Samráðið um svarta gullið 18. mars 2005 00:01 Olíuverð á Íslandi hefur verið með hæsta móti undanfarin ár og því hafa bifreiðaeigendur og aðrir eldsneytisneytendur kvartað sáran. Reiði neytenda magnaðist um allan helming þegar upp komst um ólöglegt verðsamráð íslensku olíufélaganna enda var samráðið bæði umfangsmikið og langvarandi og kostaði almenning stórfé að mati samkeppnisráðs. Í raun hefði þessi samvinna ekki átt að koma neinum á óvart því að olíuframleiðsla heimsins er byggð á grímulausu samráði stærstu olíuríkjanna og er markmiðið aðeins eitt, að græða sem mestan pening.Umhyggja fyrir neytendum? Í vikunni funduðu olíumálaráðherrar aðildarríkja Samtaka olíuframleiðsluríkja, OPEC, í Isfahan í Íran. Á fundi sínum ákváðu þau að auka framleiðslu sína um 500.000 föt á dag, upp í 27,5 milljónir fata á dag, með það fyrir augum að lækka olíuverð í heiminum. Ef nauðsyn krefur verður framleiðslan aukin um önnur 500.000 föt síðar á árinu. Ákvörðunin vakti nokkra undrun því þótt verðið á hráolíufatinu hafi verið býsna hátt að undanförnu þá dregst spurnin eftir olíu jafnan saman með vorinu og því hefði verðið sjálfkrafa lækkað. En olíumálaráðherrarnir stóðu fast á sínu. "Okkur er annt um neytendur, sérstaklega í þróunarlöndunum og við viljum ekki skaða þá," sagði Ali Naimi, olíumálaráðherra Sádi-Arabíu, í lok fundarins. Öruggt er að arabíski olíumálaráðherrann talaði þarna gegn sinni betri vitund því hann veit sem er að of hátt eldsneytisverð mun koma þeim í koll.Tekjurnar hafa margfaldast Samtök olíuframleiðsluríkja eru öflugur félagsskapur ellefu þjóða sem saman ráða yfir 2/3 af þekktum olíubirgðum heimsins. 40 prósent allrar hráolíu í heiminum er dælt upp í OPEC-löndunum og helmingur allrar olíuverslunar á heimsmarkaðnum er með OPEC-olíu. Samtökin voru stofnuð árið 1965 og hafa frá upphafi haft aðsetur sitt í Vín í Austurríki. Það var hins vegar árið 1973 sem aðildarríkin svo og heimsbyggðin öll áttaði sig á hvers þau væru megnug. Þá ákváðu OPEC-ríkin að hætta að selja þeim löndum olíu sem studdu Ísrael í Yom Kippur-stríðinu sem háð var sama ár. Afleiðingin var sú að heimsmarkaðsverð á olíu fjórfaldaðist og efnahagskreppa brast á á Vesturlöndum. Með því að stilla saman strengi sína og takmarka framleiðslu hafa OPEC-ríkin náð að hámarka hagnað sinn í gegnum tíðina. Árið 2004 námu tekjur þeirra af olíusölu 20.280 milljörðum króna, samanborið við 1972 þegar ríkin fengu rúma 1.300 milljarða króna í sinn hlut.Siglt milli skers og báru Lykillinn að velgengni OPEC er hvernig aðildarríkin hafa náð að sigla milli skers og báru þegar kemur að því að ákveða framleiðslukvóta. Eins og gefur að skilja vilja þau ekki að framleiðslan sé of mikil því þá minnkar eftirspurnin og þar með verðið. OPEC-ríkin vilja heldur ekki að olíuverð rísi upp úr öllu valdi því þá minnkar eftirspurnin, hvati myndast til að finna upp sparneytnari tæki og nýja orkugjafa á borð við vetni. Auk þess hafa flest olíuframleiðsluríkjanna fjárfest mikið á Vesturlöndunum og því tapa þau fé þegar skóinn kreppir að í iðnríkjum heimsins. Kúvæt er til dæmis í þeirri stöðu að stærri hluti tekna landsins er vegna fjárfestinga erlendis en olíuframleiðslu. Því er það svo að þegar fatið af hráolíu kostar á bilinu 20-30 dali þá eru olíufurstarnir í OPEC ánægðir. Alltaf freistast þó einhver ríki til að dæla upp meira en sem nemur kvótunum til að græða meira. Þá koma Sádi-Arabar til bjargar og draga úr sinni framleiðslu en engin þjóð framleiðir meiri hráolíu en þeir. Þessi sveiflujafnandi staða Sádi-Araba er mjög mikilvæg því þeir eru eina OPEC-ríkið sem getur aukið eða dregið úr sinni framleiðslu að verulegu marki. Þannig geta þeir stýrt framboði og þar með verði. Olíuframleiðsluríki utan OPEC fullnýta hins vegar sínar olíulindir og því geta þau ekki tekið þátt í leiknum.Endimörk vaxtarins? Olíunotkun heimsins hefur vaxið mikið á síðustu árum, ekki síst vegna hagvaxtarskeiðsins í Kína sem hefur staðið yfir í rúm fimmtán ár. Bandaríkjamenn eru enn mestu olíusvelgir heims en í dag kaupa Kínverjar um þriðjung allrar hráolíuframleiðslu í heiminum. Útlit er fyrir að svipuð þróun sé handan við hornið í Indlandi líka. Nú er svo komið að ónýtt framleiðslugeta OPEC-ríkjanna er aðeins 1-1,5 milljónir fata á dag. Þýðir þetta að sá tími sé í nánd að eftirspurnin fari langt fram úr framleiðslunni og ekki verði lengur hægt að jafna sveiflurnar? Ekki endilega. Margir óttast að olíukreppa af óþekktri stærðargráðu sé yfirvofandi í heiminum þar sem olíulindir séu að verða uppurnar. Þeir sem eru haldnir slíkum áhyggjum gleyma hins vegar að taka tækniþróunina með í reikninginn. Í dag búa menn yfir tækjum sem ekki voru fáanleg fyrir fáeinum árum, til dæmis fullkomnar jarðsjár og öflug tölvulíkön, og því eru áætlaðar olíubirgðir heimsins meiri í dag en þær voru fyrir þrjátíu árum síðan. Framþróun tækni sem gerir olíuvinnslu úr tjörumettuðum sandlögum mögulega lofar einnig góðu. OPEC-ríkin geta þannig haldið áfram að telja silfrið sem kemur inn í sjóði þeirra enn um sinn. Sérfræðingar eru hins vegar á einu máli um að þau verði að auka framleiðslugetu sína verulega ætli þau að geta aukið og minnkað framleiðslu sína á víxl svo að heimsbyggðin haldi áfram að vera jafn háð gullinu svarta og þeir kjósa helst. Erlent Fréttir Mest lesið Forsetavaktin: Sjöundi forseti lýðveldisins verður kjörinn Innlent Tívolíbomba hefði getað skapað stórhættu Innlent Jón Gnarr mjög bjartsýnn: „Fyrsti krúnurakaði rauðhærði forsetinn“ Innlent „Unga fólkið er klárlega að velja okkar framboð“ Innlent „Við höfum ekki séð þetta á Íslandi áður“ Innlent Ólík sýn á hvort Ísland eigi að styðja vörn Úkraínumanna Innlent „Ég held að þetta verði mjög spennandi“ Innlent Fékk „gríðarlega góð“ viðbrögð eftir kappræðurnar Innlent Skítkast í „skrýtinni og óvæginni“ kosningabaráttu Innlent „Væta í minni sveit boðaði heldur betur grósku“ Innlent Fleiri fréttir Fjöldi loftárása á orkuver víðsvegar um Úkraínu Friðartillaga Ísraela sem Biden kynnti virðist fá hljómgrunn „Við búum í fasísku ríki“ Segjast hafa skotið á flugmóðurskip eftir loftárásir Þarf að greiða fyrrverandi 137 milljarða í kjölfar framhjáhalds Ólíklegt að Trump fari í fangelsi Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Bakhjarlar Úkraínu leyfa árásir í Rússlandi Heimilar notkun vopna frá Bandaríkjunum á rússneska grund Trump sakfelldur fyrir skjalafals í þagnargreiðslumáli Veita katalónskum aðskilnaðarsinnum sakaruppgjöf Stígur ekki til hliðar vegna umdeildra fána Gæsir og steggir að buga bæjaryfirvöld sem banna nekt og typpabúninga Svörtum vísað frá borði þegar kvartað var undan líkamslykt Ísraelsmenn taka yfir landamærin að Egyptalandi Flugvélin féll um 54 metra á fimm sekúndum Kviðdómendur leggjast undir feld í dag Gefa Úkraínumönnum eftirlitsflugvélar Útnefna Biden rafrænt til að koma honum örugglega á kjörseðilinn Fær ekki að bjóða sig fram fyrir Verkamannaflokkinn Þingmeirihluti ANC í hættu í Suður-Afríku Íbúar varaðir við rusl- og skítabelgjum frá Norður-Kóreu Segja árásir og aðgerðir Ísrael enn innan „rauðu línanna“ De Niro kallaði Trump skrímsli fyrir utan dómshúsið „Við höfum ekkert“ Ógiltu neitunarvald forseta til að koma fjölmiðlalögum í gegn Biðst afsökunar á ummælum um „faggaskap“ Yfir fimmtíu stig í hitabylgju í Pakistan Pólverjar víggirða landamærin í austri Forseti Perú kærður fyrir mútuþægni Yfirmaður ísraelsku leyniþjónustunnar sagður hafa hótað saksóknara Alþjóðasakamáladómstólsins Sjá meira
Olíuverð á Íslandi hefur verið með hæsta móti undanfarin ár og því hafa bifreiðaeigendur og aðrir eldsneytisneytendur kvartað sáran. Reiði neytenda magnaðist um allan helming þegar upp komst um ólöglegt verðsamráð íslensku olíufélaganna enda var samráðið bæði umfangsmikið og langvarandi og kostaði almenning stórfé að mati samkeppnisráðs. Í raun hefði þessi samvinna ekki átt að koma neinum á óvart því að olíuframleiðsla heimsins er byggð á grímulausu samráði stærstu olíuríkjanna og er markmiðið aðeins eitt, að græða sem mestan pening.Umhyggja fyrir neytendum? Í vikunni funduðu olíumálaráðherrar aðildarríkja Samtaka olíuframleiðsluríkja, OPEC, í Isfahan í Íran. Á fundi sínum ákváðu þau að auka framleiðslu sína um 500.000 föt á dag, upp í 27,5 milljónir fata á dag, með það fyrir augum að lækka olíuverð í heiminum. Ef nauðsyn krefur verður framleiðslan aukin um önnur 500.000 föt síðar á árinu. Ákvörðunin vakti nokkra undrun því þótt verðið á hráolíufatinu hafi verið býsna hátt að undanförnu þá dregst spurnin eftir olíu jafnan saman með vorinu og því hefði verðið sjálfkrafa lækkað. En olíumálaráðherrarnir stóðu fast á sínu. "Okkur er annt um neytendur, sérstaklega í þróunarlöndunum og við viljum ekki skaða þá," sagði Ali Naimi, olíumálaráðherra Sádi-Arabíu, í lok fundarins. Öruggt er að arabíski olíumálaráðherrann talaði þarna gegn sinni betri vitund því hann veit sem er að of hátt eldsneytisverð mun koma þeim í koll.Tekjurnar hafa margfaldast Samtök olíuframleiðsluríkja eru öflugur félagsskapur ellefu þjóða sem saman ráða yfir 2/3 af þekktum olíubirgðum heimsins. 40 prósent allrar hráolíu í heiminum er dælt upp í OPEC-löndunum og helmingur allrar olíuverslunar á heimsmarkaðnum er með OPEC-olíu. Samtökin voru stofnuð árið 1965 og hafa frá upphafi haft aðsetur sitt í Vín í Austurríki. Það var hins vegar árið 1973 sem aðildarríkin svo og heimsbyggðin öll áttaði sig á hvers þau væru megnug. Þá ákváðu OPEC-ríkin að hætta að selja þeim löndum olíu sem studdu Ísrael í Yom Kippur-stríðinu sem háð var sama ár. Afleiðingin var sú að heimsmarkaðsverð á olíu fjórfaldaðist og efnahagskreppa brast á á Vesturlöndum. Með því að stilla saman strengi sína og takmarka framleiðslu hafa OPEC-ríkin náð að hámarka hagnað sinn í gegnum tíðina. Árið 2004 námu tekjur þeirra af olíusölu 20.280 milljörðum króna, samanborið við 1972 þegar ríkin fengu rúma 1.300 milljarða króna í sinn hlut.Siglt milli skers og báru Lykillinn að velgengni OPEC er hvernig aðildarríkin hafa náð að sigla milli skers og báru þegar kemur að því að ákveða framleiðslukvóta. Eins og gefur að skilja vilja þau ekki að framleiðslan sé of mikil því þá minnkar eftirspurnin og þar með verðið. OPEC-ríkin vilja heldur ekki að olíuverð rísi upp úr öllu valdi því þá minnkar eftirspurnin, hvati myndast til að finna upp sparneytnari tæki og nýja orkugjafa á borð við vetni. Auk þess hafa flest olíuframleiðsluríkjanna fjárfest mikið á Vesturlöndunum og því tapa þau fé þegar skóinn kreppir að í iðnríkjum heimsins. Kúvæt er til dæmis í þeirri stöðu að stærri hluti tekna landsins er vegna fjárfestinga erlendis en olíuframleiðslu. Því er það svo að þegar fatið af hráolíu kostar á bilinu 20-30 dali þá eru olíufurstarnir í OPEC ánægðir. Alltaf freistast þó einhver ríki til að dæla upp meira en sem nemur kvótunum til að græða meira. Þá koma Sádi-Arabar til bjargar og draga úr sinni framleiðslu en engin þjóð framleiðir meiri hráolíu en þeir. Þessi sveiflujafnandi staða Sádi-Araba er mjög mikilvæg því þeir eru eina OPEC-ríkið sem getur aukið eða dregið úr sinni framleiðslu að verulegu marki. Þannig geta þeir stýrt framboði og þar með verði. Olíuframleiðsluríki utan OPEC fullnýta hins vegar sínar olíulindir og því geta þau ekki tekið þátt í leiknum.Endimörk vaxtarins? Olíunotkun heimsins hefur vaxið mikið á síðustu árum, ekki síst vegna hagvaxtarskeiðsins í Kína sem hefur staðið yfir í rúm fimmtán ár. Bandaríkjamenn eru enn mestu olíusvelgir heims en í dag kaupa Kínverjar um þriðjung allrar hráolíuframleiðslu í heiminum. Útlit er fyrir að svipuð þróun sé handan við hornið í Indlandi líka. Nú er svo komið að ónýtt framleiðslugeta OPEC-ríkjanna er aðeins 1-1,5 milljónir fata á dag. Þýðir þetta að sá tími sé í nánd að eftirspurnin fari langt fram úr framleiðslunni og ekki verði lengur hægt að jafna sveiflurnar? Ekki endilega. Margir óttast að olíukreppa af óþekktri stærðargráðu sé yfirvofandi í heiminum þar sem olíulindir séu að verða uppurnar. Þeir sem eru haldnir slíkum áhyggjum gleyma hins vegar að taka tækniþróunina með í reikninginn. Í dag búa menn yfir tækjum sem ekki voru fáanleg fyrir fáeinum árum, til dæmis fullkomnar jarðsjár og öflug tölvulíkön, og því eru áætlaðar olíubirgðir heimsins meiri í dag en þær voru fyrir þrjátíu árum síðan. Framþróun tækni sem gerir olíuvinnslu úr tjörumettuðum sandlögum mögulega lofar einnig góðu. OPEC-ríkin geta þannig haldið áfram að telja silfrið sem kemur inn í sjóði þeirra enn um sinn. Sérfræðingar eru hins vegar á einu máli um að þau verði að auka framleiðslugetu sína verulega ætli þau að geta aukið og minnkað framleiðslu sína á víxl svo að heimsbyggðin haldi áfram að vera jafn háð gullinu svarta og þeir kjósa helst.
Erlent Fréttir Mest lesið Forsetavaktin: Sjöundi forseti lýðveldisins verður kjörinn Innlent Tívolíbomba hefði getað skapað stórhættu Innlent Jón Gnarr mjög bjartsýnn: „Fyrsti krúnurakaði rauðhærði forsetinn“ Innlent „Unga fólkið er klárlega að velja okkar framboð“ Innlent „Við höfum ekki séð þetta á Íslandi áður“ Innlent Ólík sýn á hvort Ísland eigi að styðja vörn Úkraínumanna Innlent „Ég held að þetta verði mjög spennandi“ Innlent Fékk „gríðarlega góð“ viðbrögð eftir kappræðurnar Innlent Skítkast í „skrýtinni og óvæginni“ kosningabaráttu Innlent „Væta í minni sveit boðaði heldur betur grósku“ Innlent Fleiri fréttir Fjöldi loftárása á orkuver víðsvegar um Úkraínu Friðartillaga Ísraela sem Biden kynnti virðist fá hljómgrunn „Við búum í fasísku ríki“ Segjast hafa skotið á flugmóðurskip eftir loftárásir Þarf að greiða fyrrverandi 137 milljarða í kjölfar framhjáhalds Ólíklegt að Trump fari í fangelsi Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Bakhjarlar Úkraínu leyfa árásir í Rússlandi Heimilar notkun vopna frá Bandaríkjunum á rússneska grund Trump sakfelldur fyrir skjalafals í þagnargreiðslumáli Veita katalónskum aðskilnaðarsinnum sakaruppgjöf Stígur ekki til hliðar vegna umdeildra fána Gæsir og steggir að buga bæjaryfirvöld sem banna nekt og typpabúninga Svörtum vísað frá borði þegar kvartað var undan líkamslykt Ísraelsmenn taka yfir landamærin að Egyptalandi Flugvélin féll um 54 metra á fimm sekúndum Kviðdómendur leggjast undir feld í dag Gefa Úkraínumönnum eftirlitsflugvélar Útnefna Biden rafrænt til að koma honum örugglega á kjörseðilinn Fær ekki að bjóða sig fram fyrir Verkamannaflokkinn Þingmeirihluti ANC í hættu í Suður-Afríku Íbúar varaðir við rusl- og skítabelgjum frá Norður-Kóreu Segja árásir og aðgerðir Ísrael enn innan „rauðu línanna“ De Niro kallaði Trump skrímsli fyrir utan dómshúsið „Við höfum ekkert“ Ógiltu neitunarvald forseta til að koma fjölmiðlalögum í gegn Biðst afsökunar á ummælum um „faggaskap“ Yfir fimmtíu stig í hitabylgju í Pakistan Pólverjar víggirða landamærin í austri Forseti Perú kærður fyrir mútuþægni Yfirmaður ísraelsku leyniþjónustunnar sagður hafa hótað saksóknara Alþjóðasakamáladómstólsins Sjá meira
Yfirmaður ísraelsku leyniþjónustunnar sagður hafa hótað saksóknara Alþjóðasakamáladómstólsins