Álútir skulu menn ganga?…

Og standa vörð um dönsku stjórnarskrána! Sú var tíð að Morgunblaðið var gjarna kallað ‚Danski Moggi‘ og líklega eru það leifar af þessum gömlu menningartengslum að Morgunblaðið etur nú fram sérstökum frambjóðanda sínum í komandi forsetakosningum, frambjóðanda sem hefur gert það að sínu helgasta baráttumáli að ekki megi hrófla við stjórnarskránni sem við fengum fyrst sem danskir undirsátar árið 1849 og Kristján konungur IX. færði okkur síðar að gjöf lítt breytta á þúsund ára afmælinu 1874.

„Stjórnarskráin okkar vill ekki láta breyta sér,“ segir hann landsföðurlegur á svip, og vilja margir meina að hér kveði við nýjan tón í skilningi og túlkun á grundvallarlögum þjóða. Fagsystkini hans hafa hingað til látið sér nægja að fjalla um þau á yfirhafinn hátt sem steintöflur fallnar af himnum.

Nútímafólk veit að stjórnarskrá sem þannig hefur öðlast líkama, sál og frjálsan vilja á sér bæði ætt og uppruna. Þótt margir kunni að ætla að hún sé jafníslensk og sauðkindin eru þeir enn til sem vita að stjórnarskrá lýðveldisins Íslands er að mestu þýdd og örlítið staðfærð útgáfa af dönsku grundvallarlögunum 1849. Og það vill líka til að vel er vitað hver er faðir dönsku og þar með íslensku stjórnarskrárinnar. Það er Ditlev Gothard Monrad biskup (1811-1887).

Ættarmótið

Allir sem enn eru stautfærir á dönsku sjá ættarmótið á ákvæðum eins og: „Regjeringsformen er indskrænket-monarkisk“ (sem á íslensku hefur verið þýtt ‚þingbundin stjórn‘ og útlagt á þá leið að merki ‚þingræði‘ þótt Danir hafi sjálfir séð ástæðu til að bæta inn ákvæðum um þingræði árið 1953). „Den evangelisk-lutherske Kirke er den danske Folkekirke og understøttes som saadan af Staten.“ „Kongen er ansvarsfri (…) Ministrene ere ansvarlige for Regjeringens Førelse.“ „Kongen udnævner og afskediger sine Ministre.“ „Kongen kan opløse enten hele Rigsdagen eller een af dens Afdelinger; …“ O.s.frv. Ef til vill er rétt að minna á að þegar þessi ákvæði tóku gildi dirfðist enginn danskur þegn að halda því fram að Friðrik VII. væri svo gott sem valdalaus.

Þótt D.G. Monrad biskup, faðir hinnar dönskíslensku stjórnarskrár, hafi ekki verið löglærður maður heldur geistlegrar stéttar þá tókst þessi lagasmíði hans svo vel að íslensk lögmannastétt telur sig helst ekki geta unnið eftir öðrum grundvallarlögum. Því að það sem Monrad kann að hafa verið áfátt í lögvísi bætti hann upp með spámannlegum innblæstri. Einhverjir sem horfðu á dönsku sjónvarpseríuna 1864 kunna að minnast hans í ógleymanlegri túlkun leikarans Nikulásar Bros.

Það er göfugt og verðugt markmið hins lögfróða forsetaframbjóðanda Morgunblaðsins að vilja heiðra minningu Monrads biskups, föður stjórnarskrárinnar okkar, og slá um leið skjaldborg um þá stjórnarskrá sem hefur reynst ráðandi stéttum hins forna Danaveldis svo vel. Helst ætti hann að heita því að færa hana í upprunalegt horf. Þannig yrðum við á ný (í það minnsta óbeint) órjúfanlegur hluti hins gamla yfirþjóðlega veldis Danmerkur, Íslands (áður Noregs), Vinda og Gauta, hertogadæmanna Slésvíkur, Holtsetalands, Stórmœris, Þéttmerskis, Láinborgar og Aldinborgar og þar með að nýju komin undir væng hins heilaga þýskrómverska ríkis. Það er sú Evrópa sem þeir Íslendingar sem komnir eru til vits og ára vilja tilheyra.

Eldri borgarar þessa lands, hvar í flokki sem þeir standa, ættu að fylkja sér um þennan frambjóðanda ‚Blaðs allra landsmanna‘, einkum þó gamlir ‚afturhaldskommatittir‘, Samfylkingarfólk á flótta, Viðreisnarmenn og einlægir Evrópusinnar. Íslendingar hafa alltaf vitað með hverjum þeir standa þegar hætta steðjar að og þeir horfast í augu við Golíat í fylkingarbrjósti Fílisteanna.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 15. júní.