þó friðhelgi einkalífs og vernd gegn afskiptum af líkama okkar og persónufrelsi eigi sess bæði í stjórnarskrá og Mannréttindasáttmála Evrópu, hefur ríkisvaldið engu að síður víðtækar heimildir til þess að ganga á þessi réttindi. Dæmi um það eru heimildir lögreglu til leita á okkur; að beita einstaklinga svokallaðri líkamsleit. Spurningunni í fyrirsögninni hér að ofan geta margir eflaust svarað án þess að kynna sér sérstaklega þau lög sem um líkamsleit gilda. Hið stutta svar er einfaldlega þetta: Já, lögreglan má leita á þér, en hún verður að hafa gilda ástæðu til þess. Strangt til tekið er meginreglan reyndar sú að úrskurð dómara þarf til að heimila líkamsleit, nema viðkomandi einstaklingur samþykki leitina. Hins vegar er líkamsleit einnig heimil, án dómsúrskurðar, ef brýn hætta er á að bið eftir úrskurði valdi sakarspjöllum. Þetta þýðir í raun að ef lögreglu grunar sterklega að einstaklingur, sem hún rekst á, hafi eitthvað að fela, t.d. fíkniefni eða þýfi, þá mun hún að öllum líkindum leita á viðkomandi, án dómsúrskurðar, hvort sem einstaklingurinn samþykkir leitina eða ekki, eftir atvikum með því að handtaka viðkomandi ef hann samþykkir ekki leitina. Með þessu getur reyndar oft verið teflt á tæpasta vað þeirra heimilda sem lögreglan hefur.En hvað gerist ef lögreglan finnur ekkert?Grunur lögreglu, um að einstaklingur geymi eitthvað misjafnt í fórum sínum, reynist að sjálfsögðu ekki alltaf réttur. Þegar svo ber undir vakna eðlilega spurningar um réttarstöðu þess sem fyrir líkamsleitinni varð og hefur ekkert til saka unnið. Í einfaldri mynd er staðan þá sú að rannsókn lögreglu ber að fella niður og viðkomandi einstaklingur getur átt rétt á skaðabótum frá íslenska ríkinu fyrir líkamsleitina, ef skilyrði sakamálalaga þar um eru uppfyllt. Í sakamálalögum er þannig til staðar bótaregla sem skyldar ríkið til að greiða þeim skaðabætur, sem að ósekju verða fyrir þvingunarráðstöfunum af hálfu lögreglu, að skilyrðum laganna uppfylltum. Um er að ræða svokallaða hlutlæga bótareglu sem þýðir að almennt séð er auðveldara fyrir viðkomandi að sækja bætur, heldur en ef venjuleg sakarábyrgð gilti. Ábyrgð ríkisins er því ströng. Dæmi um aðrar aðgerðir lögreglu, sem með sama hætti geta leitt til bótaréttar, eru handtaka, húsleit og leit í bifreið. Þeir sem saklausir lenda í slíkum aðgerðum geta átt rétt til bóta.Glatar maður bótarétti með því að samþykkja líkamsleit?Loks er til þess að líta að í bótamálum vegna þvingunarráðstafana heldur íslenska ríkið því gjarnan fram til varnar, að með því að samþykkja aðgerð, eins og t.d. líkamsleit, þá sé einstaklingur um leið að fyrirgera bótarétti sínum. Nýleg dómafordæmi benda hins vegar til þess að þetta sé rangt. Af dómum má þannig draga þá ályktun að einstaklingur missi ekki rétt til bóta, þó hann hafi samþykkt þvingunarráðstöfun. Það er eðlileg niðurstaða, enda er maður með samþykki að aðstoða lögregluna og leggja sitt af mörkum til þess að rannsókn máls gangi skjótt fyrir sig. Það væri ófyrirsinna að slík samvinnuþýðni leiddi til þess að saklaus einstaklingur missti bótarétt. Samvinnuþýðir sakborningar eiga ekki að eiga minni rétt en ósamvinnuþýðir.Samhengi valds og ábyrgðarSem áður segir hefur ríkisvaldið, og lögreglan sem fulltrúi þess, víðtækar heimildir til að ganga á friðhelgi einkalífs okkar og persónufrelsi. Við slíkar heimildir er ekki hægt una nema þeim fylgi jafnframt ströng ábyrgð og ríkur skaðabótaréttur þeirra sem að ósekju verða fyrir slíkum aðgerðum og inngripum. Í frjálsu samfélagi er slíkt samhengi valds og ábyrgðar einfaldlega nauðsynlegur þáttur réttarfarsins.
Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir Skoðun
Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar
Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir Skoðun