Áður en íslenskan leysist upp Gamithra Marga skrifar 13. maí 2025 11:02 Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Innflytjendamál Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun