Beðið er ákvörðunar um ákærur

Ríkissaksóknari fer þessa dagana yfir rannsókn efnahagsbrotadeildar ríkis­lögreglustjóra á samráði olíufélaganna. Þess er beðið hvort og hversu umfangsmiklar ákærur verði gefnar út í málinu. Rannsökuð voru meint brot félaganna og stjórnenda þeirra á samkeppnislögum frá 1993, en við stórfelldum brotum liggur allt að fjögurra ára fangelsi.

Í tilkynningu ríkislögreglustjóra um lok rannsóknarinnar, sem staðið hefur í rétt rúm tvö ár, kemur fram að ætluð brotatilvik nemi hundruðum. Áttatíu manns voru yfirheyrðir, sumir ítrekað.

Vandræðagangur einkenndi upphaf rannsóknar lögreglu síðla árs 2003 og marka lok rannsóknarinnar nú því nokkur tímamót. Eftir að rannsókn samkeppnisyfirvalda hófst kom upp ágreiningur milli stofnunarinnar og ríkislögreglustjóra og virtist lengi vel sem lögreglan vildi ekkert af málinu vita. Meðal annars neitaði ríkislögreglustjóri að taka við gögnum Samkeppnisstofnunar í júní árið 2003, liðlega einu og hálfu ári eftir húsleit stofnunarinnar hjá olíufélögunum. Hálfu ári eftir húsleitina tilkynnti Samkeppnisstofnun þó að hún teldi sig hafa komið upp sannanir um lögbrot einstaklinga við samráðið.

Töluvert áður en Samkeppnis­stofnun lét til skarar skríða gegn olíufélögunum höfðu henni borist ábendingar um verðsamráð, án þess að aðhafst væri. Haustið 2001 fór Magnús Kristinsson, formaður Útvegsbændafélags Vest­mannaeyja, fram á það með bréfi til stofnunarinnar að rannsókn hæfist á samráði. Magnús var einnig varamaður í stjórn Olíufélagsins. Þá var meint samráð einnig mjög til umræðu á aðalfundi LÍÚ sama ár. Kristján Ragnarsson, þáverandi formaður, var harðorður og krafðist opinberrar rannsóknar.

Meðferð samkeppnisyfirvalda á málum olíufélaganna lauk að mestu með úrskurði áfrýjunarnefndar samkeppnismála núna í byrjun árs, þar sem sektargreiðslur sem samkeppnisráð hafði lagt á félögin voru lækkaðar um nálægt því milljarð króna. Þó er sú undantekning á að Samkeppniseftirlitið, eins og það heitir nú, hefur enn til skoðunar hvort ástæða sé til að taka upp þátt Bensínorkunnar. Í úrskurði áfrýjunarnefndarinnar var kom­ist að þeirri niðurstöðu að ekki hefði verið gætt andmælaréttar Bensín­orkunnar og því felldur úr gildi sektarúrskurður upp á 40 milljónir króna.

En olíumálinu er fjarri því lokið því verði gefnar út ákærur má gera ráð fyrir því að það velkist lengi í réttarkerfinu, bæði í héraði og Hæstarétti. Þá eru bæði í bígerð og komin í gang ýmis einkamál á hendur olíufélögunum þar sem krafist er skaðabóta fyrir samráð þeirra.

Lögmaður Reykjavíkurborgar á í samræðum við lögmenn olíufélaganna þriggja um hvort samkomulag geti náðst um skaða­bótagreiðslu frá þeim vegna sam­ráðs við útboð á vegum borgar­innar árið 1996. Náist ekki lending í málinu hefur borgin lýst því yfir að hún muni fara í mál við félögin. Borgin krefst rúmlega 150 milljóna króna í bætur fyrir samráðið, en viðræðurnar hafa nú staðið yfir síðan um miðjan október. Á vegum Neytendasamtakanna hefur þegar verið höfðað eitt mál til skaðabóta vegna verð­samráðsins, en byrjað var á máli eins félagsmanns samtakanna sem passaði vel upp á allar bensínnótur. Væntanlega fer það svo eftir niðurstöðu þess máls hvort höfðuð verða fleiri, eða hvort aðrir geta á grundvelli dómsins samið við félögin um bætur. Aðrir sem íhuga hvort lögsækja beri félögin eru til dæmis útgerðarmenn, Flugleiðir, Landhelgisgæslan og mögulega dómsmálaráðuneytið vegna lög­reglu­embætta landsins. Þá er vitað til þess að Vegagerðin fylgist með framvindu mála, en í úttektum samkeppnisyfirvalda kemur fram að heilmikið var svindlað á henni. Jón Rögnvaldsson vegamálastjóri hefur þó lýst því yfir að ekkert hafi verið ákveðið þar á bæ um mögulegt skaðabótamál.

Grundvallaratriði í saksókn

Jón H. Snorrason, sem bæði er saksóknari og yfirmaður efna­hagsbrota­deildar ríkis­lögreglu­stjóra, segist ekki sjálfur taka ákvörðun um saksókn í því vegna þess að taka þurfi afstöðu til grund­vallaratriða í málinu sem rétt sé að ríkissaksóknari geri. Þessi atriði segir hann snúa að því að hversu miklu leyti skuli taka tillit til fyrri rannsókna samkeppnisyfirvalda þegar smíðaðar eru ákærur.

Ljóst má þó vera að ekkert gaman­mál er að fá á sig ákæru fyrir stórfelld brot gegn sam­keppnis­lögum, en það hlýtur jú olíu­samráðið að teljast, enda upp­hæðir allar gríðarháar og brot ná yfir langan tíma. Í 42. grein lag­anna segir að brot gegn þeim, auk reglna og fyrirmæla settum sam­kvæmt þeim, varði fésektum eða fangelsi í allt að tvö ár. "En fangelsi allt að fjórum árum ef sakir eru miklar," segir í lögunum. Þá geta menn auk fangelsisvistar átt yfir höfði sér fésektir, enda virðist um suma að minnsta kosti eiga við skilyrði 49. greinar almennra hegningarlaga um að þeir hafi "aflað sér eða öðrum fjárvinnings með brotinu."