Uppskeruhátíð Þorvaldur Gylfason skrifar 24. október 2019 07:00 Reykjavík – Yfirleitt veit það ekki á gott þegar dyrabjöllunni er hringt heima hjá fólki í fastasvefni kl. sex að morgni. Öðru máli gegnir ef síminn hringir á slaginu sex um miðjan október, einkum ef símtalið kemur frá Stokkhólmi. Kona sem ég þekki til í Cambridge fyrir utan Boston var vakin með slíkri upphringingu um daginn. Hringjarinn kynnti sig, hann hringdi fyrir hönd Konunglegu sænsku vísindaakademíunnar til að tilkynna að konunni hefðu verið veitt Nóbelsverðlaun í hagfræði við þriðja mann. Hringjarinn vildi einnig fá að tala við manninn hennar. Þau þökkuðu bæði kærlega fyrir sig. Að nokkrum mínútum liðnum hringdi síminn aftur. Hringjarinn frá akademíunni hét Adam Smith og spurði hvort hann mætti taka stutt símaviðtal við þau og taka það upp til dreifingar á vefsetri akademíunnar. Það er í góðu lagi, sagði konan, en þú verður því miður að tala við mig eina því maðurinn minn fór aftur að sofa. Hún er Frakki, heitir Esther Duflo, er prófessor í hagfræði í Tækniháskólanum í Massachusetts (MIT) og er yngst þeirra 84ra hagfræðinga sem sæmdir hafa verið Nóbelsverðlaunum frá því þau voru fyrst veitt 1969. Hún deilir verðlaununum með Abhijit Banerjee sem er Indverji, gekk í skóla í Kalkúttu og gerðist fyrst kennari hennar og síðan samstarfsmaður á MIT og loks eiginmaður hennar. Hann mun vera eini Nóbelsverðlaunahafi sögunnar sem fór aftur að sofa eftir að tilkynningin barst frá Stokkhólmi. Þriðji verðlaunahafinn að þessu sinni er Bandaríkjamaðurinn Michael Kremer, hagfræðiprófessor í Harvard-háskóla hinum megin við Charles-ána sem rennur í gegnum Cambridge.Tilraunahagfræði Verðlaunin fengu þremenningarnir fyrir tilraunir í þróunarhagfræði að hætti lækna. Þegar læknar prófa nýtt lyf setja þeir gjarnan saman úrtak úr stórum hópi fólks og gæta þess að fólkið veljist í úrtakið af handahófi þannig að allir eigi sömu líkur á að lenda í úrtakinu. Síðan skipta þeir úrtakinu í tvennt svo báðir hóparnir séu sem næst því að vera alveg eins. Svo gefa þeir öðrum helmingnum lyfið og hinum ekki. Ef hópurinn sem fékk lyfið sýnir viðbrögð og hinn ekki þá álykta læknarnir að viðbrögðin hljóti að stafa af lyfinu úr því að lyfjagjöfin var eini marktæki munurinn á hópunum tveim. Þessa einföldu aðferð læknanna heimfærðu þremenningarnir og aðrir ásamt þeim upp á rannsóknir á kjörum fátæks fólks víða um heim til að svara spurningum eins og t.d. þeirri hvort ormahreinsun í skólum hafi áhrif á námsástundun indverskra barna (svarið var já) eða hvort hreint vatn sé tiltækara í indverskum þorpum þar sem konur frekar en karlar ráða ríkjum (svarið var já). Þegar slík svör fást úr miklum fjölda einfaldra tilrauna sem þessara verður til ný mynd af veruleika fólksins sem um er fjallað. Þau Banerjee og Duflo lýstu rannsóknum sínum fyrir almenningi í bók sinni Fátækrahagfræði (Poor Economics) 2011. Margar vistarverur Hagfræðingum er stundum legið á hálsi fyrir að kasta netum sínum ekki nógu víða, einblína á hagkvæmni og vanrækja mikilvæg mál eins og t.d. skiptingu auðs og tekna. Þessi aðfinnsla á að minni hyggju rétt á sér, en margir hagfræðingar hafa tekið hana til sín með tímanum og brugðizt við henni. Nóbelsverðlaun í hagfræði síðustu ár vitna um þessi viðbrögð og sýna að hagfræði snýst ekki eingöngu um hagkvæmni. Í fyrra hlutu verðlaunin þjóðhagfræðingurinn Paul Romer í New York-háskóla fyrir framlag sitt til hagvaxtarfræði sem er náskyld þróunarhagfræði og umhverfishagfræðingurinn William Nordhaus í Yale-háskóla fyrir rannsóknir á efnahagsafleiðingum hlýnunar loftslags. Í hittiðfyrra voru verðlaunin veitt Richard Thaler í Chicago-háskóla fyrir framlag hans til hagsálarfræðinnar sem umbyltir sumum eldri hugmyndum hagfræðinnar. Árið þar áður 2016 fengu verðlaunin Bretinn Oliver Hart í Harvard-háskóla og samverkamaður minn Finninn Bengt Holmström á MIT fyrir samningafræði. Þar áður fengu verðlaunin Skotinn Angus Deaton í Princeton-háskóla 2015 fyrir rannsóknir á neyzlu, fátækt og velferð og Frakkinn Jean Tirole í Toulouse-háskóla í Frakklandi fyrir rannsóknir á markaðsveldi og samkeppniseftirliti. Þessar verðlaunaveitingar sýna að í húsi hagfræðinnar eru margar vistarverur. Hæstu tindar Nóbelsverðlaunaveitingar á hverju hausti eru kærkomin uppskeruhátíð þeirra fræðigreina og vísinda auk friðar og bókmennta sem verðlaunin ná til. Tilhæfulaus hégómi, segja sumir. Ekki ég. Nóbelsverðlaun gera gagn með því m.a. að senda ungu fólki um allan heim skýr boð um að hægt er að klífa hæstu tinda víðar en til fjalla eða í íþróttum, kvikmyndum og listum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen Skoðun Að taka til í orkumálum Guðrún Schmidt Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson skrifar Skoðun Að taka til í orkumálum Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen skrifar Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar Skoðun Siglt gegn þjóðarmorði Cyma Farah,Sólveig Ásta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled skrifar Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda – horft til framtíðar Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar fjórða valdið sefur – og gamla tuggan lifir Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Raddir, sýnir og aðrar óhefðbundnar skynjanir Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Sjá meira
Reykjavík – Yfirleitt veit það ekki á gott þegar dyrabjöllunni er hringt heima hjá fólki í fastasvefni kl. sex að morgni. Öðru máli gegnir ef síminn hringir á slaginu sex um miðjan október, einkum ef símtalið kemur frá Stokkhólmi. Kona sem ég þekki til í Cambridge fyrir utan Boston var vakin með slíkri upphringingu um daginn. Hringjarinn kynnti sig, hann hringdi fyrir hönd Konunglegu sænsku vísindaakademíunnar til að tilkynna að konunni hefðu verið veitt Nóbelsverðlaun í hagfræði við þriðja mann. Hringjarinn vildi einnig fá að tala við manninn hennar. Þau þökkuðu bæði kærlega fyrir sig. Að nokkrum mínútum liðnum hringdi síminn aftur. Hringjarinn frá akademíunni hét Adam Smith og spurði hvort hann mætti taka stutt símaviðtal við þau og taka það upp til dreifingar á vefsetri akademíunnar. Það er í góðu lagi, sagði konan, en þú verður því miður að tala við mig eina því maðurinn minn fór aftur að sofa. Hún er Frakki, heitir Esther Duflo, er prófessor í hagfræði í Tækniháskólanum í Massachusetts (MIT) og er yngst þeirra 84ra hagfræðinga sem sæmdir hafa verið Nóbelsverðlaunum frá því þau voru fyrst veitt 1969. Hún deilir verðlaununum með Abhijit Banerjee sem er Indverji, gekk í skóla í Kalkúttu og gerðist fyrst kennari hennar og síðan samstarfsmaður á MIT og loks eiginmaður hennar. Hann mun vera eini Nóbelsverðlaunahafi sögunnar sem fór aftur að sofa eftir að tilkynningin barst frá Stokkhólmi. Þriðji verðlaunahafinn að þessu sinni er Bandaríkjamaðurinn Michael Kremer, hagfræðiprófessor í Harvard-háskóla hinum megin við Charles-ána sem rennur í gegnum Cambridge.Tilraunahagfræði Verðlaunin fengu þremenningarnir fyrir tilraunir í þróunarhagfræði að hætti lækna. Þegar læknar prófa nýtt lyf setja þeir gjarnan saman úrtak úr stórum hópi fólks og gæta þess að fólkið veljist í úrtakið af handahófi þannig að allir eigi sömu líkur á að lenda í úrtakinu. Síðan skipta þeir úrtakinu í tvennt svo báðir hóparnir séu sem næst því að vera alveg eins. Svo gefa þeir öðrum helmingnum lyfið og hinum ekki. Ef hópurinn sem fékk lyfið sýnir viðbrögð og hinn ekki þá álykta læknarnir að viðbrögðin hljóti að stafa af lyfinu úr því að lyfjagjöfin var eini marktæki munurinn á hópunum tveim. Þessa einföldu aðferð læknanna heimfærðu þremenningarnir og aðrir ásamt þeim upp á rannsóknir á kjörum fátæks fólks víða um heim til að svara spurningum eins og t.d. þeirri hvort ormahreinsun í skólum hafi áhrif á námsástundun indverskra barna (svarið var já) eða hvort hreint vatn sé tiltækara í indverskum þorpum þar sem konur frekar en karlar ráða ríkjum (svarið var já). Þegar slík svör fást úr miklum fjölda einfaldra tilrauna sem þessara verður til ný mynd af veruleika fólksins sem um er fjallað. Þau Banerjee og Duflo lýstu rannsóknum sínum fyrir almenningi í bók sinni Fátækrahagfræði (Poor Economics) 2011. Margar vistarverur Hagfræðingum er stundum legið á hálsi fyrir að kasta netum sínum ekki nógu víða, einblína á hagkvæmni og vanrækja mikilvæg mál eins og t.d. skiptingu auðs og tekna. Þessi aðfinnsla á að minni hyggju rétt á sér, en margir hagfræðingar hafa tekið hana til sín með tímanum og brugðizt við henni. Nóbelsverðlaun í hagfræði síðustu ár vitna um þessi viðbrögð og sýna að hagfræði snýst ekki eingöngu um hagkvæmni. Í fyrra hlutu verðlaunin þjóðhagfræðingurinn Paul Romer í New York-háskóla fyrir framlag sitt til hagvaxtarfræði sem er náskyld þróunarhagfræði og umhverfishagfræðingurinn William Nordhaus í Yale-háskóla fyrir rannsóknir á efnahagsafleiðingum hlýnunar loftslags. Í hittiðfyrra voru verðlaunin veitt Richard Thaler í Chicago-háskóla fyrir framlag hans til hagsálarfræðinnar sem umbyltir sumum eldri hugmyndum hagfræðinnar. Árið þar áður 2016 fengu verðlaunin Bretinn Oliver Hart í Harvard-háskóla og samverkamaður minn Finninn Bengt Holmström á MIT fyrir samningafræði. Þar áður fengu verðlaunin Skotinn Angus Deaton í Princeton-háskóla 2015 fyrir rannsóknir á neyzlu, fátækt og velferð og Frakkinn Jean Tirole í Toulouse-háskóla í Frakklandi fyrir rannsóknir á markaðsveldi og samkeppniseftirliti. Þessar verðlaunaveitingar sýna að í húsi hagfræðinnar eru margar vistarverur. Hæstu tindar Nóbelsverðlaunaveitingar á hverju hausti eru kærkomin uppskeruhátíð þeirra fræðigreina og vísinda auk friðar og bókmennta sem verðlaunin ná til. Tilhæfulaus hégómi, segja sumir. Ekki ég. Nóbelsverðlaun gera gagn með því m.a. að senda ungu fólki um allan heim skýr boð um að hægt er að klífa hæstu tinda víðar en til fjalla eða í íþróttum, kvikmyndum og listum.
Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar
Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar