Grunnur ógæfunnar er loforð um 90% lán Óli Kristján Ármannsson skrifar 3. júlí 2013 07:00 Skýrslan kynnt. Eftirlit með Íbúðalánasjóði brást með öllu, útreikningar voru rangir og rangfærslur fóru fram hjá Fjármálaeftirlitinu. Fréttablaðið/Vilhelm Eftirlit með starfsemi Íbúðalánasjóðs var ófullnægjandi, samkvæmt niðurstöðu Rannsóknarnefndar Alþingis um sjóðinn. Skýringu á ónógu eftirliti er sögð að finna í „útbreiddu skeytingarleysi í umgengni við eftirlit, skilningsleysi á því hvað gerir eftirlit virkt og trúverðugt og í áhrifum pólitískra ráðninga“. Rannsóknin leiddi í ljós margvísleg mistök sem varða Íbúðalánasjóð, sum mjög alvarleg og hafa kostað þjóðina milljarða króna. „Og raunar er ekki séð fyrir endann á þeim kostnaði,“ segir í niðurstöðum skýrslu nefndarinnar.Rót vandans árið 2004 Rót vanda Íbúðalánasjóðs er rakin til ársins 2004 þegar viðbótarlánakerfi sjóðsins var aflagt og 90 prósenta lán buðust öllum. „Hlutverk sjóðsins var þá ekki lengur félagslegt heldur að nota ríkisábyrgð til þess að veita sem flestum lán til íbúðakaupa á sem lægstum vöxtum.“ Bent er á að upphaf áforma um 90 prósenta lánin megi rekja beint til kosningaloforðs Framsóknarflokksins fyrir alþingiskosningarnar 2003. „Hærra veðhlutfall var í framhaldinu sett í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks.“ Fjallað er um hvernig margvíslegt eftirlit brást á árunum eftir 2004 þegar í óefni stefndi í rekstri sjóðsins. Þannig hafi athugasemdum Ríkisábyrgðarsjóðs verið lítill gaumur gefinn – sem þó hafi ötullega bent á það sem honum fannst athugavert árin 2004 til 2006. „Að auki má nefna að Ríkisábyrgðarsjóður hafði afar veik stjórntæki til að framfylgja hlutverki sínu og takmarkaðan pólitískan stuðning.“ Bent er á að þegar uppgreiðslur lána hófust hjá Íbúðalánasjóði haustið 2004 hafi sjóðurinn tekið að lána bönkum og sparisjóðum vegna þess að hann taldi sig ekki fá næga ávöxtun hjá Seðlabankanum. „Alls fóru 95 milljarðar þannig aftur út í hagkerfið sem jók enn á ærna þenslu. Það sætir furðu að Seðlabankinn, sem lögum samkvæmt á að stuðla að stöðugu verðlagi, skuli ekki hafa séð neinar leiðir færar til að koma uppgreiðslufénu fyrir.“Ríkisendurskoðun vanhæf Nefndin bendir á að vegna þess að Ríkisendurskoðun hafi séð um innri endurskoðun sjóðsins á árunum 2005 til 2006 hafi hún í raun verið vanhæf til að gera úttektir á honum. Þó hafi hún skrifað um hann tvær skýrslur á tímabilinu. Báðar skýrslurnar eru sagðar því marki brenndar að vera málstað Íbúðalánasjóðs hagstæðari en efni hafi staðið til. Ekki hafi bætt úr skák að sumir útreikningar í skýrslum eftirlitsaðila Íbúðalánasjóðs hafi verið rangir og oft endurteknir úr eldri skýrslum. „Það gerði illt verra að Fjármálaeftirlitið sem fékk skýrslurnar virtist ekki taka eftir þessu.“ Rannsóknarnefndin skoðaði líka 21 úttekt sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) og Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) gerðu 1999 til 2012. Þar hafi Íbúðalánasjóður verið í brennidepli stóran hluta tímabilsins. „OECD hefur hvatt til einkavæðingar húsnæðislánveitinga ríkisins síðan á dögum Húsnæðisstofnunar,“ segir í skýrslunni, en frá árinu 2003 hefur verið talin brýn þörf á úrbótum í málefnum Íbúðalánasjóðs og lagðar til gagngerar breytingar og „sett fram raunhæf leiðarljós og hugmyndir um útfærslur“. Margítrekað hafi verið að ekki yrði búið við óbreytt fyrirkomulag.Ekki hlustað á AGS og OECD „Þrátt fyrir vilja og einhverja viðleitni stjórnvalda til að fara eftir ráðleggingum AGS og OECD í gegnum tíðina var ekki gripið til neinna aðgerða sem hefðu getað skilað þeim árangri sem í húfi var,“ segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. „Þessi hluti rannsóknarinnar hefur því staðfest að sú tregða sem ríkti gagnvart því að taka á málum Íbúðalánasjóðs var röksemdum og ráðleggingum færustu alþjóðlegu sérfræðinga yfirsterkari.“ Mest lesið „Stundin sem við höfum óttast er runnin upp“ Erlent Hermenn bauluðu á Biden, Newsom og blaðamenn Erlent Vinnuslys við Suðurlandsbraut Innlent Halla flytur hátíðarávarpið í stað Kristrúnar Innlent Tók smá snúning en aftur kominn á svipaðar slóðir Innlent Undirbúa flutning þúsunda til Guantánamo Erlent Þrjú ár fyrir að svíkja út 156 milljónir og leggja inn á fjölskylduna Innlent Dagur gáttaður á Viðskiptaráði: „Leigufélögin eru ekki andskotinn sjálfur“ Innlent Aðalmeðferð hafin í máli Sigurðar Fannars Innlent Fótboltagláp, ráfandi djammarar og nú fljúgandi nefhjól Innlent Fleiri fréttir Hvalurinn kominn út á haf Fastir í flugstöðinni í fjóra daga og Trump-Tesla í Keflavík Sigurður Fannar játar að hafa banað dóttur sinni Bein útsending: Eldhúsdagsumræður á Alþingi Máttu ekki tjalda á Arnarhóli Sterametið mölbrotið í Leifsstöð: Lögðu hald á um 9 lítra af sterum og 44 þúsund töflur Hæstiréttur staðfestir nauðgunardóm Najeb Kolbrún svarar í engu kröfu um að hún skuldi afsökunarbeiðni Vinnuslys við Suðurlandsbraut Fótboltagláp, ráfandi djammarar og nú fljúgandi nefhjól Stendur í stafni fyrir samevrópska nefnd WHO um lýðheilsu Dagur gáttaður á Viðskiptaráði: „Leigufélögin eru ekki andskotinn sjálfur“ Stórauka þjónustu Strætó í lok sumars Bein útsending: Byggjum til framtíðar – með gæði, heilnæmi og sjálfbærni að leiðarljósi Miklar breytingar hjá Play og nefhjól í lausu lofti Háhyrningurinn synti rakleiðis í strand Halla flytur hátíðarávarpið í stað Kristrúnar Olíudreifing sýknuð af tug milljóna króna bótakröfu Costco Segir Ísland stunda hvítþvott í svörum til SÞ Aðalmeðferð hafin í máli Sigurðar Fannars Tók smá snúning en aftur kominn á svipaðar slóðir Neitaði að borga fyrir leigubílinn og braut rúðu í lögreglubíl Hnattræn hlýnun gerði hitabylgjuna í maí hlýrri og mun líklegri en ella Háhyrning rak á land í Grafarvogi Reisa tuttugu bekki til minningar um Bryndísi Klöru Tilfinningaþrungin ræða á þingi SÞ: „Stolt, fötluð, og óendanlega þakklát“ „Hjólið fellur á flugi, auðvitað er það alvarlegt“ Þrjú ár fyrir að svíkja út 156 milljónir og leggja inn á fjölskylduna Endósamtökin lýsa yfir þungum áhyggjum Grunur um að nefhjól úr flugvél hafi lent á Austurvelli Sjá meira
Eftirlit með starfsemi Íbúðalánasjóðs var ófullnægjandi, samkvæmt niðurstöðu Rannsóknarnefndar Alþingis um sjóðinn. Skýringu á ónógu eftirliti er sögð að finna í „útbreiddu skeytingarleysi í umgengni við eftirlit, skilningsleysi á því hvað gerir eftirlit virkt og trúverðugt og í áhrifum pólitískra ráðninga“. Rannsóknin leiddi í ljós margvísleg mistök sem varða Íbúðalánasjóð, sum mjög alvarleg og hafa kostað þjóðina milljarða króna. „Og raunar er ekki séð fyrir endann á þeim kostnaði,“ segir í niðurstöðum skýrslu nefndarinnar.Rót vandans árið 2004 Rót vanda Íbúðalánasjóðs er rakin til ársins 2004 þegar viðbótarlánakerfi sjóðsins var aflagt og 90 prósenta lán buðust öllum. „Hlutverk sjóðsins var þá ekki lengur félagslegt heldur að nota ríkisábyrgð til þess að veita sem flestum lán til íbúðakaupa á sem lægstum vöxtum.“ Bent er á að upphaf áforma um 90 prósenta lánin megi rekja beint til kosningaloforðs Framsóknarflokksins fyrir alþingiskosningarnar 2003. „Hærra veðhlutfall var í framhaldinu sett í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks.“ Fjallað er um hvernig margvíslegt eftirlit brást á árunum eftir 2004 þegar í óefni stefndi í rekstri sjóðsins. Þannig hafi athugasemdum Ríkisábyrgðarsjóðs verið lítill gaumur gefinn – sem þó hafi ötullega bent á það sem honum fannst athugavert árin 2004 til 2006. „Að auki má nefna að Ríkisábyrgðarsjóður hafði afar veik stjórntæki til að framfylgja hlutverki sínu og takmarkaðan pólitískan stuðning.“ Bent er á að þegar uppgreiðslur lána hófust hjá Íbúðalánasjóði haustið 2004 hafi sjóðurinn tekið að lána bönkum og sparisjóðum vegna þess að hann taldi sig ekki fá næga ávöxtun hjá Seðlabankanum. „Alls fóru 95 milljarðar þannig aftur út í hagkerfið sem jók enn á ærna þenslu. Það sætir furðu að Seðlabankinn, sem lögum samkvæmt á að stuðla að stöðugu verðlagi, skuli ekki hafa séð neinar leiðir færar til að koma uppgreiðslufénu fyrir.“Ríkisendurskoðun vanhæf Nefndin bendir á að vegna þess að Ríkisendurskoðun hafi séð um innri endurskoðun sjóðsins á árunum 2005 til 2006 hafi hún í raun verið vanhæf til að gera úttektir á honum. Þó hafi hún skrifað um hann tvær skýrslur á tímabilinu. Báðar skýrslurnar eru sagðar því marki brenndar að vera málstað Íbúðalánasjóðs hagstæðari en efni hafi staðið til. Ekki hafi bætt úr skák að sumir útreikningar í skýrslum eftirlitsaðila Íbúðalánasjóðs hafi verið rangir og oft endurteknir úr eldri skýrslum. „Það gerði illt verra að Fjármálaeftirlitið sem fékk skýrslurnar virtist ekki taka eftir þessu.“ Rannsóknarnefndin skoðaði líka 21 úttekt sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) og Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) gerðu 1999 til 2012. Þar hafi Íbúðalánasjóður verið í brennidepli stóran hluta tímabilsins. „OECD hefur hvatt til einkavæðingar húsnæðislánveitinga ríkisins síðan á dögum Húsnæðisstofnunar,“ segir í skýrslunni, en frá árinu 2003 hefur verið talin brýn þörf á úrbótum í málefnum Íbúðalánasjóðs og lagðar til gagngerar breytingar og „sett fram raunhæf leiðarljós og hugmyndir um útfærslur“. Margítrekað hafi verið að ekki yrði búið við óbreytt fyrirkomulag.Ekki hlustað á AGS og OECD „Þrátt fyrir vilja og einhverja viðleitni stjórnvalda til að fara eftir ráðleggingum AGS og OECD í gegnum tíðina var ekki gripið til neinna aðgerða sem hefðu getað skilað þeim árangri sem í húfi var,“ segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. „Þessi hluti rannsóknarinnar hefur því staðfest að sú tregða sem ríkti gagnvart því að taka á málum Íbúðalánasjóðs var röksemdum og ráðleggingum færustu alþjóðlegu sérfræðinga yfirsterkari.“
Mest lesið „Stundin sem við höfum óttast er runnin upp“ Erlent Hermenn bauluðu á Biden, Newsom og blaðamenn Erlent Vinnuslys við Suðurlandsbraut Innlent Halla flytur hátíðarávarpið í stað Kristrúnar Innlent Tók smá snúning en aftur kominn á svipaðar slóðir Innlent Undirbúa flutning þúsunda til Guantánamo Erlent Þrjú ár fyrir að svíkja út 156 milljónir og leggja inn á fjölskylduna Innlent Dagur gáttaður á Viðskiptaráði: „Leigufélögin eru ekki andskotinn sjálfur“ Innlent Aðalmeðferð hafin í máli Sigurðar Fannars Innlent Fótboltagláp, ráfandi djammarar og nú fljúgandi nefhjól Innlent Fleiri fréttir Hvalurinn kominn út á haf Fastir í flugstöðinni í fjóra daga og Trump-Tesla í Keflavík Sigurður Fannar játar að hafa banað dóttur sinni Bein útsending: Eldhúsdagsumræður á Alþingi Máttu ekki tjalda á Arnarhóli Sterametið mölbrotið í Leifsstöð: Lögðu hald á um 9 lítra af sterum og 44 þúsund töflur Hæstiréttur staðfestir nauðgunardóm Najeb Kolbrún svarar í engu kröfu um að hún skuldi afsökunarbeiðni Vinnuslys við Suðurlandsbraut Fótboltagláp, ráfandi djammarar og nú fljúgandi nefhjól Stendur í stafni fyrir samevrópska nefnd WHO um lýðheilsu Dagur gáttaður á Viðskiptaráði: „Leigufélögin eru ekki andskotinn sjálfur“ Stórauka þjónustu Strætó í lok sumars Bein útsending: Byggjum til framtíðar – með gæði, heilnæmi og sjálfbærni að leiðarljósi Miklar breytingar hjá Play og nefhjól í lausu lofti Háhyrningurinn synti rakleiðis í strand Halla flytur hátíðarávarpið í stað Kristrúnar Olíudreifing sýknuð af tug milljóna króna bótakröfu Costco Segir Ísland stunda hvítþvott í svörum til SÞ Aðalmeðferð hafin í máli Sigurðar Fannars Tók smá snúning en aftur kominn á svipaðar slóðir Neitaði að borga fyrir leigubílinn og braut rúðu í lögreglubíl Hnattræn hlýnun gerði hitabylgjuna í maí hlýrri og mun líklegri en ella Háhyrning rak á land í Grafarvogi Reisa tuttugu bekki til minningar um Bryndísi Klöru Tilfinningaþrungin ræða á þingi SÞ: „Stolt, fötluð, og óendanlega þakklát“ „Hjólið fellur á flugi, auðvitað er það alvarlegt“ Þrjú ár fyrir að svíkja út 156 milljónir og leggja inn á fjölskylduna Endósamtökin lýsa yfir þungum áhyggjum Grunur um að nefhjól úr flugvél hafi lent á Austurvelli Sjá meira