Fullveldið er undirstaðan

Hugmyndir um þjóðina og fullveldi hafa einkennt íslenska stjórnmálaumræðu um áratugaskeið og eru í raun gegnumgangandi í flestöllum deilumálum um utanríkismál, allt frá inngöngunni í NATO árið 1949.

Þetta er meginefni nýrrar bókar frá Eiríki Bergmanni Einarssyni stjórnmálafræðingi, en hún ber heitið Sjálfstæð þjóð – trylltur skríll og landráðalýður. Þar greinir Eiríkur umræðuna í kringum nokkur umdeildustu mál síðustu áratuga, aðild Ísland að NATO, EFTA, EES, ESB og svo umræðuna í kringum Icesave og aðkomu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins að efnahagsmálum hér á landi.

„Þessi bók er tilraun til að skilja þau áhrif sem hugmyndir um þjóðina og fullveldið hafa á stjórnmálaumræðuna,“ segir Eiríkur í samtali við Fréttablaðið.

Niðurstaða hans er sú að fullveldið sé í raun grundvöllur pólitískra hugmynda hér á landi.

Eiríkur segir að langur aðdragandi hafi verið að þessari hugmynd, sem megi rekja til upphafs sjálfstæðisbaráttu Íslands á fyrri hluta nítjándu aldar. „Íslenskir stúdentar í Danmörku mótuðust af hugmyndum um lýðræði og grundvöll ríkja. Danskir lýðræðissinnar afnámu einveldi konungs og það er ekki ólíklegt að við það hafi Íslendingarnir hugsað með sér að þar sem Danir hafi markað sér stöðu sem þjóð, gætu Íslendingar gert hið sama.“

Eiríkur undirstrikar mikilvægi þessara brautryðjenda fyrir Ísland og Íslendinga.

„Þetta voru flottir menn sem tóku alþjóðlega strauma og notuðu til að lyfta Íslandi úr dróma, upp til nútímans svo að úr varð alvöruríki á meðal ríkja.“ Þessar hugmyndir hafi síðar orðið grundvöllur stjórnmálaumræðu allt fram til dagsins í dag.

Að sögn Eiríks eru margir fletir á þessu máli þar sem fólk eða hópar með gagnstæðar skoðanir geti rekið mál sín á grundvelli þjóðernis. „Það virðist vera lykilatriði til árangurs í íslenskri pólitík að geta nýtt sér þjóðina og fullveldið,“ segir Eiríkur og bætir því við að þó að vissulega sé hægt að beita fyrir sig hugmyndum um þjóðina í neikvæðum tilgangi, séu þær alls ekki neikvæðar í grunninn.

Eiríkur telur að þessar hugmyndir um fullveldið og þjóðina verði áfram undirstaða íslenskrar stjórnmálaumræðu. „Þessar grundvallarhugmyndir urðu til í sköpunarsögu íslenska ríkisins og verður ekki breytt svo glatt. Þú skiptir ekki um innrætingu í fólki, því að við höfum öll sömu tilfinningu gagnvart hlutum eins og handboltalandsliðinu, lambakjöti og tungumálinu.“

thorgils@frettabladid.is