Vistunarmat aldraðra

Jón Snædal skrifar um heilbrigðismál

Fyrirkomulag á vistunarmati fyrir aldraða hefur verið gagnrýnt að undanförnu og ýmis dæmi nefnd um óréttmæta afgreiðslu þar sem umsóknum hefur verið hafnað. Sérstaklega hefur verið talað um að þetta geti komið illa við einstaklinga með heilabilun þar sem aðstandendur veita mikla þjónustu. Þar sem ég hef starfað lengi við öldrunarlækningar með vandamál heilabilaðra einstaklinga sem aðal viðfangsefni hef ég ágætan samanburð við það kerfi sem áður var við lýði.

Núverandi fyrirkomulag var tekið upp árið 2007 og fyrsta heila árið með nýjum vistunarmatsreglum var 2008.

Þegar tölur eru skoðaðar fer ekki milli mála að mikið hefur áunnist.

Í ársbyrjun 2008 voru um 340 manns í bið eftir hjúkrunarheimili þar af um 140 á Landspítalanum. Núna eru þeir um 70 þar af um 30 á Landspítalanum. Af þessum 30 eru 18 á sérstakri hjúkrunardeild innan spítalans. Þessi breyting hefur því skipt sköpum um þjónustu spítalans við aldraða einstaklinga og á stóran þátt í því að hægt hefur verið að mæta niðurskurði í rekstri án verulegrar skerðingar á þjónustu þó það hafi í sjálfu sér ekki verið tilgangurinn. Þetta þýðir einnig að þeir sem fá samþykkt vistunarmat þurfa að bíða mun skemur en áður og kerfið allt er skilvirkara. Nú eru einstaklingar ekki á biðlista „til öryggis“ eins og áður var lenzka. Enginn fer á biðlista fyrr en hann er í fullri þörf fyrir að fara á hjúkrunarheimili. Forgangsröðun er mun skilvirkari og það eru þeir sem metnir eru í mestri þörf sem fá vistun. Hjúkrunarheimili er dýrasta stig þeirrar þjónustu sem samfélagið veitir og því mikilvægt að vel sé með það farið og aðrir kostir reyndir til þrautar.

Þegar mál einstaklinga eru skoðuð fer hins vegar tvennum sögum af þessu nýja kerfi. Eins og áður segir bíða þeir sem fá vistunarmat mun skemur en áður hefði þurft og þeir hafa því mikinn hag af þessum breytingum. Gagnrýnin snýr hins vegar að þeim sem hafnað er. Þessi gagnrýni er stundum réttmæt og flest okkar hafa séð dæmi um slíkt og látið skoðun okkar í ljós. Í sumum tilvikum er ástæðan sú að upplýsingar sem veittar eru benda ekki nægilega vel á þörfina. Í öðrum tilvikum tel ég vistunarmatsnefndina túlka full þröngt eigin reglur um að öll önnur úrræði þurfi að vera reynd. Stundum eru eðlilegar ástæður fyrir því að úrræðin hafa ekki verið notuð t.d. að ljóst sé að þau muni ekki duga. Þetta á ekki síst við um heilabilaða einstaklinga og þess hafa sést nokkur dæmi. Því er þörf á endurskoðun. Gera má breytingar án þess að kerfinu verði umbylt. Það væri mikið ólán ef ákveðið yrði að snúa aftur til þess sem var, að allir sem beiðni er gerð fyrir færu á biðlista. Fara þarf yfir þau tilvik sem hafa verið gagnrýnd og læra af þeim. Einnig þarf að vera hægt að áfrýja málum sem er hafnað. Brýnt er að ráðuneyti félagsmála komi sér upp hópi fagfólks sem tekur áfrýjanir til umfjöllunar. Sá hópur þarf að vera jafn skjótur og skilvirkur og vistunarmatsnefndin.

Annar stjórnarflokkanna hefur lýst því yfir að nauðsynlegt sé að byggja 400 ný hjúkrunarheimili á kjörtímabilinu. Ef núverandi kerfi fær að halda sér með vissum breytingum þarf hugsanlega ekki að byggja þau öll en ef horfið er til fyrra fyrirkomulags er líklegt að þessi fjöldi dugi alls ekki til. Þar sem rekstur hvers rýmis á hjúkrunarheimili kostar 7-10 milljónir á ári er ljóst að það er mikið hagsmunamál fyrir samfélagið allt að vel takist til.

Höfundur er yfirlæknir á lyflæknissviði Landspítalans á Landakoti.