Barnasáttmálinn og þátttaka barna

Í 12. grein Barnasáttmála Sameinuðu Þjóðanna er fjallað um þátttöku barna og segir þar m.a. „börn eiga rétt á að láta í ljós skoðanir sínar í öllum málum er varða þau og að tekið sé réttmætt tillit til skoðana þeirra í samræmi við aldur þeirra og þroska". Í tilefni af 20 ára afmæli sáttmálans vil ég fjalla lítillega um þátttöku barna í þjóðfélaginu.

Eftir að unglingamenning varð til með tilkomu "68 kynslóðarinnar og aukinni félagslegri meðvitund ungs fólks hefur hlutverk barnsins breyst mikið. Börn verða sífellt sjálfmeðvitaðri og þó það hafi sínar slæmu hliðar (aukning sjálfsmyndarvandamála í yngri aldurshópum) þá hefur það einnig þau áhrif að krakkar læra gagnrýna hugsun fyrr og geta velt allskonar hlutum fyrir sér. Þegar ungt fólk vill taka þátt í umræðum um hin ýmsu málefni verður að taka því vel ef vel er meint þar sem síendurtekin neikvæð svörun við slíkri viðleitni til þátttöku getur heft tjáningarhæfni einstaklingsins til langs tíma litið. Þetta er ekki einhliða vandamál þar sem unglingar eru misspenntir fyrir því að vera félagslega virkir en að hafa þennan valkost opin tel ég grundvallaratriði sem verður að vera til staðar. Á mínum grunnskólaárum var gagnrýnin hugsun ekki mjög vinsæl meðal kennara og ef spurningar eins og „Af hverju lærum við þetta?" komu upp var það ekki gagnrýnin hugsun heldur var það „derringur við kennarann".

Ég skil að kennarar vilji ekki eyða kennslustundum í útskýringar á námsskrá en ég held að það væri mikil bót á kerfinu ef umræðan væri opnari og ef slíkar rökræður gætu átt sér stað í skólum væru börn betur undirbúin undir þau verkefni sem þau standa frammi fyrir síðar á skólagöngunni og að henni lokinni. Ótal verkefni í unglingadeild grunnskóla og framhaldsskóla krefjast rökstuðnings og í daglegu lífi þurfum við oft að færa rök fyrir máli okkar en ef réttur okkar til að spyrja spurninga er tekinn frá okkur hvað höfum við þá? Er tjáningarfrelsi ekki einn grundvallarþáttur mannréttinda óháð aldri?

Höfundur skrifar fyrir hönd ungmennaráðs Barnaheilla.