"Núll prósent“! Hjalti Þórisson skrifar 1. júlí 2015 07:00 Undarlegt málavafstur hefur staðið um verðtryggð lán nú um stundir. Því er haldið fram að lántakendur slíkra lána hafi ekki verið upplýstir um hvað felst í lántöku þeirra. Því er haldið fram, að við lánveitingar hafi ekki átt að „miða við núll prósent verðbólgu“, eins og það er orðað, við kynningu á greiðsluáætlun – það sé villandi og gefi ranga mynd. Um þetta er það að segja, að ekki er um verðlagsspá að ræða þegar greiðsluáætlun er reiknuð og sett fram, heldur er það einfaldlega reiknigrunnur lánanna, það nafnverð sem lánað er; þær krónutöluupphæðir sem umreiknast og verðbætur reiknast á á lánstímanum; – það er reiknigrunnur sem alltaf hlýtur að vera til staðar. Engin önnur aðferð er til og slíkt er ekki „röng upplýsingagjöf“ – þvert á móti. Slík greiðsluáætlun tilgreinir nákvæmlega heildarlántökukostnað verðtryggðra lána með föstum vöxtum á raunvirði, þ.e. núvirði. Það hlýtur því að vera einhver misskilningur á ferðinni varðandi „ráðgefandi álit“ Efta-dómstólsins ef skilja ber það þannig að miða eigi við einhverjar verðlagsviðmiðanir við gerð reiknigrunns lánanna. Verðtryggðir lánasamningar tiltaka grunnvísitölu, sem reiknigrunnurinn er bundinn við og greina frá því að nafnverðsupphæðir uppreiknist samkvæmt greiðsluvísitölu á hverjum tíma. Í þessum upplýsingum og tilvísunum í vísitölur er verðtryggingin fólgin og varnaður þar með gerður um að breytingar kunni að verða á krónutölu eftirstöðva, sem og við innheimtu á gjalddögum, miðað við gildandi greiðsluvísitölu. Það er því fjarri öllum sanni að miðað sé við núll prósent verðbólgu. Engu er um hana spáð, enda er það óábyrgt og ógerlegt, aðeins gert ráð fyrir verðlagsbreytingum – sem alkunna er til hækkunar og reyndar einnig lækkunar þegar svo ber undir). Ógerningur er að tilgreina endanlegar krónutölur og fjarstæðukennt að ætlast til þess. Eina rétta og gerlega aðferðin við að vinna greiðslumat er að gera það á nafnverði (– miðað við núll prósent verðbólgu, ef mönnum þóknast að orða það svo). Sú aðferð er verðtryggð í eðli sínu – hún er núvirt. Greiðslumatið miðast þá við tekjur (kaupgjald) á sama tíma – og lánveitingin við gildandi fasteignaverð ef um veðlán er að ræða. Þess er svo vænst, að svipuð þróun verði svo milli verðlags og kaupgjalds sem og fasteignaverðs, enda gengur það að jafnaði eftir. Það er sú áhætta sem felst í því að vera til. Engin leið er að finna vísari viðmiðun um raunvirði til framtíðar en að miða við einmitt það ástand sem er á þeim tíma sem lán eru tekin varðandi endurgreiðslur þess, greiðslubyrði og niðurgreiðslu raunvirðis eftirstöðva. Sömuleiðis þá um framtíðar-ráðstöfunartekjur, -greiðslugetu og eignaþróun. Fundið er að því, að ekki hafi verið stuðst við svokallaða „árlega hlutfallstölu kostnaðar“ að tilskipan EES og neytendalánalöggjafar.Mótsögn Um hlutfallstölu kostnaðar segir í lögum um neytendalán að hún eiga að „jafna núvirði“ eins og það er orðað. Úr því er ekki unnt að lesa annað en að kostnaður skuli núvirtur. Núvirði þýðir „fast verðlag“. Eigi að síður segir um verðtryggð lán, að kostnaður eigi að miðast við fyrirfarandi „ársverðbólgu“ (sem gera á ráð fyrir að gildi út lánstíma – sem getur verið 40 ár!). Þetta virðist hrein og bein mótsögn; þarna er ekki um núvirði að ræða. Allar hagstærðir eru miðaðar við fast verðlag þegar raunvirði þeirra er metið, svo er um þjóðhagsreikninga og eins þegar raunvextir eru metnir á svokölluðum „óverðtryggðum lánum“. Svo verður að ætla, að raunverulegt mat á „kostnaði“ hljóti einnig að miðast við fast verðlag; átt sé við „raunkostnað“, enda er það beinlínis tekið fram að um núvirðingu skuli vera að ræða, annað stenst enga skoðun. Hlutfallstala kostnaðar tekur sýnilega ekki tillit til verðrýrnunar gjaldmiðilsins og raunvirðis en „einblínir“ á krónutölur. Það er beinlínis rangt að skilyrða verðbólgu með þessu hætti fram í tímann, hvað þá um alla framtíð – og það þó ekki sé annað en að senda slík skilaboð. Aðeins er hægt að reikna slíkt eftir á, þegar verðbólga er komin fram eins og gert er þegar meta skal raunvexti á lánum með breytilegum vöxtum. Það er fullkomlega óábyrgt og út í bláinn að gera slíkt inn í framtíðina. Það stríðir gegn hugsuninni með verðtryggingum – sem ekki skilyrða kostnað framvirkt líkt og vextir gera – en leiðréttir fyrir verðgildisrýrnun eftir á. Verðbætur eru ekki hugsaðar sem viðbótarverð né aukakostnaður, aðeins leiðrétting á verðmæti – verðmætisbinding. Sé hlutfallstala kostnaðar núvirt gefur hún nánast sömu niðurstöðu og vaxtaprósentan á lánum með fasta vexti og bætir naumast neinum upplýsingum við kostnaðarmatið. Hvað varðar lán með breytilegum vöxtum er hlutfallstalan hins vegar verulega óáreiðanleg viðmiðun um greiðslubyrði, þar sem miða skal við gildandi vexti þá og þá stundina sem lán er veitt. Hún veitir því enga vísbendingu um hina sveiflukenndu greiðslubyrði þeirra, sem getur flökt óheyrilega. Ætla verður að ekki sé gerð síðri krafa um fyrirsjáanleika á slíkum lánum en hinum verðtryggðu. Lánveitendur geta aðeins kynnt lántakendum hvernig verðlag hefur þróast og við hverju megi búast – en þá jafnframt um það sem á móti kemur – hvernig aðrar viðkomandi hagstærðir hafa þróast – þróun á krónutölum tekna og eigna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Skoðun Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Undarlegt málavafstur hefur staðið um verðtryggð lán nú um stundir. Því er haldið fram að lántakendur slíkra lána hafi ekki verið upplýstir um hvað felst í lántöku þeirra. Því er haldið fram, að við lánveitingar hafi ekki átt að „miða við núll prósent verðbólgu“, eins og það er orðað, við kynningu á greiðsluáætlun – það sé villandi og gefi ranga mynd. Um þetta er það að segja, að ekki er um verðlagsspá að ræða þegar greiðsluáætlun er reiknuð og sett fram, heldur er það einfaldlega reiknigrunnur lánanna, það nafnverð sem lánað er; þær krónutöluupphæðir sem umreiknast og verðbætur reiknast á á lánstímanum; – það er reiknigrunnur sem alltaf hlýtur að vera til staðar. Engin önnur aðferð er til og slíkt er ekki „röng upplýsingagjöf“ – þvert á móti. Slík greiðsluáætlun tilgreinir nákvæmlega heildarlántökukostnað verðtryggðra lána með föstum vöxtum á raunvirði, þ.e. núvirði. Það hlýtur því að vera einhver misskilningur á ferðinni varðandi „ráðgefandi álit“ Efta-dómstólsins ef skilja ber það þannig að miða eigi við einhverjar verðlagsviðmiðanir við gerð reiknigrunns lánanna. Verðtryggðir lánasamningar tiltaka grunnvísitölu, sem reiknigrunnurinn er bundinn við og greina frá því að nafnverðsupphæðir uppreiknist samkvæmt greiðsluvísitölu á hverjum tíma. Í þessum upplýsingum og tilvísunum í vísitölur er verðtryggingin fólgin og varnaður þar með gerður um að breytingar kunni að verða á krónutölu eftirstöðva, sem og við innheimtu á gjalddögum, miðað við gildandi greiðsluvísitölu. Það er því fjarri öllum sanni að miðað sé við núll prósent verðbólgu. Engu er um hana spáð, enda er það óábyrgt og ógerlegt, aðeins gert ráð fyrir verðlagsbreytingum – sem alkunna er til hækkunar og reyndar einnig lækkunar þegar svo ber undir). Ógerningur er að tilgreina endanlegar krónutölur og fjarstæðukennt að ætlast til þess. Eina rétta og gerlega aðferðin við að vinna greiðslumat er að gera það á nafnverði (– miðað við núll prósent verðbólgu, ef mönnum þóknast að orða það svo). Sú aðferð er verðtryggð í eðli sínu – hún er núvirt. Greiðslumatið miðast þá við tekjur (kaupgjald) á sama tíma – og lánveitingin við gildandi fasteignaverð ef um veðlán er að ræða. Þess er svo vænst, að svipuð þróun verði svo milli verðlags og kaupgjalds sem og fasteignaverðs, enda gengur það að jafnaði eftir. Það er sú áhætta sem felst í því að vera til. Engin leið er að finna vísari viðmiðun um raunvirði til framtíðar en að miða við einmitt það ástand sem er á þeim tíma sem lán eru tekin varðandi endurgreiðslur þess, greiðslubyrði og niðurgreiðslu raunvirðis eftirstöðva. Sömuleiðis þá um framtíðar-ráðstöfunartekjur, -greiðslugetu og eignaþróun. Fundið er að því, að ekki hafi verið stuðst við svokallaða „árlega hlutfallstölu kostnaðar“ að tilskipan EES og neytendalánalöggjafar.Mótsögn Um hlutfallstölu kostnaðar segir í lögum um neytendalán að hún eiga að „jafna núvirði“ eins og það er orðað. Úr því er ekki unnt að lesa annað en að kostnaður skuli núvirtur. Núvirði þýðir „fast verðlag“. Eigi að síður segir um verðtryggð lán, að kostnaður eigi að miðast við fyrirfarandi „ársverðbólgu“ (sem gera á ráð fyrir að gildi út lánstíma – sem getur verið 40 ár!). Þetta virðist hrein og bein mótsögn; þarna er ekki um núvirði að ræða. Allar hagstærðir eru miðaðar við fast verðlag þegar raunvirði þeirra er metið, svo er um þjóðhagsreikninga og eins þegar raunvextir eru metnir á svokölluðum „óverðtryggðum lánum“. Svo verður að ætla, að raunverulegt mat á „kostnaði“ hljóti einnig að miðast við fast verðlag; átt sé við „raunkostnað“, enda er það beinlínis tekið fram að um núvirðingu skuli vera að ræða, annað stenst enga skoðun. Hlutfallstala kostnaðar tekur sýnilega ekki tillit til verðrýrnunar gjaldmiðilsins og raunvirðis en „einblínir“ á krónutölur. Það er beinlínis rangt að skilyrða verðbólgu með þessu hætti fram í tímann, hvað þá um alla framtíð – og það þó ekki sé annað en að senda slík skilaboð. Aðeins er hægt að reikna slíkt eftir á, þegar verðbólga er komin fram eins og gert er þegar meta skal raunvexti á lánum með breytilegum vöxtum. Það er fullkomlega óábyrgt og út í bláinn að gera slíkt inn í framtíðina. Það stríðir gegn hugsuninni með verðtryggingum – sem ekki skilyrða kostnað framvirkt líkt og vextir gera – en leiðréttir fyrir verðgildisrýrnun eftir á. Verðbætur eru ekki hugsaðar sem viðbótarverð né aukakostnaður, aðeins leiðrétting á verðmæti – verðmætisbinding. Sé hlutfallstala kostnaðar núvirt gefur hún nánast sömu niðurstöðu og vaxtaprósentan á lánum með fasta vexti og bætir naumast neinum upplýsingum við kostnaðarmatið. Hvað varðar lán með breytilegum vöxtum er hlutfallstalan hins vegar verulega óáreiðanleg viðmiðun um greiðslubyrði, þar sem miða skal við gildandi vexti þá og þá stundina sem lán er veitt. Hún veitir því enga vísbendingu um hina sveiflukenndu greiðslubyrði þeirra, sem getur flökt óheyrilega. Ætla verður að ekki sé gerð síðri krafa um fyrirsjáanleika á slíkum lánum en hinum verðtryggðu. Lánveitendur geta aðeins kynnt lántakendum hvernig verðlag hefur þróast og við hverju megi búast – en þá jafnframt um það sem á móti kemur – hvernig aðrar viðkomandi hagstærðir hafa þróast – þróun á krónutölum tekna og eigna.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar