Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar 28. ágúst 2025 11:30 Blindbylur á Hellisheiði Í vetur keyrði ég yfir Hellisheiði í blindbyl. Á leiðinni hugsaði ég hversu þakklát ég væri fyrir að vegurinn væri vel merktur, að ljósastaurarnir virkuðu og að búið væri að ryðja snjóinn af veginum. Þetta eru innviðirnir sem halda samfélaginu gangandi hugsaði ég. En svo fór ég að velta því fyrir mér hvað það væri sem gerði þennan veg svona mikilvægan? Jú, hann tengir saman byggðir, gerir fólki kleift að sækja vinnu og þjónustu sem ekki er til staðar heima fyrir. Börn sem keyra til Reykjavíkur í tónlistarnám. Unglingar á leið á íþróttaæfingar. Foreldrar að sækja sérfræðiaðstoð sem ekki fæst annars staðar. Þá var eins og kviknaði á ljósaperu í kollinum...við köllum vegina innviði en gleymum því að vegurinn er í raun þjónn hinna raunverulegu innviða. Samfélag með fullkomna vegi en enga skóla Samkvæmt hefðbundnum skilgreiningum eru innviðir „grunnkerfi og grunnþjónusta sem þarf til að samfélag geti starfað.“ Það er óhætt að segja að túlkun þessa sé þröng í íslensku samfélagi: rafmagn, vatn, vegir, hafnir. Hlutir úr stáli og steinsteypu. En hvað ef við erum að missa af stærri myndinni? Hugsið ykkur samfélag með fullkomna vegi en enga skóla. Glæsilegar brýr en enga heilsugæslu fyrir börn. Öflugt raforkukerfi en engar tómstundir fyrir börn. Væri það samfélag með góða innviði? Væri það samfélag sem eitthvert okkar myndi vilja tilheyra? Sannleikurinn er sá að raunverulegir innviðir eru ekki vegir og veitur. Þeir eru börn og ungmenni og sú þjónusta sem við veitum þeim. Fyrirtæki flytja ekki vegna veganna Fyrirtæki flytja starfsemi sína ekki vegna vegakerfisins. Þau flytja vegna vinnuaflsins. Fjárfestar horfa ekki bara á hafnir og flugvelli. Þeir horfa á menntunarstig og félagslegan stöðugleika. Þjóðir keppa ekki um hver þeirra á flottustu brýrnar. Þær keppa um mannauð og þá nýsköpun sem mannauðurinn skapar. Samt höldum við áfram að skilgreina innviði eins og við séum enn að byggja upp land eftir heimsstyrjöld. Eins og stærsta áskorunin sé að koma vörum frá A til B, ekki að byggja upp fólk sem getur skapað, hugsað og leyst vandamál framtíðarinnar. Norðmenn tala ekki um vegina sína Þegar Norðmenn tala um að þeir séu með bestu innviði í heimi, þá eru þeir ekki að tala um vegina sína. Þeir eru að tala um menntakerfið sitt. Um heilbrigðiskerfið. Um félagslega öryggisnetið. Um allt það sem gerir þeim kleift að breyta olíuauði í mannauð sem endist öldum saman. Við getum séð afleiðingarnar af þessari þröngu sýn okkar alls staðar. Biðlistar eftir geðheilbrigðisþjónustu fyrir börn sem teygja sig mánuði og ár. Kennarar sem brenna út hraðar en við náum að mennta nýja. Leikskólapláss sem er jafn erfitt að fá og leiguhúsnæði á höfuðborgarsvæðinu. Barn sem fær ekki greiningu er eins og brú sem fær ekki viðhald Þetta eru ekki „mjúk mál“ heldur grjótharðir innviðir framtíðar íslensk samfélags. Barn sem fær ekki greiningu og þjónustu í tíma er eins og brú sem fær ekki viðhald, vandamálið magnast með tímanum og kostnaðurinn við „viðgerðina“ margfaldast. Það merkilegasta er hins vegar kannski hvernig við tölum um þessi mál. Þegar vegur skemmist í vatnavöxtum þá er það "náttúruhamfarir" og "neyðarástand" og allir skilja að það þarf að grípa strax inn. Ef fjármagn vegagerðarinnar í snjómokstur Reykjanesbrautarinnar klárast eitt árið, þá lokum við ekki Reykjanesbrautinni. En þegar heill árgangur af börnum fær ekki þá þjónustu sem hann þarf? Þá er það "fjárlagavandi" eða verkefni sem fær að standa óleyst þar til mál tiltekins barns ratar í fjölmiðla. Ekki bara grunnurinn heldur innihaldið Ég er ekki að segja að hefðbundnir innviðir skipti ekki máli. Auðvitað þurfum við vegi og rafmagn. En við þurfum að átta okkur á því að þessir hlutir eru verkfæri, en ekki markmið í sjálfu sér. Vegur er ekki til af því að hann er vegur. Hlutverk hans er að tengja fólk, að skapa tækifæri, að byggja samfélag. Og samfélag byggjast af fólki. Kannski snýst málið ekki einu sinni um að breyta skilgreiningunni á innviðum. Kannski er málið að átta sig á því hvað innviðir eru í raun og veru. Að þeir eru ekki bara grunnurinn, heldur það sem við byggjum ofan á hann. Ekki bara malbikið heldur aðilarnir sem malbikið þjónar. Við getum haldið áfram að byggja glæsilega vegi og brýr. Við getum haldið áfram að mæla innviðafjárfestingu í kílómetrum af malbiki og tonnum af steinsteypu. En á meðan biðlistarnir lengast, kennararnir hverfa og foreldrar leita út yfir landssteinana eftir nauðsynlegri þjónustu fyrir börnin sín, sem íslenskt samfélag veitir ekki, þá skiptir engu máli hversu góðir vegirnir eru. Það eru ekki vegirnir sem búa til samfélög. Það er fólkið. Höfundur er sérfræðingur í farsæld og réttindum barna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjördís Eva Þórðardóttir Börn og uppeldi Réttindi barna Mest lesið Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Sjá meira
Blindbylur á Hellisheiði Í vetur keyrði ég yfir Hellisheiði í blindbyl. Á leiðinni hugsaði ég hversu þakklát ég væri fyrir að vegurinn væri vel merktur, að ljósastaurarnir virkuðu og að búið væri að ryðja snjóinn af veginum. Þetta eru innviðirnir sem halda samfélaginu gangandi hugsaði ég. En svo fór ég að velta því fyrir mér hvað það væri sem gerði þennan veg svona mikilvægan? Jú, hann tengir saman byggðir, gerir fólki kleift að sækja vinnu og þjónustu sem ekki er til staðar heima fyrir. Börn sem keyra til Reykjavíkur í tónlistarnám. Unglingar á leið á íþróttaæfingar. Foreldrar að sækja sérfræðiaðstoð sem ekki fæst annars staðar. Þá var eins og kviknaði á ljósaperu í kollinum...við köllum vegina innviði en gleymum því að vegurinn er í raun þjónn hinna raunverulegu innviða. Samfélag með fullkomna vegi en enga skóla Samkvæmt hefðbundnum skilgreiningum eru innviðir „grunnkerfi og grunnþjónusta sem þarf til að samfélag geti starfað.“ Það er óhætt að segja að túlkun þessa sé þröng í íslensku samfélagi: rafmagn, vatn, vegir, hafnir. Hlutir úr stáli og steinsteypu. En hvað ef við erum að missa af stærri myndinni? Hugsið ykkur samfélag með fullkomna vegi en enga skóla. Glæsilegar brýr en enga heilsugæslu fyrir börn. Öflugt raforkukerfi en engar tómstundir fyrir börn. Væri það samfélag með góða innviði? Væri það samfélag sem eitthvert okkar myndi vilja tilheyra? Sannleikurinn er sá að raunverulegir innviðir eru ekki vegir og veitur. Þeir eru börn og ungmenni og sú þjónusta sem við veitum þeim. Fyrirtæki flytja ekki vegna veganna Fyrirtæki flytja starfsemi sína ekki vegna vegakerfisins. Þau flytja vegna vinnuaflsins. Fjárfestar horfa ekki bara á hafnir og flugvelli. Þeir horfa á menntunarstig og félagslegan stöðugleika. Þjóðir keppa ekki um hver þeirra á flottustu brýrnar. Þær keppa um mannauð og þá nýsköpun sem mannauðurinn skapar. Samt höldum við áfram að skilgreina innviði eins og við séum enn að byggja upp land eftir heimsstyrjöld. Eins og stærsta áskorunin sé að koma vörum frá A til B, ekki að byggja upp fólk sem getur skapað, hugsað og leyst vandamál framtíðarinnar. Norðmenn tala ekki um vegina sína Þegar Norðmenn tala um að þeir séu með bestu innviði í heimi, þá eru þeir ekki að tala um vegina sína. Þeir eru að tala um menntakerfið sitt. Um heilbrigðiskerfið. Um félagslega öryggisnetið. Um allt það sem gerir þeim kleift að breyta olíuauði í mannauð sem endist öldum saman. Við getum séð afleiðingarnar af þessari þröngu sýn okkar alls staðar. Biðlistar eftir geðheilbrigðisþjónustu fyrir börn sem teygja sig mánuði og ár. Kennarar sem brenna út hraðar en við náum að mennta nýja. Leikskólapláss sem er jafn erfitt að fá og leiguhúsnæði á höfuðborgarsvæðinu. Barn sem fær ekki greiningu er eins og brú sem fær ekki viðhald Þetta eru ekki „mjúk mál“ heldur grjótharðir innviðir framtíðar íslensk samfélags. Barn sem fær ekki greiningu og þjónustu í tíma er eins og brú sem fær ekki viðhald, vandamálið magnast með tímanum og kostnaðurinn við „viðgerðina“ margfaldast. Það merkilegasta er hins vegar kannski hvernig við tölum um þessi mál. Þegar vegur skemmist í vatnavöxtum þá er það "náttúruhamfarir" og "neyðarástand" og allir skilja að það þarf að grípa strax inn. Ef fjármagn vegagerðarinnar í snjómokstur Reykjanesbrautarinnar klárast eitt árið, þá lokum við ekki Reykjanesbrautinni. En þegar heill árgangur af börnum fær ekki þá þjónustu sem hann þarf? Þá er það "fjárlagavandi" eða verkefni sem fær að standa óleyst þar til mál tiltekins barns ratar í fjölmiðla. Ekki bara grunnurinn heldur innihaldið Ég er ekki að segja að hefðbundnir innviðir skipti ekki máli. Auðvitað þurfum við vegi og rafmagn. En við þurfum að átta okkur á því að þessir hlutir eru verkfæri, en ekki markmið í sjálfu sér. Vegur er ekki til af því að hann er vegur. Hlutverk hans er að tengja fólk, að skapa tækifæri, að byggja samfélag. Og samfélag byggjast af fólki. Kannski snýst málið ekki einu sinni um að breyta skilgreiningunni á innviðum. Kannski er málið að átta sig á því hvað innviðir eru í raun og veru. Að þeir eru ekki bara grunnurinn, heldur það sem við byggjum ofan á hann. Ekki bara malbikið heldur aðilarnir sem malbikið þjónar. Við getum haldið áfram að byggja glæsilega vegi og brýr. Við getum haldið áfram að mæla innviðafjárfestingu í kílómetrum af malbiki og tonnum af steinsteypu. En á meðan biðlistarnir lengast, kennararnir hverfa og foreldrar leita út yfir landssteinana eftir nauðsynlegri þjónustu fyrir börnin sín, sem íslenskt samfélag veitir ekki, þá skiptir engu máli hversu góðir vegirnir eru. Það eru ekki vegirnir sem búa til samfélög. Það er fólkið. Höfundur er sérfræðingur í farsæld og réttindum barna.
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar