Vara ráðherra við hörmungum ef lykilhringrás í hafinu stöðvast Kjartan Kjartansson skrifar 19. október 2024 16:16 Athafnir manna gætu hægt á eða jafnvel slökkt á veltihringrás Atlantshafsins sem flytur varma norður á bóginn. Gerðist það snarkólnaði loftslagið á norðarnverðri Evrópu á sama tíma og loftslagshlýnun héldi áfram annars staðar. Vísir/Getty Sumir fremstu loftslagsvísindamanna heims eru á meðal þeirra sem vara norræna ráðherra við alvarlegri ógn við mikilvæga hringrás í Norður-Atlantshafi sem gæti haft hörmungar í för með sér fyrir Norðurlöndin. Fjórir íslenskir fræðimenn eru á meðal þeirra sem skrifa undir opið bréf þess efnis. Viðvörun 44 vísindamanna frá fimmtán löndum varðar veikingu og mögulegt hrun svokallaðrar veltihringrásar Atlantshafsins (AMOC). Hún flytur hlýjan sjó úr suðurhöfum norður á bóginn og gerir aðstæður við norðanvert Atlantshaf vistlegri en annars væri. Vaxandi vísbendingar eru um að hægt hafi á hringrásinni vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Nýlegar rannsóknir benda til þess að hættan á að veltihringrásin stöðvist hafi verið verulega vanmetin. Vísindamennirnir vara við því að veikist hringrásin frekar eða stöðvist alfarið hefði það hörmulegar og óafturkræfar afleiðingar í för með sér, ekki bara fyrir íbúa Norðurlandanna heldur fyrir fleiri staði á jörðinni. Stefan Rahmstorf, þýskur hafeðlisfræðingur sem hefur verið leiðandi í rannsóknum á áhrifum hlýnunar á hafstrauma, afhenti Guðlaugi Þór Þórðarsyni, starfandi umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, bréfið á Hringborði norðurslóða í dag. Bréfið er stílað á norrænu ráðherranefndina. Nýti styrk Norðurlandanna til að þrýsta á um hertar aðgerðir Í bréfinu hvetja vísindamennirnir norrænu ráðherrana til þess að láta meta hættuna sem stafar að Norðurlöndunum vegna breytinga á hringrásinni og grípa til aðgerða til þess að draga úr áhætunni eins mikið og hægt sé. Norðurlöndin gætu nýtt sterka stöðu í alþjóðasamfélaginu til þess að þrýsta á um að heimsbyggðin dragi hraðar úr losun gróðurhúsalofttegunda sem sé eina þekkta leiðin til þess að koma í veg fyrir frekari veikingu AMOC. Þau Guðfinna Þ. Aðalgeirsdóttir, prófessor við Háskóla Íslands, Halldór Björnsson, loftlagsfræðingur við Veðurstofu Íslands, Áslaug Gerisdóttir, prófessor við Háskóla Íslands og Steingrímur Jónsson, prófessor við Háskólanna á Akureyri skrifa undir bréfið auk fjörutíu erlendra sérfræðinga. Einn þekktasti loftslagsvísindamaður heims, Michael Mann frá Pennsylvaníuháskóla í Bandaríkjunum, er á meðal annarra sem rita undir bréfið. Mann er þekktastur fyrir „hokkíkylfugrafið“ svonefnda sem sýndi svart á hvítu hvernig meðalhiti jarðar byrjaði að hækka hratt á 20. öld í samanburði við síðustu tvö þúsund árin. Kólnun norðurhvelsis og aukið ofsaveður Í fyrirlestri sem Rahmstorf hélt í Háskóla Íslands í gær kom fram að hafsvæðið sunnan og suðvestan við Ísland væri eini staðurinn á jörðinni sem hefði kólnað frá 19. öld. Svæðið hefur verið nefndur kuldapollurinn og er talið afleiðing þess að hægt hafi á veltihringrásinni. Þar sem veltihringrásin flytur varma úr suðri til norðurs myndi kólna á norðurhveli en hlýna á suðurhveli ef slökknaði á henni. Norðurhvelið sem heild gæti kólnað um eina til tvær gráður. Þá er þó ekki gert ráð fyrir þeirri hnattrænu hlýnun sem nú á sér stað vegna losunar manna á gróðurhúsalofttegundum. Staðbundnu áhrifin yrðu þó meiri og ólík frá einum stað til annars. Við strendur Noregs gæti þannig verið allt að tuttugu gráðum kaldara en nú er og á Íslandi gæti vetrarhiti orðið allt að níu gráðum lægri. „Við fengjum líklega kólnun í Norður-Evrópu en hlýnun í Suður-Evrópu sem væri mjög slæmt fyrir öfgaveður því það nærist á hitamismun,“ segir Rahmstorf við Vísi. Helmingslíkur á að vendipunkti verði náð á öldinni Jarðsagan sýnir að snöggar breytingar hafi áður orðið á hafstraumum sem höfðu gríðarleg áhrif á loftslag á norðurhveli, þar á meðal á Íslandi. Á fyrri slíkum skeiðum náðu jöklar niður í fjöru og sjávarmál stóð allt að hundrað metrum hærra en nú. Rahmstorf segir að þessi hætta hafi verið vanmetin í loftslagslíkönum og skýrslum fram að þessu. AMOC sé að veikjast en óvíst sé hvenær veikingin nái þeim vendipunkti að hringrásin stöðvist alveg. Það kunni að vera nær en menn hefðu viljað. „Ég hélt einu sinni að það væri ólíkleg sviðsmynd en með nýjum vísbendingum síðustu ára tel ég líklegt að það séu um helmingslíkur að farið verði yfir vendipunktinn á þessari öld,“ segir Rahmstorf. Fleiri aldir gæti tekið fyrir veltihringrásina að ná sér á strik eftir komi til þess að hún stöðvist. Loftslagsmál Hafið Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Vísindi Veður Hringborð norðurslóða Mest lesið „Mér finnst þetta mjög ósanngjarnt“ Innlent Kafarar leita að skotvopni í tjörn í Central Park Erlent Skyndisókn batt enda á 24 ára valdatíð Bashar Assad í Sýrlandi Erlent Fimm bílar fastir í rúman sólarhring Innlent „Við ætlum ekki að skaffa Landspítalanum fleiri verkefni“ Innlent Vaktin: Myndun nýrrar ríkisstjórnar Innlent Galið að lán miðist við stýrivexti Seðlabankans Innlent „Þetta er búið að valda fólkinu í hverfinu mikilli sorg“ Innlent Vongóð um að finna fjársjóð sem sökk fyrir nokkur hundruð árum Innlent Morðið afhjúpar kraumandi reiði í garð tryggingafélaga Erlent Fleiri fréttir „Þetta er búið að valda fólkinu í hverfinu mikilli sorg“ Aurflóð rann yfir veginn og honum lokað Góð hjartaðir hljómsveitastrákar í Hveragerði „Lausamunir eiga ekki að vera lausir á þessum árstíma“ Kaflaskil í Sýrlandi, aftakaveður og nágrannaerjur vegna jólaljósa Galið að lán miðist við stýrivexti Seðlabankans Yfirlit yfir allar framkvæmdir Samgöngusáttmálans Tveir fluttir með þyrlu eftir bílveltu fyrir austan Jólamánuðurinn „þungur og erfiður“ fyrir margar fjölskyldur Fjölnota íþróttahús byggt í Borgarnesi „Mér finnst þetta mjög ósanngjarnt“ „Við ætlum ekki að skaffa Landspítalanum fleiri verkefni“ Bárðarbunga skalf í næststærsta skjálfta ársins Sýrlandsstjórn, vonskuveður og kosningakerfið Fimm bílar fastir í rúman sólarhring Kosningaloforð, dauð atkvæði, staða VG og ákall heilbrigðisstétta Stöðvuðu átta bifreiðar með jólaseríur Airbus-þotu Icelandair lent á Akureyri og Egilsstöðum Færri fá jólatré en vilja Sunnan stormur og ekkert ferðaveður „Það er engin hætta á því að kaupa kalkún“ Skæð fuglaflensa, óveður og jólatrjáasala Bíll valt í Garðabæ Þyrlan kölluð út vegna áreksturs austan við Seljalandsfoss Leiðin fyrir dýpri kviku verður bara greiðfærari Vara við krapaflóðahættu vegna úrkomu MAST starfar á neyðarstigi Safnað fyrir 20 milljóna króna flygli í Skálholti Vongóð um að finna fjársjóð sem sökk fyrir nokkur hundruð árum Bauna á SVEIT og kjarasamninga sem standist ekki lög Sjá meira
Viðvörun 44 vísindamanna frá fimmtán löndum varðar veikingu og mögulegt hrun svokallaðrar veltihringrásar Atlantshafsins (AMOC). Hún flytur hlýjan sjó úr suðurhöfum norður á bóginn og gerir aðstæður við norðanvert Atlantshaf vistlegri en annars væri. Vaxandi vísbendingar eru um að hægt hafi á hringrásinni vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Nýlegar rannsóknir benda til þess að hættan á að veltihringrásin stöðvist hafi verið verulega vanmetin. Vísindamennirnir vara við því að veikist hringrásin frekar eða stöðvist alfarið hefði það hörmulegar og óafturkræfar afleiðingar í för með sér, ekki bara fyrir íbúa Norðurlandanna heldur fyrir fleiri staði á jörðinni. Stefan Rahmstorf, þýskur hafeðlisfræðingur sem hefur verið leiðandi í rannsóknum á áhrifum hlýnunar á hafstrauma, afhenti Guðlaugi Þór Þórðarsyni, starfandi umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, bréfið á Hringborði norðurslóða í dag. Bréfið er stílað á norrænu ráðherranefndina. Nýti styrk Norðurlandanna til að þrýsta á um hertar aðgerðir Í bréfinu hvetja vísindamennirnir norrænu ráðherrana til þess að láta meta hættuna sem stafar að Norðurlöndunum vegna breytinga á hringrásinni og grípa til aðgerða til þess að draga úr áhætunni eins mikið og hægt sé. Norðurlöndin gætu nýtt sterka stöðu í alþjóðasamfélaginu til þess að þrýsta á um að heimsbyggðin dragi hraðar úr losun gróðurhúsalofttegunda sem sé eina þekkta leiðin til þess að koma í veg fyrir frekari veikingu AMOC. Þau Guðfinna Þ. Aðalgeirsdóttir, prófessor við Háskóla Íslands, Halldór Björnsson, loftlagsfræðingur við Veðurstofu Íslands, Áslaug Gerisdóttir, prófessor við Háskóla Íslands og Steingrímur Jónsson, prófessor við Háskólanna á Akureyri skrifa undir bréfið auk fjörutíu erlendra sérfræðinga. Einn þekktasti loftslagsvísindamaður heims, Michael Mann frá Pennsylvaníuháskóla í Bandaríkjunum, er á meðal annarra sem rita undir bréfið. Mann er þekktastur fyrir „hokkíkylfugrafið“ svonefnda sem sýndi svart á hvítu hvernig meðalhiti jarðar byrjaði að hækka hratt á 20. öld í samanburði við síðustu tvö þúsund árin. Kólnun norðurhvelsis og aukið ofsaveður Í fyrirlestri sem Rahmstorf hélt í Háskóla Íslands í gær kom fram að hafsvæðið sunnan og suðvestan við Ísland væri eini staðurinn á jörðinni sem hefði kólnað frá 19. öld. Svæðið hefur verið nefndur kuldapollurinn og er talið afleiðing þess að hægt hafi á veltihringrásinni. Þar sem veltihringrásin flytur varma úr suðri til norðurs myndi kólna á norðurhveli en hlýna á suðurhveli ef slökknaði á henni. Norðurhvelið sem heild gæti kólnað um eina til tvær gráður. Þá er þó ekki gert ráð fyrir þeirri hnattrænu hlýnun sem nú á sér stað vegna losunar manna á gróðurhúsalofttegundum. Staðbundnu áhrifin yrðu þó meiri og ólík frá einum stað til annars. Við strendur Noregs gæti þannig verið allt að tuttugu gráðum kaldara en nú er og á Íslandi gæti vetrarhiti orðið allt að níu gráðum lægri. „Við fengjum líklega kólnun í Norður-Evrópu en hlýnun í Suður-Evrópu sem væri mjög slæmt fyrir öfgaveður því það nærist á hitamismun,“ segir Rahmstorf við Vísi. Helmingslíkur á að vendipunkti verði náð á öldinni Jarðsagan sýnir að snöggar breytingar hafi áður orðið á hafstraumum sem höfðu gríðarleg áhrif á loftslag á norðurhveli, þar á meðal á Íslandi. Á fyrri slíkum skeiðum náðu jöklar niður í fjöru og sjávarmál stóð allt að hundrað metrum hærra en nú. Rahmstorf segir að þessi hætta hafi verið vanmetin í loftslagslíkönum og skýrslum fram að þessu. AMOC sé að veikjast en óvíst sé hvenær veikingin nái þeim vendipunkti að hringrásin stöðvist alveg. Það kunni að vera nær en menn hefðu viljað. „Ég hélt einu sinni að það væri ólíkleg sviðsmynd en með nýjum vísbendingum síðustu ára tel ég líklegt að það séu um helmingslíkur að farið verði yfir vendipunktinn á þessari öld,“ segir Rahmstorf. Fleiri aldir gæti tekið fyrir veltihringrásina að ná sér á strik eftir komi til þess að hún stöðvist.
Loftslagsmál Hafið Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Vísindi Veður Hringborð norðurslóða Mest lesið „Mér finnst þetta mjög ósanngjarnt“ Innlent Kafarar leita að skotvopni í tjörn í Central Park Erlent Skyndisókn batt enda á 24 ára valdatíð Bashar Assad í Sýrlandi Erlent Fimm bílar fastir í rúman sólarhring Innlent „Við ætlum ekki að skaffa Landspítalanum fleiri verkefni“ Innlent Vaktin: Myndun nýrrar ríkisstjórnar Innlent Galið að lán miðist við stýrivexti Seðlabankans Innlent „Þetta er búið að valda fólkinu í hverfinu mikilli sorg“ Innlent Vongóð um að finna fjársjóð sem sökk fyrir nokkur hundruð árum Innlent Morðið afhjúpar kraumandi reiði í garð tryggingafélaga Erlent Fleiri fréttir „Þetta er búið að valda fólkinu í hverfinu mikilli sorg“ Aurflóð rann yfir veginn og honum lokað Góð hjartaðir hljómsveitastrákar í Hveragerði „Lausamunir eiga ekki að vera lausir á þessum árstíma“ Kaflaskil í Sýrlandi, aftakaveður og nágrannaerjur vegna jólaljósa Galið að lán miðist við stýrivexti Seðlabankans Yfirlit yfir allar framkvæmdir Samgöngusáttmálans Tveir fluttir með þyrlu eftir bílveltu fyrir austan Jólamánuðurinn „þungur og erfiður“ fyrir margar fjölskyldur Fjölnota íþróttahús byggt í Borgarnesi „Mér finnst þetta mjög ósanngjarnt“ „Við ætlum ekki að skaffa Landspítalanum fleiri verkefni“ Bárðarbunga skalf í næststærsta skjálfta ársins Sýrlandsstjórn, vonskuveður og kosningakerfið Fimm bílar fastir í rúman sólarhring Kosningaloforð, dauð atkvæði, staða VG og ákall heilbrigðisstétta Stöðvuðu átta bifreiðar með jólaseríur Airbus-þotu Icelandair lent á Akureyri og Egilsstöðum Færri fá jólatré en vilja Sunnan stormur og ekkert ferðaveður „Það er engin hætta á því að kaupa kalkún“ Skæð fuglaflensa, óveður og jólatrjáasala Bíll valt í Garðabæ Þyrlan kölluð út vegna áreksturs austan við Seljalandsfoss Leiðin fyrir dýpri kviku verður bara greiðfærari Vara við krapaflóðahættu vegna úrkomu MAST starfar á neyðarstigi Safnað fyrir 20 milljóna króna flygli í Skálholti Vongóð um að finna fjársjóð sem sökk fyrir nokkur hundruð árum Bauna á SVEIT og kjarasamninga sem standist ekki lög Sjá meira