Ríkisborgararéttur og Alþingi Jón Gunnarsson skrifar 26. janúar 2022 20:00 Afskaplega undarleg umræða um Útlendingastofnun og afgreiðslu ríkisborgararéttar fór af stað á Alþingi á þriðjudaginn og það undir liðnum fundarstjórn forseta. Engu var líkara en að þingmenn sem tóku til máls væru að keppast um að fara rangt með staðreyndir málsins. Málið er miklu einfaldara en þingmenn láta í veðri vaka. Umboðsmaður Alþingis gerði athugasemdir árið 2018 við óeðlilega langan afgreiðslutíma um ríkisborgararétt hjá Útlendingastofnun. Í ljós kom að almenna biðröðin eftir ríkisborgararétti var stífluð vegna þess að mjög stór hluti umsækjenda óskaði eftir því að umsóknir sínar yrðu sendar beint til Alþingis. Útlendingastofnun var síðan upptekin af því að vinna umsagnir til Alþingis um allar þennan fjölda. Einhverra hluta vegna hafði stofnunin komið upp því vinnulagi að þeir sem fóru fram hjá lögbundinni stjórnsýslu og sóttu um ríkisborgararétt með lagabreytingu frá Alþingi teknir fram fyrir þá sem lögðu einfaldlega inn almenna umsókn. „VIP-röð“ Alþingis var þannig orðin miklu lengri en almenna biðröðin og fáum var lengur hleypt inn úr almennu biðröðinni. Þessu breytti dómsmálaráðuneytið með löngum fyrirvara og lagði fyrir Útlendingastofnun að afgreiða umsóknir einfaldlega í þeirri röð sem þær berast. Það var nú allt og sumt. Í upphafi árs 2020 var almennur afgreiðslutími umsókna um ríkisborgararétt hjá Útlendingastofnun rúmir 16 mánuðir en með því að hætta að forgangsraða umsögnum um þau mál sem Alþingi fjallar um, hefur á skömmum tíma tekist að stytta hann niður í um 6 mánuði. Hér þarf að leiðrétta upphrópanir og rangar fullyrðingar þingmanna Útlendingastofnun hefur ekki neitað að afhenda gögn og heldur ekki neitað að afgreiða umsóknir. Dómsmálaráðuneytið og Útlendingastofnun hafa ekki „vísað hvert á annað“ í þessu máli. Ráðuneytið ber fulla ábyrgð á þessu verklagi og hefur aldrei skorast undan ábyrgð á því. Ráðuneyti dómsmála tilkynnti Alþingi formlega um breytta forgangsröðun við vinnslu umsókna í júní á síðasta ári. Ráðuneytið hafnar því að hér sé verið að brjóta lög. Þvert á móti er verið að tryggja jafnræði fólks fyrir lögum með því að afgreiða umsóknir um ríkisborgararétt í þeirri röð sem þær berast. • Það verklag að setja allar almennar umsóknir um ríkisborgararétt í margra mánaða bið vegna þeirra sem sóttu beint um til Alþingis er brot á jafnræðisreglu. Umboðsmaður Alþingis hafði enda krafið ráðuneytið um svör við því hvernig ráðuneytið hygðist bregðast við löngum afgreiðslutíma umsókna. • Virðingu Alþingis er engin hætta búin þótt gætt sé jafnræðis við meðferð þessara mála. Hugsanlega stafar virðingu þingsins meiri ógn af innistæðulausum stóryrðum. Árið 1998 var komið upp því almenna fyrirkomulagi að stjórnvöld veiti útlendingum ríkisborgararétt á grundvelli almennra krafna um búsetutíma o.fl. Um leið var settur sá varnagli að Alþingi gæti veitt útvöldum einstaklingum ríkisborgararétt með sérstökum lögum. Veiting ríkisborgararéttar með lögum frá Alþingi var alltaf hugsuð sem undantekning fremur en meginregla og var m.a. beitt til að veita Bobby Fischer íslenskan ríkisborgararétt árið 2005. Síðustu árin hefur raunin hins vegar orðið önnur. Árið 2015 fóru um 11% umsókna um ríkisborgararétt fyrir Alþingi en árin 2019-2020 var hlutfallið komið upp í 30-40%. Sérstaka athygli vakti að af síðarnefndu umsóknunum uppfylltu 68-82% ekki búsetuskilyrði laga um íslenskan ríkisborgararétt. Hjá Útlendingastofnun fer mikil vinna í að undirbúa umsóknir um ríkisborgararétt til Alþingis, vinna sem hefur gengið framar vinnu við almennar umsóknir og þannig tafið afgreiðslu þeirra. Þetta tvöfalda kerfi vegur mjög að jafnræði þeirra sem sækja um ríkisborgararétt. Meirihluti þeirra sem setjast að hér á landi bíða eftir því að öll lögmælt skilyrði séu uppfyllt áður en sótt er um ríkisborgararétt. Hins vegar fær stækkandi hópur ríkisborgararétt með lögum frá Alþingi án þess að uppfylla skilyrði laga, og án nokkurs gagnsæis, enda ber Alþingi ekki að rökstyðja ákvarðanir sínar um veitingu ríkisborgarréttar. Þannig er ekki upplýst hvað ræður niðurstöðu Alþingis um veitingu ríkisborgararéttar. Svo dæmi sé tekið fengu á árunum 2005-2018 alls 840 manns ríkisborgararétt skv. lögum frá Alþingi. Í ljós hefur komið að fimmtungur þessara einstaklinga er ekki búsettur á Íslandi. Aukin heldur hafði áberandi stór hluti þeirra sem fengið hafa ríkisborgararétt frá Alþingi alla möguleika á að fá íslenskt ríkisfang með stjórnvaldsákvörðun, með því einungis að bíða þar til lögmæltum búsetutíma væri náð. Breytt verklag stuðlar bæði að jafnræði við afgreiðslu umsókna um íslenskan ríkisborgararétt og styttingu málsmeðferðar. Að þessu sögðu er það afdráttarlaus afstaða mín að Útlendingastofnun skuli áfram og eftirleiðis afgreiða beiðnir um umsagnir til Alþingis í þeirri röð sem þær berast, með sama hætti og aðrar umsóknir sem berast samkvæmt lögum um íslenskan ríkisborgararétt. Heppilegast væri þó ef unnt væri að ná samstöðu um nauðsyn þess að þingið breyti því hvernig það fer með möguleika sína til að veita einstaklingum ríkisborgararétt með lögum og að vönduð stjórnsýsla og jafnræði verði tekin fram yfir geðþóttaákvarðanir. Í umræðum um fundarstjórn forseta fóru þingmenn hver af öðrum rangt með staðreyndir máls sem kom fundarstjórn forseta auk þess ekki nokkurn skapaðan hlut við. Í þessum ranga málflutningi á röngum tíma varð þeim flestum tíðrætt um virðingu Alþingis. Kannski ætti það verkefni að efla virðingu Alþingis að byrja í túninu heima. Höfundur er innanríkisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Gunnarsson Alþingi Innflytjendamál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Sjálfstæðisflokkurinn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eldri borgarar fá lítið út úr kjarasamningunum Kári Jónasson Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson Skoðun Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun „Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þreytandi grænþvottur Birgitta Stefánsdóttir Skoðun Að skoða meira inn í sumar ástæður misnotkunar Matthildur Björnsdóttir Skoðun Hvað tökum við með okkur? Magnús Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Að skoða meira inn í sumar ástæður misnotkunar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Fundur NAMMCO í vikunni Micah Garen skrifar Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Leiðin að bílprófinu Þuríður B. Ægisdóttir skrifar Skoðun Draumalandið Luxemburg og íslenskir jafnaðarmenn - þriðji hluti Ólafur Sveinsson skrifar Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun V. Sköpunarsaga þjóðsögu –Guðmundarmálið skyndilega skellt á borð Hafþór S. Ciesielski skrifar Skoðun Forsendur krafna um íslenskukunnáttu Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Eldri borgarar fá lítið út úr kjarasamningunum Kári Jónasson skrifar Skoðun Hræðsla er hjálplegur þjónn, en hræðilegt yfirvald Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun „Kvótasetning grásleppu snýst um að tryggja arðsemi“? Örn Pálsson skrifar Skoðun Hvað tökum við með okkur? Magnús Bergmann skrifar Skoðun Þreytandi grænþvottur Birgitta Stefánsdóttir skrifar Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera? Rannveig Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Íslenskur matur Bjarni Jónsson skrifar Skoðun „Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lán úr óláni Ísleifur Arnórsson skrifar Skoðun Síðasta kynslóðin! Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Að læra íslensku til að finnast þú vera hluti af samfélaginu Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Virði lýðræðis Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Ójöfnuður - andhverfa lýðræðis Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Mars er mánuður árvekni um ristilkrabbamein Agnes Smáradóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Norræna módelið og framtíð lýðræðis Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Frelsi og fjárhagslegt öryggi ungbarnafjölskyldna Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Sigurbogi Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Skoðun Er hækkun húsnæðisbóta á óregluvæddum leigumarkaði heimska eða meðvitaður stuðningur við eignafólk? Guðmundur Hrafn Arngrímsson skrifar Skoðun Af hverju er útspil SA um verkbann alvarlegt fyrir þig? Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Jarðgöng sem gagnast Benedikt Vilhjálmsson Warén skrifar Sjá meira
Afskaplega undarleg umræða um Útlendingastofnun og afgreiðslu ríkisborgararéttar fór af stað á Alþingi á þriðjudaginn og það undir liðnum fundarstjórn forseta. Engu var líkara en að þingmenn sem tóku til máls væru að keppast um að fara rangt með staðreyndir málsins. Málið er miklu einfaldara en þingmenn láta í veðri vaka. Umboðsmaður Alþingis gerði athugasemdir árið 2018 við óeðlilega langan afgreiðslutíma um ríkisborgararétt hjá Útlendingastofnun. Í ljós kom að almenna biðröðin eftir ríkisborgararétti var stífluð vegna þess að mjög stór hluti umsækjenda óskaði eftir því að umsóknir sínar yrðu sendar beint til Alþingis. Útlendingastofnun var síðan upptekin af því að vinna umsagnir til Alþingis um allar þennan fjölda. Einhverra hluta vegna hafði stofnunin komið upp því vinnulagi að þeir sem fóru fram hjá lögbundinni stjórnsýslu og sóttu um ríkisborgararétt með lagabreytingu frá Alþingi teknir fram fyrir þá sem lögðu einfaldlega inn almenna umsókn. „VIP-röð“ Alþingis var þannig orðin miklu lengri en almenna biðröðin og fáum var lengur hleypt inn úr almennu biðröðinni. Þessu breytti dómsmálaráðuneytið með löngum fyrirvara og lagði fyrir Útlendingastofnun að afgreiða umsóknir einfaldlega í þeirri röð sem þær berast. Það var nú allt og sumt. Í upphafi árs 2020 var almennur afgreiðslutími umsókna um ríkisborgararétt hjá Útlendingastofnun rúmir 16 mánuðir en með því að hætta að forgangsraða umsögnum um þau mál sem Alþingi fjallar um, hefur á skömmum tíma tekist að stytta hann niður í um 6 mánuði. Hér þarf að leiðrétta upphrópanir og rangar fullyrðingar þingmanna Útlendingastofnun hefur ekki neitað að afhenda gögn og heldur ekki neitað að afgreiða umsóknir. Dómsmálaráðuneytið og Útlendingastofnun hafa ekki „vísað hvert á annað“ í þessu máli. Ráðuneytið ber fulla ábyrgð á þessu verklagi og hefur aldrei skorast undan ábyrgð á því. Ráðuneyti dómsmála tilkynnti Alþingi formlega um breytta forgangsröðun við vinnslu umsókna í júní á síðasta ári. Ráðuneytið hafnar því að hér sé verið að brjóta lög. Þvert á móti er verið að tryggja jafnræði fólks fyrir lögum með því að afgreiða umsóknir um ríkisborgararétt í þeirri röð sem þær berast. • Það verklag að setja allar almennar umsóknir um ríkisborgararétt í margra mánaða bið vegna þeirra sem sóttu beint um til Alþingis er brot á jafnræðisreglu. Umboðsmaður Alþingis hafði enda krafið ráðuneytið um svör við því hvernig ráðuneytið hygðist bregðast við löngum afgreiðslutíma umsókna. • Virðingu Alþingis er engin hætta búin þótt gætt sé jafnræðis við meðferð þessara mála. Hugsanlega stafar virðingu þingsins meiri ógn af innistæðulausum stóryrðum. Árið 1998 var komið upp því almenna fyrirkomulagi að stjórnvöld veiti útlendingum ríkisborgararétt á grundvelli almennra krafna um búsetutíma o.fl. Um leið var settur sá varnagli að Alþingi gæti veitt útvöldum einstaklingum ríkisborgararétt með sérstökum lögum. Veiting ríkisborgararéttar með lögum frá Alþingi var alltaf hugsuð sem undantekning fremur en meginregla og var m.a. beitt til að veita Bobby Fischer íslenskan ríkisborgararétt árið 2005. Síðustu árin hefur raunin hins vegar orðið önnur. Árið 2015 fóru um 11% umsókna um ríkisborgararétt fyrir Alþingi en árin 2019-2020 var hlutfallið komið upp í 30-40%. Sérstaka athygli vakti að af síðarnefndu umsóknunum uppfylltu 68-82% ekki búsetuskilyrði laga um íslenskan ríkisborgararétt. Hjá Útlendingastofnun fer mikil vinna í að undirbúa umsóknir um ríkisborgararétt til Alþingis, vinna sem hefur gengið framar vinnu við almennar umsóknir og þannig tafið afgreiðslu þeirra. Þetta tvöfalda kerfi vegur mjög að jafnræði þeirra sem sækja um ríkisborgararétt. Meirihluti þeirra sem setjast að hér á landi bíða eftir því að öll lögmælt skilyrði séu uppfyllt áður en sótt er um ríkisborgararétt. Hins vegar fær stækkandi hópur ríkisborgararétt með lögum frá Alþingi án þess að uppfylla skilyrði laga, og án nokkurs gagnsæis, enda ber Alþingi ekki að rökstyðja ákvarðanir sínar um veitingu ríkisborgarréttar. Þannig er ekki upplýst hvað ræður niðurstöðu Alþingis um veitingu ríkisborgararéttar. Svo dæmi sé tekið fengu á árunum 2005-2018 alls 840 manns ríkisborgararétt skv. lögum frá Alþingi. Í ljós hefur komið að fimmtungur þessara einstaklinga er ekki búsettur á Íslandi. Aukin heldur hafði áberandi stór hluti þeirra sem fengið hafa ríkisborgararétt frá Alþingi alla möguleika á að fá íslenskt ríkisfang með stjórnvaldsákvörðun, með því einungis að bíða þar til lögmæltum búsetutíma væri náð. Breytt verklag stuðlar bæði að jafnræði við afgreiðslu umsókna um íslenskan ríkisborgararétt og styttingu málsmeðferðar. Að þessu sögðu er það afdráttarlaus afstaða mín að Útlendingastofnun skuli áfram og eftirleiðis afgreiða beiðnir um umsagnir til Alþingis í þeirri röð sem þær berast, með sama hætti og aðrar umsóknir sem berast samkvæmt lögum um íslenskan ríkisborgararétt. Heppilegast væri þó ef unnt væri að ná samstöðu um nauðsyn þess að þingið breyti því hvernig það fer með möguleika sína til að veita einstaklingum ríkisborgararétt með lögum og að vönduð stjórnsýsla og jafnræði verði tekin fram yfir geðþóttaákvarðanir. Í umræðum um fundarstjórn forseta fóru þingmenn hver af öðrum rangt með staðreyndir máls sem kom fundarstjórn forseta auk þess ekki nokkurn skapaðan hlut við. Í þessum ranga málflutningi á röngum tíma varð þeim flestum tíðrætt um virðingu Alþingis. Kannski ætti það verkefni að efla virðingu Alþingis að byrja í túninu heima. Höfundur er innanríkisráðherra.
Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun
Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun
Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson Skoðun
Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun
Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun V. Sköpunarsaga þjóðsögu –Guðmundarmálið skyndilega skellt á borð Hafþór S. Ciesielski skrifar
Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson skrifar
Skoðun Er hækkun húsnæðisbóta á óregluvæddum leigumarkaði heimska eða meðvitaður stuðningur við eignafólk? Guðmundur Hrafn Arngrímsson skrifar
Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun
Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun
Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson Skoðun
Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun