Leikskólarnir eru fjöregg samfélagsins Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar 6. september 2024 17:32 Kópavogsmódelið í leikskólamálum, sem snýst um að hækka kostnað eða stytta dvalartíma, hefur verið þó nokkuð til umræðu að undanförnu. Í grófum dráttum má segja að umræðan hafi tvístrað fólki í tvo hópa. Annars vegar þau sem styðja breytingarnar og telja þær réttu leiðina til að stemma stigu við miklu álagi á leikskólastarfsfólk og börn. Hins vegar þau sem eru sammála um vandann, en hafna þessari leið því hún eykur ójafnrétti kynjanna og mismunar fólki með ólíka efnahagslega og félagslega stöðu. Ég held að þegar upp er staðið séu hagsmunir okkar þeir sömu. Þó virðast einhverjir hafa hag af því að umræðan fari í skotgrafir og draga þannig athyglina frá kjarna málsins. Ábyrgð sveitarfélaga Sveitarfélög bera ábyrgð á starfsemi leikskóla samkvæmt lögum. Leikskólar eru því hluti af grunnþjónustu sveitarfélaga. Þau bera einnig lagalega skyldu til að setja sér markmið og grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir mismunun og stuðla að jafnrétti og jafnri meðferð við ráðstöfun fjármagns, í þjónustu sveitarfélagsins og starfsmannamálum, sbr. 13. gr. laga um stjórnsýslu jafnréttismála. Sveitarfélög þurfa því að tryggja að ákvörðun sem stuðlar að jafnrétti á einu sviði stuðli ekki að ójafnrétti á öðru sviði. Draga verður úr álagi á leikskólum Öll erum við sammála um að óhóflegt álag og slæmar aðstæður hafi ríkt á leikskólum til lengri tíma. Vandinn einskorðast ekki við Kópavog heldur er hann gegnumgangandi á öllum okkar mikilvægustu stofnunum í almannaþjónustunni, svo sem á sviði menntamála, heilbrigðismála og félagsþjónustu. Það er afleiðing aðhaldsaðgerða og niðurskurðarstefnu sem ríkt hefur frá aldamótum. Það er pólitísk ákvörðun að vanfjármagna mikilvægustu kerfin okkar og innviði. Þannig sýna t.d. rannsóknir að rými barna á leikskólum er allt of lítið og hefur uppbygging húsnæðis ekki verið í samræmi við fjölgun leikskólabarna. Við aðstæður sem þessar, þegar vandinn er orðinn yfirþyrmandi, er algengt að stjórnvöld grípi til aðgerða sem eru klæddar í búning umbóta eða hljóma sem eina mögulega lausnin fyrir ákveðna hópa – jafnvel töfralausn - en hafa skaðleg áhrif á aðra hópa. Uppbygging í stað þjónustuskerðingar Með því að innleiða hið svokallaða Kópavogsmódel hafa stjórnvöld komist upp með risastóra stefnubreytingu, sem felur í sér þjónustuskerðingu, án gagnrýnnar umræðu um hvort þetta sé besta leiðin til framtíðar. Stefna Sjálfstæðisflokksins um að lækka skatta og draga úr útgjöldum bitnar á þjónustunni og starfsfólkinu sem hana veitir. Það kemur því ekki á óvart að bæjarstjórnir víða um landið stökkvi á þessa lausn, að skerða þjónustu leikskóla, í stað þess að bæta kjör og starfsumhverfi starfsfólks, stækka og bæta húsnæðið eða bæta aðbúnað barna og leikskólastarfsfólks með öðrum hætti. Með þjónustuskerðingu er vandinn ekki leystur heldur fluttur til annarra hópa og bitnar það verst á þeim sem ná ekki endum saman, hafa lítið bakland, geta ekki minnkað við sig vinnu og þurfa þá að borga hærri leikskólagjöld. Þó sumir foreldrar geta mögulega stytt dvalartíma barna sinna án þess að það hafi áhrif á framfærslumöguleika heimilisins sýnir fjöldi rannsókna að foreldrar upplifa nú þegar mikið álag vegna samræmingar fjölskyldulífs og atvinnu. Skertur stuðningur við fjölskyldur leiðir því óhjákvæmilega til meira álags á foreldra og börn. Of fá njóta styttri vinnuviku Í þessari umræðu ber einnig þó nokkuð á staðhæfingu um að vinnuvikan hafi verið stytt á vinnumarkaðnum og því eigi að stytta leikskóladaginn í 30 stundir á viku. Flest, en þó alls ekki öll, á opinberum vinnumarkaði eiga nú rétt á 36 stunda vinnuviku. Það sama gildir ekki um almenna vinnumarkaðinn en um 70% allra starfa þar. Þá verður að hafa í huga að stytting vinnutíma er skipulögð með ólíkum hætti, fólk getur ekki alltaf valið hvenær það nýtir sína styttingu og því er hún ekki endilega dagleg eða vikuleg. Vert er að taka fram að rannsóknir sýna að foreldrar og jafnvel ömmur og afar eru að nýta styttinguna sína til að sækja börnin fyrr í leikskóla og frístundastarf grunnskóla. Hins vegar er staðreyndin sú að þeir sem njóta styttri vinnuviku eru í miklum minnihluta á vinnumarkaði. Öll erum við sammála um mikilvægi þess að stytta vinnuvikuna og auka gæðastundir fjölskyldna. En fyrsta skrefið í þá átt felst ekki í hækkun kostnaðar umfram sex tíma leikskóladag þegar flestir foreldrar vinna átta tíma vinnudag. Vinnumarkaðurinn þarf að breytast fyrst en það verður ekki á næstunni því að nýgerðir kjarasamningar á almennum vinnumarkaði gilda að óbreyttu til ársins 2028. Sameiginlegir hagsmunir Gagnrýni BSRB snýr að því að Kópavogsbær ber bæði skyldur sem atvinnurekandi en einnig stjórnvald sem veitir þjónustu. Það er vel hægt að bregðast við álagi og mönnunarskorti og bæta vellíðan og heilsu starfsfólks og barna án þess að það sé á kostnað jafnréttis eða möguleika fólks til að samræma fjölskyldulíf og atvinnu. Kópavogsbær hefur í engu svarað hvort þau hafi metið jafnréttisáhrif þjónustuskerðingarinnar, hvorki fyrir né eftir breytingarnar. Sveitarfélagið hefur heldur ekki svarað gagnrýni um að þær feli í sér bakslag í jafnréttismálum. Í staðinn er reynt að gera því skóna að BSRB sé að tala fyrir sjónarmiðum sem gangi gegn hagsmunum starfsfólks leikskóla, vitandi fullvel að við erum einmitt hagsmunasamtök starfsfólks sveitarfélaga og þar á meðal í Kópavogi. BSRB hefur frá upphafi barist fyrir betri kjörum, vinnutíma, starfsaðstæðum félagsfólks og fjölskylduvænna samfélagi. Leikskólar fyrir öll börn voru bylting Það eru ekki nema um 30 ár síðan að leikskólar stóðu almennt öllum börnum til boða frá um tveggja ára aldri. Það var byltingarkennd breyting. Mikill metnaður var lagður í uppbyggingu þeirra og starfsemi, við vorum stolt af leikskólunum okkar og þeir voru kjölfestan í farsælu fjölskyldusamfélagi. En því miður hafa stjórnvöld til lengri tíma treyst á fórnfýsi kvenna sem hafa í raun bjargað leikskólakerfinu með því að hlaupa hraðar á lágum launum, oft á kostnað eigin heilsu. Það er tímabært að svara ákalli um umbætur á leikskólunum – en ekki með svokallaðri Kópavogsleið - sem fleiri sveitarfélög eru nú að taka upp án gagnrýninnar skoðunar og mats á heildaráhrifum fyrir börn, leikskólastarfsfólk, foreldra, jafnrétti og vinnumarkað. Leyfum ekki pólitíkusum að kasta ryki í augu okkar og beinum umræðunni að kjarna málsins. Hvernig leikskóla viljum við byggja upp til framtíðar sem tryggja hagsmuni barna, starfsfólks, foreldra og samfélagsins alls? Það er gert með því að bæta kjör og fjölga starfsfólki, fækka fjölda barna sem hver stafsmaður ber ábyrgð á og bæta húsnæðið. Þannig verða leikskólar aftur fjöregg samfélagsins. Höfundur er formaður BSRB Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sonja Ýr Þorbergsdóttir Leikskólar Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Sjá meira
Kópavogsmódelið í leikskólamálum, sem snýst um að hækka kostnað eða stytta dvalartíma, hefur verið þó nokkuð til umræðu að undanförnu. Í grófum dráttum má segja að umræðan hafi tvístrað fólki í tvo hópa. Annars vegar þau sem styðja breytingarnar og telja þær réttu leiðina til að stemma stigu við miklu álagi á leikskólastarfsfólk og börn. Hins vegar þau sem eru sammála um vandann, en hafna þessari leið því hún eykur ójafnrétti kynjanna og mismunar fólki með ólíka efnahagslega og félagslega stöðu. Ég held að þegar upp er staðið séu hagsmunir okkar þeir sömu. Þó virðast einhverjir hafa hag af því að umræðan fari í skotgrafir og draga þannig athyglina frá kjarna málsins. Ábyrgð sveitarfélaga Sveitarfélög bera ábyrgð á starfsemi leikskóla samkvæmt lögum. Leikskólar eru því hluti af grunnþjónustu sveitarfélaga. Þau bera einnig lagalega skyldu til að setja sér markmið og grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir mismunun og stuðla að jafnrétti og jafnri meðferð við ráðstöfun fjármagns, í þjónustu sveitarfélagsins og starfsmannamálum, sbr. 13. gr. laga um stjórnsýslu jafnréttismála. Sveitarfélög þurfa því að tryggja að ákvörðun sem stuðlar að jafnrétti á einu sviði stuðli ekki að ójafnrétti á öðru sviði. Draga verður úr álagi á leikskólum Öll erum við sammála um að óhóflegt álag og slæmar aðstæður hafi ríkt á leikskólum til lengri tíma. Vandinn einskorðast ekki við Kópavog heldur er hann gegnumgangandi á öllum okkar mikilvægustu stofnunum í almannaþjónustunni, svo sem á sviði menntamála, heilbrigðismála og félagsþjónustu. Það er afleiðing aðhaldsaðgerða og niðurskurðarstefnu sem ríkt hefur frá aldamótum. Það er pólitísk ákvörðun að vanfjármagna mikilvægustu kerfin okkar og innviði. Þannig sýna t.d. rannsóknir að rými barna á leikskólum er allt of lítið og hefur uppbygging húsnæðis ekki verið í samræmi við fjölgun leikskólabarna. Við aðstæður sem þessar, þegar vandinn er orðinn yfirþyrmandi, er algengt að stjórnvöld grípi til aðgerða sem eru klæddar í búning umbóta eða hljóma sem eina mögulega lausnin fyrir ákveðna hópa – jafnvel töfralausn - en hafa skaðleg áhrif á aðra hópa. Uppbygging í stað þjónustuskerðingar Með því að innleiða hið svokallaða Kópavogsmódel hafa stjórnvöld komist upp með risastóra stefnubreytingu, sem felur í sér þjónustuskerðingu, án gagnrýnnar umræðu um hvort þetta sé besta leiðin til framtíðar. Stefna Sjálfstæðisflokksins um að lækka skatta og draga úr útgjöldum bitnar á þjónustunni og starfsfólkinu sem hana veitir. Það kemur því ekki á óvart að bæjarstjórnir víða um landið stökkvi á þessa lausn, að skerða þjónustu leikskóla, í stað þess að bæta kjör og starfsumhverfi starfsfólks, stækka og bæta húsnæðið eða bæta aðbúnað barna og leikskólastarfsfólks með öðrum hætti. Með þjónustuskerðingu er vandinn ekki leystur heldur fluttur til annarra hópa og bitnar það verst á þeim sem ná ekki endum saman, hafa lítið bakland, geta ekki minnkað við sig vinnu og þurfa þá að borga hærri leikskólagjöld. Þó sumir foreldrar geta mögulega stytt dvalartíma barna sinna án þess að það hafi áhrif á framfærslumöguleika heimilisins sýnir fjöldi rannsókna að foreldrar upplifa nú þegar mikið álag vegna samræmingar fjölskyldulífs og atvinnu. Skertur stuðningur við fjölskyldur leiðir því óhjákvæmilega til meira álags á foreldra og börn. Of fá njóta styttri vinnuviku Í þessari umræðu ber einnig þó nokkuð á staðhæfingu um að vinnuvikan hafi verið stytt á vinnumarkaðnum og því eigi að stytta leikskóladaginn í 30 stundir á viku. Flest, en þó alls ekki öll, á opinberum vinnumarkaði eiga nú rétt á 36 stunda vinnuviku. Það sama gildir ekki um almenna vinnumarkaðinn en um 70% allra starfa þar. Þá verður að hafa í huga að stytting vinnutíma er skipulögð með ólíkum hætti, fólk getur ekki alltaf valið hvenær það nýtir sína styttingu og því er hún ekki endilega dagleg eða vikuleg. Vert er að taka fram að rannsóknir sýna að foreldrar og jafnvel ömmur og afar eru að nýta styttinguna sína til að sækja börnin fyrr í leikskóla og frístundastarf grunnskóla. Hins vegar er staðreyndin sú að þeir sem njóta styttri vinnuviku eru í miklum minnihluta á vinnumarkaði. Öll erum við sammála um mikilvægi þess að stytta vinnuvikuna og auka gæðastundir fjölskyldna. En fyrsta skrefið í þá átt felst ekki í hækkun kostnaðar umfram sex tíma leikskóladag þegar flestir foreldrar vinna átta tíma vinnudag. Vinnumarkaðurinn þarf að breytast fyrst en það verður ekki á næstunni því að nýgerðir kjarasamningar á almennum vinnumarkaði gilda að óbreyttu til ársins 2028. Sameiginlegir hagsmunir Gagnrýni BSRB snýr að því að Kópavogsbær ber bæði skyldur sem atvinnurekandi en einnig stjórnvald sem veitir þjónustu. Það er vel hægt að bregðast við álagi og mönnunarskorti og bæta vellíðan og heilsu starfsfólks og barna án þess að það sé á kostnað jafnréttis eða möguleika fólks til að samræma fjölskyldulíf og atvinnu. Kópavogsbær hefur í engu svarað hvort þau hafi metið jafnréttisáhrif þjónustuskerðingarinnar, hvorki fyrir né eftir breytingarnar. Sveitarfélagið hefur heldur ekki svarað gagnrýni um að þær feli í sér bakslag í jafnréttismálum. Í staðinn er reynt að gera því skóna að BSRB sé að tala fyrir sjónarmiðum sem gangi gegn hagsmunum starfsfólks leikskóla, vitandi fullvel að við erum einmitt hagsmunasamtök starfsfólks sveitarfélaga og þar á meðal í Kópavogi. BSRB hefur frá upphafi barist fyrir betri kjörum, vinnutíma, starfsaðstæðum félagsfólks og fjölskylduvænna samfélagi. Leikskólar fyrir öll börn voru bylting Það eru ekki nema um 30 ár síðan að leikskólar stóðu almennt öllum börnum til boða frá um tveggja ára aldri. Það var byltingarkennd breyting. Mikill metnaður var lagður í uppbyggingu þeirra og starfsemi, við vorum stolt af leikskólunum okkar og þeir voru kjölfestan í farsælu fjölskyldusamfélagi. En því miður hafa stjórnvöld til lengri tíma treyst á fórnfýsi kvenna sem hafa í raun bjargað leikskólakerfinu með því að hlaupa hraðar á lágum launum, oft á kostnað eigin heilsu. Það er tímabært að svara ákalli um umbætur á leikskólunum – en ekki með svokallaðri Kópavogsleið - sem fleiri sveitarfélög eru nú að taka upp án gagnrýninnar skoðunar og mats á heildaráhrifum fyrir börn, leikskólastarfsfólk, foreldra, jafnrétti og vinnumarkað. Leyfum ekki pólitíkusum að kasta ryki í augu okkar og beinum umræðunni að kjarna málsins. Hvernig leikskóla viljum við byggja upp til framtíðar sem tryggja hagsmuni barna, starfsfólks, foreldra og samfélagsins alls? Það er gert með því að bæta kjör og fjölga starfsfólki, fækka fjölda barna sem hver stafsmaður ber ábyrgð á og bæta húsnæðið. Þannig verða leikskólar aftur fjöregg samfélagsins. Höfundur er formaður BSRB
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun