Jafnréttismál á krossgötum – hvað þarf eiginlega að breytast? Formenn fimm aðildarfélaga BHM skrifar 22. september 2016 07:00 Bandalög launafólks hafa barist fyrir kynjajafnrétti um langt árabil og okkur sem störfum fyrir þau bandalög svíður árangursleysið. En jöfn kjör eru einungis eitt pennastrik í flóknu mynstri jafnréttismála og þegar litið er til annarra jafnréttisþátta blasir við okkur enn daprari sýn. Afrakstur jafnréttisaðgerða er víðast lítill. Eini áþreifanlegi árangurinn undanfarna hálfa öld virðist vera takmörkuð viðurkenning á tilverurétti þeirra sem stíga út fyrir ramma rétttrúnaðar fyrri tíma í kynhneigð og enn skilyrtari jánkun við því að konan ráði yfir líkama sínum. Hið síðara er meira að segja í hugum margra háð illa skilgreindum velsæmisramma í klæðaburði eða öðrum skilyrðum. Við höfum sett lög og skrifað reglugerðir. Barið okkur á brjóst og sagt misrétti heilagt stríð á hendur. Sett jafnréttismál á stefnuskrár stjórnmálaflokka, kjarafélaga, góðgerðasamtaka og saumaklúbba. Árangur baráttunnar hefur verið takmarkaður og oftast skilyrtur. Eina haldbæra skýringin á framfaraskortinum er raunar sú að aðferðafræði okkar sé röng. Sumir berjast fyrir launajafnrétti. Aðrir fyrir jafnrétti til náms, aðgengis, hjúskapar eða þátttöku í einum eða öðrum þætti tilverunnar. Konan getur nálgast launajafnrétti ef hún hegðar sér eins og karl á vinnumarkaði. Jafnrétti til náms er lagabókstafur sem hefur ekki náð að brjóta niður múra efnahagsstöðu, uppruna eða líkamsástands. Öryrkjar horfðu í von til reglugerða um aðgengi, en meira að segja opinberar stofnanir sjá fæstar ástæðu til að starfa eftir þeim og jafnrétti samkynhneigðra til fjölskyldulífs er enn háð illskiljanlegum skilyrðum. Aldraðir njóta ekki enn jafnréttis til neins. Þarna er gagngerra breytinga þörf. Vonandi getum við öll verið sammála um það. En hvað ef það sem þarfnast breytinga varðar okkar eigin framgöngu? Getur verið að allir þeir sem til þessa hafa beitt kröftum sínum í glímu við einhvern anga jafnréttismála þurfi að snúa bökum saman um að gera grundvallarbreytingar á nálguninni að málefninu? Jafnrétti er mannréttindamál. Í sinni einföldustu (og flóknustu) mynd er það réttur hvers einstaklings til þátttöku í samfélagi sínu að mörkum eigin getu og vilja og á sínum eigin forsendum.Í órafjarlægð Eins og mál standa erum við í órafjarlægð frá ofangreindri skilgreiningu. Öryrkjar og aldraðir hafa takmarkaðan þátttökurétt í samfélaginu og hafa það sameiginlegt með atvinnulausum að eiga fremur að nefnast bótaþolar en bótaþegar. Aðrir hópar standa einnig frammi fyrir illa yfirstíganlegum forsendum og takmörkunum. Konum hættir til að segja þessar forsendur karllægar, en þær eru í raun hvorki karllægar né kvenlægar. Þær eru ekki heldur gagnkynhneigðarlægar, ungdómslægar eða settar til höfuðs öryrkjum. Þær eru einhvers konar seigfljótandi hugmyndafræðilegur massi sem virðist hafa safnast saman í aldanna rás svona af sjálfu sér. Hljóma líkast tilviljanakenndu bergmáli af röddum úr djúpi aldanna. Í dag eru þessar forsendur líklega engum þóknanlegar, þótt þær geti eftir atvikum reynst ágætis stjórntæki í höndum þeirra sem hafa geð til að nýta þær. Tilgangur þeirra í dag virðist fyrst og fremst vera að hefta hugmyndafræðilega hreyfingu og í nútímanum hefur ekkert samfélag efni á að hægja á þeirri þróun. Síst af öllu lítið samfélag sem í mörgu virðist alltaf hokra á mörkum hins byggilega. Ef við ætlum að nálgast jafnrétti þurfum við að snúa þessu dæmi við. Við þurfum að snúa forsendunum á hvolf. Samfélagið og stofnanir þess verða að takast á herðar þá skyldu að skýra misrétti, fremur en að einstaklingar eða hópar þurfi að réttlæta jafnrétti. Stofnanir sem skammta hópum það hlutskipti að geta ekki tekið nema takmarkaðan þátt í samfélaginu eiga ekki tilverurétt. Við höfum ekki efni á að setja ljós neins undir mæliker. Hvorki í nafni veraldlegs eða trúarlegs valds. Alls ekki í nafni stjórnunar eða embættisþæginda og síst af öllu í nafni hámörkunar arðs fámennra hópa. Launagreiðandi sem byggir launagreiðslur á einhverju öðru en framlagi launamannsins á ekki erindi í rekstur. Stjórnvald sem ýtir stökum hópum út á jaðar samfélagsins og heftir þannig framlag þeirra er ekki stjórntækt. Vissulega eru sú barátta sem þegar hefur átt sér stað mikilvæg en betur má ef duga skal. Grundvöllur jafnréttis liggur á sömu stoðum og það samfélag sem við byggjum og felst því ekki síður í viðurkenningu á lífsgildum allra hópa en rétti þeirra til einhverra skilgreindra athafna, hegðunar eða umbunar. Sú umræða er fram undan. Greinin er þriðja greinin af þremur um jafnréttismál.Alda Hrönn Jóhannsdóttir formaður Stéttarfélags lögfræðingaBragi Skúlason formaður FræðagarðsHugrún R. Hjaltadóttir formaður Félags íslenskra félagsvísindamannaRagnheiður Bóasdóttir formaður Félags háskólamenntaðra starfsmanna StjórnarráðsinsSigrún Guðnadóttir formaður Stéttarfélags bókasafns- og upplýsingafræðingaÞessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Bandalög launafólks hafa barist fyrir kynjajafnrétti um langt árabil og okkur sem störfum fyrir þau bandalög svíður árangursleysið. En jöfn kjör eru einungis eitt pennastrik í flóknu mynstri jafnréttismála og þegar litið er til annarra jafnréttisþátta blasir við okkur enn daprari sýn. Afrakstur jafnréttisaðgerða er víðast lítill. Eini áþreifanlegi árangurinn undanfarna hálfa öld virðist vera takmörkuð viðurkenning á tilverurétti þeirra sem stíga út fyrir ramma rétttrúnaðar fyrri tíma í kynhneigð og enn skilyrtari jánkun við því að konan ráði yfir líkama sínum. Hið síðara er meira að segja í hugum margra háð illa skilgreindum velsæmisramma í klæðaburði eða öðrum skilyrðum. Við höfum sett lög og skrifað reglugerðir. Barið okkur á brjóst og sagt misrétti heilagt stríð á hendur. Sett jafnréttismál á stefnuskrár stjórnmálaflokka, kjarafélaga, góðgerðasamtaka og saumaklúbba. Árangur baráttunnar hefur verið takmarkaður og oftast skilyrtur. Eina haldbæra skýringin á framfaraskortinum er raunar sú að aðferðafræði okkar sé röng. Sumir berjast fyrir launajafnrétti. Aðrir fyrir jafnrétti til náms, aðgengis, hjúskapar eða þátttöku í einum eða öðrum þætti tilverunnar. Konan getur nálgast launajafnrétti ef hún hegðar sér eins og karl á vinnumarkaði. Jafnrétti til náms er lagabókstafur sem hefur ekki náð að brjóta niður múra efnahagsstöðu, uppruna eða líkamsástands. Öryrkjar horfðu í von til reglugerða um aðgengi, en meira að segja opinberar stofnanir sjá fæstar ástæðu til að starfa eftir þeim og jafnrétti samkynhneigðra til fjölskyldulífs er enn háð illskiljanlegum skilyrðum. Aldraðir njóta ekki enn jafnréttis til neins. Þarna er gagngerra breytinga þörf. Vonandi getum við öll verið sammála um það. En hvað ef það sem þarfnast breytinga varðar okkar eigin framgöngu? Getur verið að allir þeir sem til þessa hafa beitt kröftum sínum í glímu við einhvern anga jafnréttismála þurfi að snúa bökum saman um að gera grundvallarbreytingar á nálguninni að málefninu? Jafnrétti er mannréttindamál. Í sinni einföldustu (og flóknustu) mynd er það réttur hvers einstaklings til þátttöku í samfélagi sínu að mörkum eigin getu og vilja og á sínum eigin forsendum.Í órafjarlægð Eins og mál standa erum við í órafjarlægð frá ofangreindri skilgreiningu. Öryrkjar og aldraðir hafa takmarkaðan þátttökurétt í samfélaginu og hafa það sameiginlegt með atvinnulausum að eiga fremur að nefnast bótaþolar en bótaþegar. Aðrir hópar standa einnig frammi fyrir illa yfirstíganlegum forsendum og takmörkunum. Konum hættir til að segja þessar forsendur karllægar, en þær eru í raun hvorki karllægar né kvenlægar. Þær eru ekki heldur gagnkynhneigðarlægar, ungdómslægar eða settar til höfuðs öryrkjum. Þær eru einhvers konar seigfljótandi hugmyndafræðilegur massi sem virðist hafa safnast saman í aldanna rás svona af sjálfu sér. Hljóma líkast tilviljanakenndu bergmáli af röddum úr djúpi aldanna. Í dag eru þessar forsendur líklega engum þóknanlegar, þótt þær geti eftir atvikum reynst ágætis stjórntæki í höndum þeirra sem hafa geð til að nýta þær. Tilgangur þeirra í dag virðist fyrst og fremst vera að hefta hugmyndafræðilega hreyfingu og í nútímanum hefur ekkert samfélag efni á að hægja á þeirri þróun. Síst af öllu lítið samfélag sem í mörgu virðist alltaf hokra á mörkum hins byggilega. Ef við ætlum að nálgast jafnrétti þurfum við að snúa þessu dæmi við. Við þurfum að snúa forsendunum á hvolf. Samfélagið og stofnanir þess verða að takast á herðar þá skyldu að skýra misrétti, fremur en að einstaklingar eða hópar þurfi að réttlæta jafnrétti. Stofnanir sem skammta hópum það hlutskipti að geta ekki tekið nema takmarkaðan þátt í samfélaginu eiga ekki tilverurétt. Við höfum ekki efni á að setja ljós neins undir mæliker. Hvorki í nafni veraldlegs eða trúarlegs valds. Alls ekki í nafni stjórnunar eða embættisþæginda og síst af öllu í nafni hámörkunar arðs fámennra hópa. Launagreiðandi sem byggir launagreiðslur á einhverju öðru en framlagi launamannsins á ekki erindi í rekstur. Stjórnvald sem ýtir stökum hópum út á jaðar samfélagsins og heftir þannig framlag þeirra er ekki stjórntækt. Vissulega eru sú barátta sem þegar hefur átt sér stað mikilvæg en betur má ef duga skal. Grundvöllur jafnréttis liggur á sömu stoðum og það samfélag sem við byggjum og felst því ekki síður í viðurkenningu á lífsgildum allra hópa en rétti þeirra til einhverra skilgreindra athafna, hegðunar eða umbunar. Sú umræða er fram undan. Greinin er þriðja greinin af þremur um jafnréttismál.Alda Hrönn Jóhannsdóttir formaður Stéttarfélags lögfræðingaBragi Skúlason formaður FræðagarðsHugrún R. Hjaltadóttir formaður Félags íslenskra félagsvísindamannaRagnheiður Bóasdóttir formaður Félags háskólamenntaðra starfsmanna StjórnarráðsinsSigrún Guðnadóttir formaður Stéttarfélags bókasafns- og upplýsingafræðingaÞessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar